Nghệ thuật quân sự (NTQS) của chiến tranh nhân dân (CTND) là nội dung có tầm quan trọng đặc biệt trong đường lối quốc phòng toàn dân (QPTD), CTND bảo vệ Tổ quốc của Đảng; là vấn đề có tính quy luật, nét đặc sắc của CTND Việt Nam. Cương lĩnh 1991 của Đảng đã chỉ rõ: tiếp tục “Phát triển đường lối và NTQS CTND trong hoàn cảnh mới”¹. Đây vừa là biểu hiện tư duy mới của Đảng về QPTD, CTND trong điều kiện mới, vừa là phương hướng cơ bản, làm cơ sở để nghiên cứu, phát triển đường lối quân sự, quốc phòng, lý luận CTND, NTQS, chuẩn bị đất nước, chuẩn bị lực lượng vũ trang (LLVT), góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược (xây dựng và bảo vệ Tổ quốc) trong thời kỳ quá độ lên CNXH. Sau gần 20 năm thực hiện Cương lĩnh, trải qua bốn kỳ Đại hội Đảng (từ Đại hội VII đến Đại hội X), những quan điểm cơ bản của Đảng về NTQS của CTND bảo vệ Tổ quốc ngày càng khẳng định tính cách mạng, khoa học và tầm quan trọng của nó đối với sự phát triển của đường lối QPTD, CTND bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế và tiếp tục được bổ sung, phát triển trên một số nội dung cơ bản sau.

1. Phát triển NTQS toàn dân đánh giặc. Đây là NTQS truyền thống, nét đặc sắc của nghệ thuật tiến hành chiến tranh, là quy luật giành thắng lợi của CTND Việt Nam, nhất là khi chúng ta phải đối phó với chiến tranh xâm lược, sử dụng phổ biến vũ khí công nghệ cao của địch. Vì vậy, nghiên cứu, phát triển NTQS toàn dân đánh giặc phải kế thừa, phát huy giá trị truyền thống của các cuộc kháng chiến vừa qua; đồng thời, tiếp tục được nghiên cứu, bổ sung, phát triển trong điều kiện mới. Theo đó, sự phát triển của NTQS toàn dân đánh giặc phải  bảo đảm vừa chỉ đạo LLVT đánh bại các biện pháp, thủ đoạn tác chiến ở các quy mô, hình thức khác nhau của địch, vừa phải động viên nhân dân và các thành phần kinh tế tham gia bảo vệ Tổ quốc. Hơn nữa, mục đích tiến hành CTND bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới, không chỉ là bảo vệ chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, mà còn bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích quốc gia-dân tộc..., nên phát triển NTQS toàn dân đánh giặc phải coi trọng, đề cao sự gắn kết chặt chẽ giữa đấu tranh chính trị, kinh tế, ngoại giao, tâm lý, văn hoá, tư tưởng, binh địch vận cả trong và ngoài nước với đấu tranh vũ trang, nhằm hỗ trợ, nâng cao hiệu quả cho các đòn tiến công quân sự giành thắng lợi. Như vậy, NTQS toàn dân đánh giặc trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra) cần mở rộng cả về nhiệm vụ, tính chất, loại hình, không gian, quy mô lực lượng, hình thức và phương pháp tác chiến của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân, tự vệ và của lực lượng quần chúng nhân dân... Tuy nhiên, trong điều kiện kinh tế thị trường và xu thế hội nhập, hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng, các lực lượng này cần được liên kết chặt chẽ với nhau, tạo ra thế trận toàn diện, rộng khắp, đánh địch liên tục, mọi lúc, mọi nơi, bằng các quy mô, hình thức và cách đánh phong phú, sáng tạo. Trong đó, cần chú trọng nghệ thuật đánh địch cả phía trước, bên sườn, phía sau và bên trong lòng địch; đánh địch bằng mọi thứ vũ khí có trong tay, từ thô sơ đến hiện đại; kết hợp các hoạt động tác chiến trực tiếp với nghi binh, đánh lừa, tiến công “mềm”, “tiến công từ xa”; đặc biệt, các đòn tiến công phi vũ trang ngày càng có vai trò quan trọng, nhằm hạn chế ưu thế về vũ khí công nghệ cao của địch, buộc chúng phải sa lầy, suy yếu, tạo điều kiện cho các đòn tác chiến tập trung giành thắng lợi.       

