Tập trung dân chủ (TTDC) là nguyên tắc tổ chức cơ bản của Đảng. Thực hiện tốt nguyên tắc này sẽ góp phần tích cực vào việc xây dựng Đảng ta thành một khối thống nhất về ý chí và hành động.

Nguyên tắc TTDC là sự thống nhất biện chứng giữa hai mặt tập trung và dân chủ. Hai mặt đó không mâu thuẫn với nhau mà luôn thống nhất, tác động, bổ sung cho nhau. Dân chủ là điều kiện, tiền đề của tập trung; tập trung là cơ sở bảo đảm cho dân chủ được xác định và phát huy. Thực hiện nguyên tắc TTDC, mọi cán bộ, đảng viên (CB,ĐV) đều có quyền tham gia vào việc quyết định công việc của Đảng; có quyền được thông tin, thảo luận, tranh luận, nêu ý kiến riêng, bảo lưu ý kiến trong tổ chức; nhưng khi Đảng đã có nghị quyết thì phải nói và làm theo nghị quyết, thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, cá nhân phục tùng tổ chức, các tổ chức đảng trong toàn Đảng phục tùng Đại hội đại biểu toàn quốc, Ban Chấp hành Trung ương và Bộ Chính trị. Việc phát triển và mở rộng dân chủ trong Đảng phải luôn đi đôi với tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung, giữ nghiêm kỷ cương, kỷ luật; dân chủ càng phát triển thì tập trung càng vững chắc, sức mạnh của Đảng càng được khẳng định. Nếu thực hành dân chủ tốt, Đảng sẽ quy tụ được trí tuệ, khơi dậy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mọi CB,ĐV, tạo bầu không khí cởi mở, tin cậy lẫn nhau, giữ vững sự đoàn kết, thống nhất, tình đồng chí, giúp nhau hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ. Bởi vậy, trong quá trình sinh hoạt và hoạt động của các tổ chức đảng, phải kết hợp chặt chẽ dân chủ với tập trung, không được tuyệt đối hóa mặt nào: tuyệt đối hóa dân chủ dẫn đến tình trạng vô chính phủ, vô tổ chức, kỷ luật; tuyệt đối hóa tập trung dẫn đến quan liêu, chuyên quyền, độc đoán. Cả hai biểu hiện trên đều gây nguy hại và làm giảm sức mạnh của Đảng. Phải thừa nhận rằng, một thời gian dài, nhiều nước XHCN, trong đó có nước ta, nguyên tắc TTDC được hiểu và thực hiện có phần thiên lệch về tập trung, dẫn đến hàng loạt những sai lầm: gia trưởng, sùng bái cá nhân, cá nhân trùm lên tập thể... Trong kinh tế thì nhấn mạnh một chiều tập trung, thống nhất, coi nhẹ dân chủ; coi trọng tính kế hoạch, nhưng lại coi nhẹ quy luật thị trường, do đó không phát huy được tiềm năng, tính đa dạng, phong phú, sáng tạo của các thành phần kinh tế, kìm hãm lực lượng sản xuất phát triển.

Ngay từ khi ra đời, Đảng đã xác định: TTDC là nguyên tắc tổ chức cơ bản, có vai trò trực tiếp chỉ đạo toàn bộ quá trình xây dựng, tổ chức, sinh hoạt và hoạt động lãnh đạo của Đảng; quy định cơ cấu, hình thức tổ chức đảng; thiết lập chế độ các cơ quan lãnh đạo của Đảng; đồng thời, xác lập nguyên tắc giải quyết các mối quan hệ trong nội bộ Đảng. Bởi vậy, trong mọi điều kiện, hoàn cảnh, nhất là khi Liên Xô và các nước XHCN ở Đông Âu sụp đổ, Đảng ta vẫn vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức; vẫn phát huy được vai trò tiền phong, gương mẫu, sức sáng tạo của mọi CB,ĐV và tổ chức đảng; tập trung được trí tuệ của toàn Đảng, tạo sức mạnh tổng hợp để xây dựng Đảng ta thực sự trong sạch, vững mạnh, hoàn thành tốt sứ mệnh lịch sử đối với dân tộc.

Tuy nhiên, ở một số tổ chức đảng hiện nay, việc thực hiện nguyên tắc TTDC còn có biểu hiện hình thức; nhiều vấn đề được đưa ra bàn bạc, nhưng ý kiến đóng góp không được tiếp thu đầy đủ, người chủ trì chỉ kết luận đại khái, hoặc tiếp thu rồi không thực hiện theo ý kiến của đa số. Tình trạng đó làm cho đảng viên không muốn đóng góp ý kiến, “dĩ hòa vi quý”, thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh; khi quá bất bình thì viết thư nặc danh, mạo danh hoặc bày cho người khác đấu tranh... Mặt khác, ở một số nơi, dân chủ không đi đôi với kỷ luật, dẫn đến kỷ cương lỏng lẻo, nói và làm tùy tiện, chấp hành nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nước không nghiêm; thậm chí, có nơi còn lạm dụng dân chủ, phát tán “tờ rơi”, đưa tin đồn để nói xấu, đả kích cán bộ lãnh đạo, gây nghi ngờ, chia rẽ nội bộ, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng. Một số CB,ĐV do tính đảng không cao, nên thiếu sự thẳng thắn, trung thực; giảm sút tinh thần đấu tranh bảo vệ nguyên tắc Đảng, bảo vệ chân lý... Những biểu hiện trên bị các thế lực thù địch, cơ hội về chính trị triệt để lợi dụng hòng nói xấu Đảng ta và cổ xúy cho cái gọi là “dân chủ vô giới hạn”, “dân chủ tuyệt đối”, đa nguyên, đa đảng. Ý đồ xấu xa, thâm độc của chúng nhằm chia rẽ nội bộ, làm tan rã tổ chức và phá vỡ sự thống nhất của Đảng; suy rộng ra, nhằm phá vỡ tính thống nhất, kỷ luật, kỷ cương của Nhà nước ta, làm mất ổn định về chính trị-xã hội, dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” theo quỹ đạo của chúng...

