Xây dựng nền quốc phòng toàn dân (QPTD) vững mạnh toàn diện, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc (BVTQ) đã được Đại hội X của Đảng tiếp tục khẳng định. Hiện nay, trước đòi hỏi của thực tiễn, việc nghiên cứu, bổ sung, phát triển những nội dung về xây dựng nền QPTD đang đặt ra cấp thiết.

Từ sau ngày hòa bình, độc lập, thống nhất đất nước, nền QPTD của nước ta đã không ngừng được xây dựng, củng cố. Đặc biệt, sau hơn 20 năm đổi mới đất nước, nhiều vấn đề lý luận về quốc phòng đã có những phát triển quan trọng. Đó là, những đổi mới về nhận thức nhiệm vụ quốc phòng và mối quan hệ giữa quốc phòng, quân sự với BVTQ; bổ sung, phát triển những quan điểm mới về xây dựng sức mạnh quốc phòng; xác định rõ mối quan hệ hữu cơ giữa xây dựng lực lượng với thế trận quốc phòng trong nền QPTD; khẳng định sự cần thiết phải kết hợp chặt chẽ giữa quốc phòng với an ninh và đối ngoại, quốc phòng-an ninh (QP-AN) với kinh tế-xã hội (KT-XH), giữa xây dựng  thế trận QPTD với thế trận an ninh nhân dân (ANND), xây dựng các khu kinh tế-quốc phòng, quốc phòng-kinh tế và phát triển công nghiệp quốc phòng… Đồng thời, đã đổi mới cơ chế lãnh đạo, quản lý, điều hành về công tác quốc phòng từ Trung ương đến cơ sở…

Quá trình đổi mới về tư duy, nhận thức và tổ chức thực hiện trên đây đã tạo cơ sở để nước ta xây dựng một nền QPTD vững mạnh toàn diện, phù hợp với đặc điểm tình hình, khả năng thực tế của đất nước và yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng của từng thời kỳ. Kết quả đó đã trực tiếp góp phần làm cho: “Độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh chính trị được giữ vững, trật tự an toàn xã hội được bảo đảm… Việc kết hợp phát triển kinh tế với quốc phòng ở một số địa bàn có hiệu quả. Thế trận QPTD gắn với thế trận ANND được củng cố”¹. Thực tiễn đó cũng khẳng định, lý luận cơ bản về xây dựng nền QPTD là hoàn toàn đúng đắn và chính xác. Có thể thấy, qua từng giai đoạn lịch sử, trước những biến động của tình hình liên quan đến nhiệm vụ quốc phòng, các vấn đề lý luận về xây dựng nền QPTD đã kịp thời được bổ sung, phát triển phù hợp với đặc điểm và đáp ứng yêu cầu mới của nhiệm vụ QP-AN.

Tuy nhiên, trong thời gian tới, sự nghiệp xây dựng và BVTQ của nhân dân ta sẽ diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có những diễn biến phức tạp, khó lường. Đất nước ta vừa đứng trước thời cơ thuận lợi, vừa phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức trên tất cả các lĩnh vực. Trong nước, vẫn tiềm ẩn nhiều nhân tố có thể gây mất ổn định; các thế lực thù địch tiếp tục đẩy mạnh thực hiện “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ. Nguy cơ về tranh chấp chủ quyền biên giới đất liền, biển, đảo hoặc mâu thuẫn về quyền lợi chính trị, kinh tế vẫn tồn tại. Những vấn đề mang tính toàn cầu, như: tình trạng suy thoái kinh tế, khủng hoảng tài chính, năng lượng, lương thực, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường sinh thái…, sẽ tác động trực tiếp, thường xuyên đến nhiệm vụ xây dựng và BVTQ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta.

 Tình hình đó đòi hỏi chúng ta cần tiếp tục đổi mới tư duy về quốc phòng; trong đó, việc xây dựng nền QPTD là một trong những vấn đề quan trọng cần được nghiên cứu, bổ sung, phát triển và tập trung vào các nội dung chủ yếu sau.

