Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự (KHXHNVQS) là một tổ chức khoa học đa ngành, có chức năng nghiên cứu, phát triển, ứng dụng kiến thức xã hội nhân văn vào lĩnh vực quân sự.

Nhiệm vụ chủ yếu của Viện là nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc (BVTQ); cung cấp những dự báo và luận cứ khoa học cho việc hoạch định chủ trương, phương hướng, nội dung, biện pháp củng cố và tăng cường sức mạnh của nền quốc phòng toàn dân (QPTD), xây dựng quân đội nhân dân (QĐND); nghiên cứu lý luận và thực tiễn xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân (LLVTND) về chính trị; những vấn đề về công tác đảng, công tác chính trị trong QĐND; tham gia đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; củng cố trận địa tư tưởng của LLVTND...

Để hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ đó, với chủ trương “vừa xây dựng, vừa triển khai thực hiện nhiệm vụ”, Đảng ủy, chỉ huy Viện đã chủ động xây dựng kế hoạch, nội dung nghiên cứu với các hình thức phù hợp, tập trung vào những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của công cuộc BVTQ trong tình hình mới.

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu trong Lễ công bố Quyết định thành lập Viện (29-4-1999), Viện đã tổ chức nghiên cứu ngay sau đó 2 chuyên đề khoa học: “Một số vấn đề chuẩn bị chính trị - tinh thần của nhân dân và quân đội để đối phó với chiến tranh có sử dụng vũ khí công nghệ cao” và “Xác lập hệ thống chính ủy (chính trị viên) bên cạnh đoàn trưởng (đội trưởng) nhằm tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội trong tình hình mới”. Tiếp theo đó, căn cứ vào yêu cầu thực tiễn, Viện được giao nhiệm vụ tổ chức thực hiện nhiều đề tài khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, cấp Ngành và cấp cơ sở, hướng vào các vấn đề chủ yếu về xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần của nền QPTD, xây dựng QĐND về chính trị.

  Cùng với hoạt động nghiên cứu các đề tài ứng dụng, Viện đã tích cực triển khai các hướng nghiên cứu cơ bản và tham gia vào nhiều hoạt động tổng kết, như tổng kết việc thực hiện Nghị quyết 27/NQ-TƯ của Bộ Chính trị (khoá V); tổng kết nhiệm vụ quân sự, quốc phòng 20 năm đổi mới; tổng kết đấu tranh chống âm mưu “Diễn biến hòa bình” của chủ nghĩa đế quốc đối với Việt Nam; chuẩn bị nội dung đề án khôi phục chế độ chính ủy, chính trị viên trong QĐND Việt Nam; tổng kết quan điểm lý luận BVTQ XHCN của Đảng Cộng sản Việt Nam từ Đại hội IV đến Đại hội X; tổng kết, bổ sung, phát triển Cương lĩnh năm 1991…; biên soạn “Từ điển công tác đảng, công tác chính trị trong Quân đội nhân dân Việt Nam”, “Từ điển Tâm lý học quân sự” cùng nhiều cuốn sách có giá trị lý luận và thực tiễn, được bạn đọc trong và ngoài quân đội quan tâm. Viện cũng tổ chức tốt nhiều cuộc tọa đàm, hội thảo khoa học, hướng vào giải quyết những vấn đề cơ bản, cấp thiết về lý luận và thực tiễn đang đặt ra, thu hút đông đảo các nhà khoa học, cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các cơ quan, đơn vị trong và ngoài quân đội tham gia.

Thực hiện nhiệm vụ đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận, chống các quan điểm sai trái, thù địch, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng, đường lối, quan điểm của Đảng, đội ngũ cán bộ khoa học của Viện đã viết nhiều bài báo, nhiều cuốn sách, báo cáo khoa học, tham luận hội thảo đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đáng chú ý trên lĩnh vực này có bộ sách (5 cuốn) về chống “Diễn biến hòa bình” và cuốn “Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội - sự lựa chọn của chúng ta” được đông đảo bạn đọc đánh giá cao. Đây là những tài liệu bổ ích, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chống các âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, góp phần tích cực vào việc bảo vệ chủ nghĩa Mác – Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta.