2. Phát triển tư tưởng chiến lược tiến công. Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra), kẻ địch sẽ chủ động tiến công ta cả về mục tiêu, thời gian và không gian tác chiến; sử dụng phổ biến vũ khí công nghệ cao, tác chiến điện tử rộng rãi, kết hợp với thủ đoạn “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ ở bên trong, hòng làm chủ trên bộ, trên không, trên biển, buộc đối phương bị động, suy yếu, nhanh chóng giành thắng lợi trong chiến tranh. Vì vậy, phát triển tư tưởng chiến lược tiến công là nội dung rất quan trọng của nghệ thuật CTND bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm cho các lực lượng luôn giành quyền chủ động, đánh thắng địch trong mọi tình huống. Để đạt được yêu cầu trên, ngay từ thời bình phải quán triệt và thực hiện nghiêm túc quan điểm của Đảng về kết hợp phát triển kinh tế-xã hội với tăng cường quốc phòng-an ninh; chủ động chuẩn bị cả về tiềm lực, lực lượng, phương án, thế trận, nhất là chủ động nghiên cứu nắm chắc địch và xây dựng cơ chế chuyển hóa thế trận QPTD thành thế trận CTND..., sẵn sàng đánh địch tiến công bằng mọi lực lượng, phương tiện, quy mô, hình thức và cách đánh thích hợp. Bên cạnh đó, cần chủ động nghiên cứu phương thức và cách đánh địch trên các môi trường: trên không, trên biển, đảo và tiến công trên bộ; trên các mặt trận chính trị, ngoại giao, tư tưởng, tâm lý... từ sớm, từ xa, cả bên trong và bên ngoài, không để Tổ quốc bị bất ngờ. Cùng với đó, cần tiếp tục phát triển tư tưởng chiến lược tiến công trong các hình thái, giai đoạn chiến tranh; trong tác chiến chiến lược, chiến dịch và chiến đấu; trong các hoạt động của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân, tự vệ và quần chúng nhân dân. Cần thấy rằng, trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, ta có điều kiện chuẩn bị đất nước cả về thế và lực ngay từ thời bình; thực hiện quyền làm chủ trên phạm vi cả nước; yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đặt ra triệt để, kiên quyết hơn, nên cùng với tiến công, phản công, các hoạt động tác chiến phòng thủ, phòng ngự sẽ diễn ra phổ biến ngay từ đầu và trong quá trình chiến tranh. Do đó, về cơ bản, tư tưởng chiến lược tiến công trong CTND bảo vệ Tổ quốc vẫn lấy hành động tiến công làm chính, tiến công trong mọi điều kiện không gian, thời gian, môi trường..., nhưng không đồng nghĩa chỉ có tiến công mà không có phòng thủ, phòng ngự; khi cần thiết vẫn phải biết phòng thủ, phòng ngự; trong phòng thủ, phòng ngự luôn tìm cách để phản công, tiến công với tinh thần tích cực, chủ động cao nhất. Đây là vấn đề mới, cần được bổ sung, phát triển trong CTND bảo vệ Tổ quốc.