1. Tiếp tục đổi mới và thống nhất nhận thức về quốc phòng và xây dựng nền QPTD. Xuất phát từ thực tiễn hiện nay, nước ta tiếp tục xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu, rộng với những tác động của toàn cầu hóa, khu vực hóa rất đa dạng, phức tạp, nên nhiều vấn đề về lý luận BVTQ nói chung, xây dựng nền QPTD nói riêng đã có sự đổi mới và phát triển. Vì vậy, trên cơ sở những lý luận cơ bản đã có về quốc phòng, chúng ta cần chủ động nghiên cứu, bổ sung, phát triển một số nhận thức mới về xây dựng nền QPTD cho phù hợp với đặc điểm, yêu cầu sự nghiệp BVTQ thời kỳ mới. Trước hết, cần nghiên cứu làm rõ hơn, đầy đủ hơn khái niệm về nền QPTD của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, hội nhập kinh tế quốc tế; trong đó, cần xác định công khai mục tiêu xây dựng, củng cố quốc phòng của nước ta, nhằm tạo ra sự đồng thuận cao của toàn xã hội và tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của bạn bè quốc tế. Tiếp tục mở rộng quan niệm về tính chất nhân dân trong xây dựng nền QPTD, nhằm huy động rộng rãi sự tham gia đóng góp của các thành phần kinh tế trong nước và ngoài nước; đồng thời, nghiên cứu sâu hơn các mối quan hệ bên trong và bên ngoài của lĩnh vực quốc phòng. Đối với quan hệ bên trong, cần làm rõ mối liên hệ bản chất giữa lực lượng quốc phòng (LLQP) với thế trận quốc phòng; giữa tiềm năng, tiềm lực và thực lực quốc phòng; giữa lãnh đạo, quản lý, xây dựng và đấu tranh quốc phòng, nhất là mối quan hệ trong cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, điều hành và vai trò làm tham mưu của các cơ quan chức năng. Đối với mối quan hệ bên ngoài, cần xác định cụ thể hơn quan hệ giữa quốc phòng với các lĩnh vực khác. Từ thực tiễn của những năm đổi mới vừa qua, cần bổ sung, phát triển thêm lý luận về sự kết hợp giữa quốc phòng với an ninh; QP-AN với đối ngoại và QP-AN, đối ngoại với KT-XH…; coi trọng tính chất đặc thù của các mối quan hệ, đặc biệt là quan hệ kết hợp giữa quốc phòng với an ninh và đối ngoại trong đấu tranh BVTQ. Trong tình hình mới, vấn đề xây dựng sức mạnh tổng hợp của nền QPTD cũng cần được nghiên cứu, bổ sung, phát triển. Ngày nay, nguồn sức mạnh đó không chỉ động viên từ thành phần kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể mà phải được khai thác, huy động từ tất cả các thành phần kinh tế ở trong nước và nước ngoài. Do vậy, cần nghiên cứu tổ chức như thế nào, có những biện pháp, chính sách gì để làm được điều đó hiệu quả nhất.

2. Bổ sung, phát triển lý luận về xây dựng lực lượng và thế trận quốc phòng trong nền QPTD. Từ lâu nay, khi nói đến quốc phòng, chúng ta thường đặt vấn đề phải củng cố nền QPTD và thế trận chiến tranh nhân dân. Nhưng do tình hình thực tiễn có những phát triển mới, nên đến Đại hội VII, Đảng ta đã chủ trương: “Đẩy mạnh xây dựng các khu vực phòng thủ (KVPT) tỉnh (thành phố) trong thế trận QPTD, có khả năng ngăn chặn, đập tan các âm mưu và hành động phản cách mạng tại địa phương và tích cực chiến đấu bảo vệ địa phương trong mọi tình huống”². Như vậy, đến đây đã xuất hiện thêm thuật ngữ mới: “thế trận QPTD”. Về mặt lý luận, thế trận và lực lượng là hai yếu tố luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, muốn có thế trận QPTD thì tất yếu phải có LLQP. Nhưng cho đến nay, nhận thức về lực lượng và thế trận quốc phòng vẫn còn những ý kiến khác nhau. Có quan niệm LLQP đồng nghĩa với lực lượng quân sự, thế trận QPTD là thế bố trí, triển khai lực lượng vũ trang (LLVT) nhằm ngăn ngừa, đối phó với chiến tranh. Ngược lại, có nhận thức cho rằng, nền quốc phòng của nước ta là QPTD nên LLQP phải bao gồm toàn bộ các lực lượng thuộc các cấp, các ngành, các lĩnh vực quân sự, an ninh, đối ngoại, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội…

Những ý kiến khác nhau đó đã chi phối, ảnh hưởng trực tiếp đến việc tổ chức xây dựng cùng chất lượng của lực lượng và thế trận quốc phòng. Do có quan niệm LLQP là LLVT, nên các lực lượng khác vẫn còn đứng ngoài cuộc, hoặc nếu tham gia cũng chỉ là “hỗ trợ” cho quốc phòng, nên những năm qua, sức mạnh của LLQP chưa được khai thác và phát huy đầy đủ. Cũng vì thế, việc xây dựng thế trận QPTD mới chủ yếu là thế trận về quân sự, chưa rõ nét thế trận quốc phòng và đấu tranh quốc phòng vẫn chủ yếu là những hoạt động quân sự của LLVT…

Vì vậy, trong nghiên cứu, bổ sung, phát triển LLQP, cần xác định rõ cơ cấu, thành phần lực lượng cũng như phương thức tổ chức, xây dựng và hoạt động của lực lượng này cho phù hợp. Đây là một khái niệm mới, có phạm vi liên quan rộng, tìm được định nghĩa khoa học, chính xác là việc không đơn giản. Tuy nhiên, đây là vấn đề cần làm ngay, vì nó quan hệ trực tiếp đến xây dựng nền QPTD vững mạnh. Thống nhất nhận thức, nắm vững đặc trưng, bản chất của LLQP là cơ sở để tạo sự chuyển biến mới về quan điểm, ý thức trách nhiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo. Trên cơ sở đó, có phương hướng, biện pháp tổ chức, xây dựng, nâng cao chất lượng LLQP, trong đó LLVT là nòng cốt. 