Để đưa hoạt động khoa học đi vào nền nếp, chính quy, Viện đã đầu tư công sức xây dựng và ban hành hệ thống các quy chế hoạt động khoa học, tạo cơ sở để nâng cao chất lượng chỉ đạo, quản lý các hoạt động nghiên cứu. Các quy chế được xây dựng trên cơ sở phát huy tính dân chủ và quán triệt đầy đủ, chặt chẽ đến mọi thành viên; được tổ chức thực hiện nghiêm túc và được bổ sung, hoàn thiện kịp thời, đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra. Ngoài ra, để nâng cao chất lượng quản lý hoạt động khoa học, Viện đã thường xuyên cập nhật, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ nội dung các văn bản, quy định, hướng dẫn quản lý khoa học các cấp. Đồng thời, phối hợp với các cơ quan cấp trên tổ chức tập huấn nghiệp vụ và từng bước áp dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý khoa học, v.v.

Trong xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, Đảng ủy, chỉ huy Viện hết sức quan tâm đến việc nghiên cứu hoàn thiện cơ cấu, tổ chức của một Viện nghiên cứu khoa học đa ngành. Tận dụng lợi thế của một đơn vị thành lập sau, thực hiện phương châm “đi tắt, đón đầu”, Viện chủ trương tăng cường học tập, nghiên cứu cơ cấu, tổ chức và kinh nghiệm của các trung tâm, viện nghiên cứu khoa học đi trước để vận dụng vào xây dựng Viện cho phù hợp. Quá trình xây dựng cũng là quá trình Viện tiếp tục bổ sung, hoàn thiện tổ chức, biên chế cho phù hợp với chức năng, nhiệm vụ. Đặc biệt, trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ chung đã được xác định trong Quyết định thành lập, Viện đã đi sâu nghiên cứu, xây dựng chức năng, nhiệm vụ của các Ban nghiên cứu một cách hợp lý. Nhờ đó, đến nay tổ chức của Viện đã ổn định; chức năng, nhiệm vụ của các Ban được xác định rõ ràng, tạo cơ sở để đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu theo đối tượng của từng Ban.

Để xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học đủ phẩm chất, năng lực và trình độ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, Đảng ủy, chỉ huy Viện đã thường xuyên chú trọng đến công tác tư tưởng, động viên tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mỗi người; đồng thời, có biện pháp thích hợp để huy động trí tuệ và kinh nghiệm của họ vào công tác nghiên cứu khoa học. Việc giao nhiệm vụ được tính toán  phù hợp với sở trường của từng cán bộ; trong đó, chú ý bố trí đan xen các thế hệ cán bộ, nhằm kế thừa và phát huy năng lực, trình độ của mỗi người, tạo sức mạnh tổng hợp thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao.

Nhằm nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ, Viện sắp xếp để số cán bộ chưa có trình độ sau đại học đi đào tạo ở các học viện, nhà trường trong và ngoài quân đội; trong đó có nhiều đồng chí được cử đi bồi dưỡng ngoại ngữ ở cả trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, Viện cũng động viên, giao nhiệm vụ cho những đồng chí có học vị tiến sĩ phấn đấu hoàn thành các điều kiện, tiêu chuẩn để được xét công nhận các chức danh phó giáo sư, giáo sư. Mặt khác, thông qua công tác nghiên cứu, nhất là nghiên cứu cơ bản, với các sản phẩm là các cuốn sách tham khảo, chuyên khảo, các đề tài, chuyên đề khoa học hoặc thông qua sinh hoạt học thuật, viết báo và báo cáo khoa học, tham luận khoa học... mà đội ngũ cán bộ của Viện có điều kiện tích luỹ kiến thức, phát triển lý luận chuyên sâu, tạo cơ sở để tổ chức nghiên cứu những công trình khoa học ở tầm cao hơn; đồng thời, sẵn sàng đáp ứng nhiệm vụ đột xuất do trên giao, với chất lượng cao, trong thời gian ngắn. Đến nay, 100% cán bộ nghiên cứu của Viện có trình độ đại học trở lên; trong đó, số có chức danh phó giáo sư trên 36%, có học vị tiến sĩ trên 72%, thạc sĩ trên 12%.