3. Phát triển tư tưởng lấy ít đánh nhiều, lấy nhỏ thắng lớn. Đây vừa là quy luật, vừa là thực tế khách quan của một quốc gia tiến hành chiến tranh tự vệ chống lại chiến tranh xâm lược của kẻ thù có ưu thế về tiềm lực kinh tế, khoa học và quân sự. “Lấy ít đánh nhiều” là tư tưởng chỉ đạo dùng lực lượng nhỏ để đánh thắng lực lượng lớn hơn. Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, vấn đề lấy ít đánh nhiều cần được chú trọng trong chống tác chiến điện tử, trong đánh địch tiến công đường không và cả trong đánh địch tiến công trên bộ. Để làm được điều đó, NTQS phải giải quyết nhiều vấn đề, trước hết là nghiên cứu, điều chỉnh tổ chức, biên chế, trang bị của LLVT theo hướng tinh, gọn, mạnh, hiện đại có trọng điểm về vũ khí, trang bị; đồng thời, tổ chức huấn luyện thật tinh nhuệ, tạo lập thế trận vững chắc, hiểm hóc, xác định cách đánh sáng tạo và xây dựng quyết tâm đánh địch cho mọi lực lượng... “Lấy ít đánh nhiều”, “lấy nhỏ thắng lớn” không đồng nghĩa với dùng lực lượng nhỏ, đánh nhỏ, lấy lực lượng ít hơn để đánh với lực lượng địch đông hơn, mạnh hơn, mà là nghệ thuật kết hợp chặt chẽ các yếu tố: lực lượng, mưu kế, thế trận để tạo ra thời cơ, để tập trung lực lượng, tập trung sức mạnh vào thời gian, không gian có lợi nhất, nhanh chóng thực hiện các đòn tiêu diệt, tiêu hao lớn về chiến dịch, chiến lược, làm thay đổi cục diện chiến trường, tạo ra bước ngoặt của chiến tranh. Nguyên tắc tập trung của NTQS   CTND bảo vệ Tổ quốc không chỉ đơn thuần là tập trung lực lượng, mà phải là tập trung sức mạnh, dựa trên sự kết hợp chặt chẽ, phát huy cao độ các nhân tố con người, vũ khí, trang bị, nghệ thuật tác chiến, nghệ thuật tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, điều hành và bảo đảm. Tập trung lực lượng của CTND còn là tập trung hoạt động tác chiến và đấu tranh vào một thời điểm nhất định theo ý định, kế hoạch thống nhất trên phạm vi cả nước để tạo điều kiện cho chiến trường, chiến dịch, trận đánh chủ yếu giành thắng lợi. Đây là điểm cần phát triển của nghệ thuật “lấy ít đánh nhiều” trong CTND bảo vệ Tổ quốc.

4. Tích cực tiêu hao, tiêu diệt địch với bảo vệ mục tiêu. Trước đây, mục đích của chiến tranh giải phóng thường là tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch, cao hơn là giải phóng đất đai, giành quyền làm chủ; vấn đề giữ vững địa bàn chỉ thực hiện khi có điều kiện và thời cơ. Ngày nay, trên cơ sở quán triệt quan điểm đường lối quân sự, quốc phòng của Đảng về tính chất, thời gian chiến tranh và yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc tất yếu đặt ra mục đích: tiêu hao, tiêu diệt địch đi đôi với bảo vệ vững chắc mục tiêu, giữ vững địa bàn, trụ bám kiên cường để đánh địch. Đây vừa là nhiệm vụ, yêu cầu của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, vừa thể hiện mối quan hệ biện chứng giữa nhiệm vụ đánh và giữ, giữa tiêu diệt địch với bảo vệ mục tiêu, địa bàn, lực lượng và thế trận của ta để giành và giữ quyền chủ động chiến lược, từng bước làm chuyển hoá thế, lực, tiến tới thực hiện thắng lợi mục đích của chiến tranh, nên không thể xem nhẹ bất cứ nội dung nào. Vì vậy, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới không cho phép ta lúc nào cũng có thể lựa chọn địa bàn tác chiến có nhiều lợi thế (rừng núi) như trước đây, mà do tính chất, yêu cầu nhiệm vụ, ta phải chấp nhận tác chiến trên địa bàn khó khăn, phức tạp-nơi không có nhiều lợi thế (biển, đảo, đồng bằng, đô thị...) nhằm giữ vững mục tiêu có giá trị về chính trị, kinh tế, quốc phòng-an ninh của đất nước. Tình hình đó đòi hỏi NTQS cần nghiên cứu, lựa chọn địa bàn, xây dựng, triển khai thế trận; vận dụng các loại hình, phương thức tác chiến của CTND trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc cho phù hợp. Với tinh thần đó, NTQS cần chủ động nghiên cứu, phát triển các loại hình, hình thức, phương pháp tác chiến, cách thức tổ chức, sử dụng lực lượng nhằm đối phó với địch gây bạo loạn lật đổ, tiến công trên hướng biển, đảo, tiến công đường không, tác chiến liên hợp tiến công trên bộ...; trong đó, cần chú trọng nghiên cứu tác chiến phản công, tiến công, phòng thủ, phòng ngự trên cả địa hình đồng bằng, đô thị và biển, đảo.