Đối với thế trận QPTD, trước hết phải nghiên cứu, bổ sung khái niệm; xác định  các đối tượng, yếu tố hợp thành và mối liên hệ giữa các thành tố đó. Trong đó, tập trung làm rõ thế trận của từng lĩnh vực, như: thế trận an ninh, đối ngoại, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội…, và sự kết hợp các thế trận đó trong thế trận QPTD. Đặc biệt, cần chỉ rõ cơ chế lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành để tổ chức thiết lập thế trận QPTD, nhằm tạo sự thống nhất, đồng bộ trong quá trình xây dựng. Trong tình hình mới, các thành phần thế trận sẽ có nhiều thay đổi, cần tiếp tục được bổ sung, phát triển, như: tổ chức xây dựng các KVPT tỉnh (thành phố) đi vào chiều sâu với những nội dung cụ thể, thiết thực; cách tiến hành xây dựng các quy hoạch, kế hoạch kết hợp khi bố trí cơ sở KT-XH thuộc các thành phần kinh tế trong thế trận QPTD; xác định các chủ trương, biện pháp tổ chức xây dựng các công trình phòng thủ, công trình quốc phòng theo hướng “lưỡng dụng”.

3. Bổ sung hoàn thiện các cơ chế, chính sách liên quan đến quốc phòng. Trên cơ sở cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ và trước yêu cầu củng cố quốc phòng BVTQ, ngày 30-7-1987, Bộ Chính trị (khóa VI) đã xác định cơ chế lãnh đạo, điều hành, chỉ huy đối với các KVPT tỉnh (thành phố) với nội dung là: “Đảng lãnh đạo, chính quyền điều hành, các cơ quan ban, ngành làm tham mưu theo chức năng, cơ quan quân sự là trung tâm hiệp đồng và chỉ huy thống nhất các LLVT thuộc quyền”. Trải qua hơn 20 năm xây dựng và hoạt động của các KVPT tỉnh (thành phố) đã chứng minh cơ chế đó là đúng đắn, phù hợp và đem lại hiệu quả thiết thực.

Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng nền QPTD của đất nước, trước yêu cầu phát triển về công tác quốc phòng địa phương, cơ chế đó còn có một số hạn chế cần được bổ sung, phát triển cho phù hợp, nhất là ở phạm vi vĩ mô, hiện còn thiếu một cơ chế chung đối với lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng nền QPTD. Chính vì thế, quá trình xây dựng KVPT tỉnh (thành phố) thời gian qua chưa có sự kết hợp chặt chẽ giữa các sở, ngành của địa phương với các bộ, ngành chức năng ở Trung ương. Cũng do còn thiếu cơ chế, nên quá trình xây dựng và đấu tranh quốc phòng, Đảng và Nhà nước đã phải ban hành nhiều văn bản để chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện các nhiệm vụ QP-AN, nhưng vẫn còn nhiều nội dung thuộc các lĩnh vực chưa được đề cập đầy đủ và thiếu đồng bộ. Do vậy, để xây dựng nền QPTD vững mạnh trong bối cảnh nền kinh tế thị trường nhiều thành phần, mở cửa, hội nhập theo hướng đa phương hóa, đa dạng hóa thì việc xác định cơ chế lãnh đạo, điều hành chung về xây dựng và đấu tranh quốc phòng là yêu cầu cấp thiết. Cơ chế này sẽ tạo sự đồng bộ, thống nhất chỉ đạo về xây dựng nền QPTD từ Trung ương đến địa phương, cơ sở.

Cùng với bổ sung, phát triển về cơ chế, các chính sách đối với quốc phòng cũng cần tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện, nhất là một số chính sách chủ yếu. Trước mắt, cần có chính sách hợp lý để động viên, khuyến khích các thành phần kinh tế, nhất là kinh tế tư nhân, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tham gia xây dựng nền QPTD. Có chính sách đầu tư đúng mức để tổ chức xây dựng công nghiệp quốc phòng của đất nước và phát triển các khu kinh tế-quốc phòng, quốc phòng-kinh tế, nhất là ở những địa bàn trọng yếu, nhạy cảm về QP-AN. Tiếp tục điều chỉnh, bổ sung chính sách đối với người và gia đình có công với cách mạng, với những đối tượng hoạt động ở địa bàn biển, đảo khó khăn; quan tâm chăm lo hậu phương quân đội. Mặt khác, cần ban hành các chính sách có sức hấp dẫn để thu hút và sử dụng nhân tài cả trong và ngoài nước; đồng thời, động viên kiều bào ta ở nước ngoài đóng góp sức người, sức của tham gia xây dựng và BVTQ.

Để đáp ứng yêu cầu xây dựng nền QPTD trong tình hình mới, cần có những nhận thức mới về nền QPTD; đòi hỏi phải đẩy mạnh công tác nghiên cứu, bổ sung, phát triển những nội dung mới về nền QPTD.

PGS, TS. HOÀNG XUÂN LÂM

________

1- ĐCSVN- Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. CTQG, H. 2006, tr. 59.

2- ĐCSVN- Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb. ST, H. 1991, tr. 85.