Hiện nay, sự nghiệp xây dựng và BVTQ Việt Nam XHCN đang đứng trước những thuận lợi và thách thức đan xen. Yêu cầu, nhiệm vụ BVTQ thời kỳ mới đặt ra nhiều vấn đề cần được làm rõ cả về lý luận và thực tiễn. Nhằm góp phần cung cấp các luận cứ khoa học cho việc xây dựng nền QPTD, xây dựng LLVTND, QĐND vững mạnh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN trong thời kỳ mới, Viện KHXHNVQS đang nỗ lực thực hiện tốt những vấn đề chủ yếu sau:

1. Tiếp tục nhận thức sâu sắc vai trò ngày càng tăng của KHXH và NVQS, cùng  chức năng, nhiệm vụ của Viện, đi sâu nghiên cứu đề xuất các giải pháp góp phần xây dựng tiềm lực chính trị - tinh thần của nền QPTD, xây dựng LLVTND, QĐND vững mạnh về chính trị; cũng như nâng cao chất lượng công tác giáo dục, bồi dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, đoàn kết, dân chủ, kỷ luật của cán bộ, chiến sĩ QĐND trong tình hình mới; góp phần tổng kết, bổ sung, phát triển Cương lĩnh 1991 và xây dựng các Văn kiện Đại hội lần thứ XI của Đảng.

2. Không ngừng đổi mới nội dung, quy trình, phương pháp, tổ chức lực lượng nghiên cứu KHXH và NVQS. Trên cơ sở nắm vững đặc điểm, tình hình thế giới, khu vực, đặc điểm kinh tế - xã hội của đất nước tác động đến nhiệm vụ BVTQ, đến quá trình xây dựng LLVTND và QĐND về chính trị, mà hướng nội dung nghiên cứu vào làm rõ hơn cơ sở lý luận và thực tiễn về CNXH và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam; những vấn đề cần giải quyết để tăng cường tiềm lực quân sự, quốc phòng, BVTQ Việt Nam XHCN trong thời kỳ mới. Đồng thời, tiếp tục giải quyết có hiệu quả mối quan hệ giữa nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng trong quá trình phát triển; đổi mới quy trình, phương pháp và tổ chức lực lượng nghiên cứu một cách hợp lý hơn, bảo đảm ngày càng có nhiều công trình khoa học có giá trị đáp ứng yêu cầu xây dựng và BVTQ, xây dựng nền QPTD, xây dựng LLVTND, QĐND trong thời kỳ mới.

3. Chăm lo xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ khoa học, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu KHXH và NVQS. Đội ngũ cán bộ khoa học là lực lượng quyết định số lượng và chất lượng các công trình nghiên cứu khoa học. Vì vậy, vấn đề đặt ra hiện nay đối với Viện là chăm lo xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học đảm bảo đủ về số lượng, cơ cấu các chuyên ngành hợp lý; có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt, có tinh thần đoàn kết, dân chủ, kỷ luật; có năng lực chuyên môn giỏi, có phương pháp, tác phong làm việc khoa học; thực sự tâm huyết với công việc nghiên cứu khoa học, tích cực nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo cái mới. Quan tâm xây dựng đội ngũ chuyên gia đầu ngành của các ngành nghiên cứu KHXH và NVQS; đồng thời, bồi dưỡng, mở rộng kiến thức của các chuyên ngành khác, nhằm đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học ngày càng phát triển cả diện rộng và chiều sâu của một Viện đa ngành nghiên cứu KHXH và NVQS; chủ động, có kế hoạch bồi dưỡng đội ngũ cán bộ các cấp, đảm bảo sự kế thừa, phát triển vững chắc, không để xảy ra tình trạng hẫng hụt.

Bên cạnh các nội dung trên, Viện KHXHNVQS sẽ tiếp tục mở rộng quan hệ giao lưu, hợp tác, trao đổi thông tin, kinh nghiệm tổ chức, quản lý, triển khai các hoạt động nghiên cứu và ứng dụng kết quả nghiên cứu KHXH và NVQS  với các viện nghiên cứu, các học viện, nhà trường, các cơ quan, đơn vị trong và ngoài quân đội, với các tổ chức nghiên cứu khoa học khác nhằm nâng cao hiệu quả công tác nghiên cứu và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ.

Thực hiện đồng bộ, hiệu quả các nội dung trên, kế thừa những kết quả đã đạt được trong 10 năm qua, Viện KHXHNVQS tiếp tục phát huy vai trò trong nghiên cứu KHXH và NVQS, đáp ứng tốt hơn yêu cầu, nhiệm vụ BVTQ thời kỳ mới.

Đại tá, PGS, TS. Nguyễn Vĩnh Thắng

Viện trưởng