5. Tích cực, chủ động, bí mật, bất ngờ, linh hoạt, mưu trí, sáng tạo đánh địch.

Hiện nay và trong vài thập kỷ tới, mặc dù được Đảng, Nhà nước và nhân dân quan tâm đầu tư, xây dựng nhằm tăng cường sức mạnh quốc phòng, sức mạnh của các LLVT nhân dân, nhưng so với địch, vẫn còn nhiều chênh lệch, nhất là về tiềm lực quốc phòng và trình độ khoa học-công nghệ quân sự. Vì vậy, để đánh thắng địch trong chiến tranh, cần tiếp tục phát triển tư tưởng “Tích cực, chủ động, bí mật, bất ngờ, linh hoạt, mưu trí, sáng tạo...” của NTQS  CTND; đó là nghệ thuật sử dụng kết hợp chặt chẽ các yếu tố: lực, mưu, thế, thời, làm cho lực nhỏ thành lớn, yếu trở nên mạnh, đã mạnh lại càng mạnh hơn, tạo nên sức mạnh lớn nhất trong từng trận đánh, chiến dịch, trong các loại hình tác chiến chiến lược và cả cuộc chiến tranh, đánh bại kẻ địch mạnh hơn, đi đến thắng lợi cuối cùng.

Muốn vậy, NTQS cần tranh thủ thời gian hoà bình, các nhân tố thuận lợi của đất nước, từng bước đổi mới tổ chức, biên chế, trang bị; nâng cao chất lượng huấn luyện LLVT; ra sức động viên, tổ chức lực lượng toàn dân, cả nước cùng đánh giặc. Trong nghiên cứu, phát triển lý luận NTQS của CTND cần chú trọng mưu sâu, kế hiểm để tạo lập thế trận, tạo ra thời cơ, sử dụng lực lượng hợp lý, hạn chế chỗ mạnh, khoét sâu chỗ yếu của địch để đánh địch. Mưu kế của NTQS trong chiến tranh hiện đại cũng cần được nghiên cứu, vận dụng trong nghi binh lừa địch, điều động địch theo ý định của ta, đưa chúng vào nơi ta dự kiến và chuẩn bị để tiêu diệt, giành thắng lợi.

Bên cạnh đó, việc nghiên cứu, phát triển lý luận NTQS trong các loại hình tác chiến cần phát huy thế và lực của CTND, nòng cốt là các khu vực phòng thủ địa phương để xây dựng, phát triển thế và lực chiến lược trên các địa bàn. Coi trọng kết hợp chặt chẽ tác chiến của lực lượng cơ động với tác chiến của các khu vực phòng thủ địa phương; tác chiến du kích với tác chiến chính quy; phá thế địch, lập thế ta; đánh địch rộng khắp bằng các lực lượng, ở mọi quy mô (lấy quy mô nhỏ và vừa là chủ yếu) một cách linh hoạt, sáng tạo; khi có thời cơ, tập trung nỗ lực thực hiện thắng lợi đòn sát thương lớn, tiêu diệt bộ phận quan trọng lực lượng chiến lược của địch, làm thay đổi cục diện chiến trường, chiến tranh, kết hợp với đấu tranh chính trị, ngoại giao..., kết thúc chiến tranh trong thế có lợi.

Đại tá NGUYỄN ĐỒNG THỤY

Viện Chiến lược Quân sự - Bộ Quốc phòng

_________

1- ĐCSVN – Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nxb. ST, H. 1991, tr. 17.