Để khắc phục tình trạng đó, đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của đội ngũ CB,ĐV, xây dựng các tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra, toàn Đảngcần có nhận thức đúng và thực hiện nghiêm túc nguyên tắc TTDC, lãnh đạo tập thể đi đôi với phân công cá nhân phụ trách, đẩy mạnh tự phê bình và phê bình; mở rộng dân chủ phải đi đôi với giữ vững quyền lãnh đạo tập trung, đề cao kỷ luật đảng, tăng cường đoàn kết, thống nhất, đấu tranh có hiệu quả với mọi luận điệu đòi từ bỏ nguyên tắc TTDC của Đảng.

Trước hết, cần tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức cho mọi CB,ĐV, nhất là đội ngũ cán bộ chủ trì, cấp ủy viên các cấp về nguyên tắc TTDC. Vừa qua, ở một số không ít tổ chức đảng và đảng viên, do chưa có sự nhận thức đúng đắn, đầy đủ về nguyên tắc TTDC, nên dẫn đến việc nhấn mạnh một chiều dân chủ hoặc một chiều tập trung; một số tổ chức đảng thực hiện nguyên tắc này còn giản đơn, lúng túng. Bởi vậy, công tác giáo dục cần tập trung làm rõ những nội dung, yêu cầu của việc thực hiện nguyên tắc TTDC trong xây dựng Đảng; xác định những vấn đề cần quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, khắc phục những hạn chế, thiếu sót; đồng thời, tiếp tục xây dựng, bổ sung quy chế, bảo đảm cho nguyên tắc TTDC được thực hiện nghiêm túc, đồng bộ trong toàn Đảng. Trên cơ sở đó, tạo sự thống nhất về mặt nhận thức, đề cao ý thức trách nhiệm trong tổ chức thực hiện, không ngừng phát huy dân chủ, giữ nghiêm kỷ cương, kỷ luật của Đảng. Các cấp cần sâu sát cơ sở, phát hiện và chấn chỉnh kịp thời những nhận thức không đúng, tư tưởng giản đơn, thiếu trách nhiệm trong thực hiện nguyên tắc TTDC; đấu tranh khắc phục bệnh quan liêu, độc đoán, dân chủ hình thức cũng như mọi biểu hiện cục bộ, bản vị, địa phương chủ nghĩa, vô tổ chức, vô kỷ luật; cần đưa ngay ra khỏi Đảng những người phủ nhận và không chấp hành nguyên tắc TTDC.

Hai là, nâng cao chất lượng thực hiện nguyên tắc tập thể lãnh đạo, phân công cá nhân phụ trách, mở rộng sinh hoạt dân chủ. Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách là biểu hiện cụ thể nội dung, yêu cầu của nguyên tắc TTDC trong hoạt động lãnh đạo của Đảng. Theo đó, mọi vấn đề thuộc về đường lối, chủ trương của Đảng đều do tập thể các cơ quan lãnh đạo hoặc tổ chức đảng dân chủ bàn bạc và quyết định theo đa số; cá nhân không được tự quyết định những vấn đề thuộc về chức năng, quyền hạn của các tổ chức đảng. Khi đã có nghị quyết, cấp ủy chịu trách nhiệm phân công nhiệm vụ cho cấp ủy viên, tổ chức đảng phân công nhiệm vụ cho đảng viên, phù hợp với chức trách, nhiệm vụ của từng người; đồng thời, phát huy cao độ tinh thần trách nhiệm, tính tích cực, sự sáng tạo của mỗi cá nhân, bảo đảm cho nghị quyết được thực hiện nghiêm túc và đạt hiệu quả cao. Nhằm phát huy vai trò của cá nhân trong xây dựng và thực hiện nghị quyết, cấp ủy các cấp cần tổ chức nghiên cứu, quán triệt sâu sắc các chỉ thị, nghị quyết của trên; cung cấp kịp thời và chính xác những thông tin cần thiết về tình hình mọi mặt của cơ quan, đơn vị; bồi dưỡng năng lực, phương pháp, tác phong công tác cho các cấp ủy viên. Các tổ chức đảng cần giữ vững chế độ sinh hoạt định kỳ, chuẩn bị chu đáo các nội dung cuộc họp; tiếp tục cải tiến việc tổ chức, điều hành hội nghị; thực hiện nghiêm Quy chế dân chủ ở cơ sở, phát huy trí tuệ tập thể, khuyến khích tranh luận thẳng thắn, tôn trọng và tập hợp ý kiến của các cấp ủy viên, đảng viên; khi có ý kiến khác nhau phải thảo luận kỹ, đối với những vấn đề quan trọng phải biểu quyết, khi cần có thể cho điều tra, khảo sát, làm thí điểm rồi mới kết luận. Các chi bộ cần tôn trọng và bảo lưu ý kiến thuộc về thiểu số theo đúng quy chế đã được xác định; nâng cao chế độ, trách nhiệm của người chủ trì lãnh đạo, chỉ huy cơ quan, đơn vị; giải quyết tốt các mối quan hệ giữa cấp ủy với chính quyền, lãnh đạo với chỉ huy, cấp trên với cấp dưới.

Ba là, phát huy vai trò của bí thư cấp uỷ (chi bộ) trong việc duy trì các nền nếp, chế độ, thủ tục, nguyên tắc của Đảng. Đội ngũ bí thư cấp ủy là người chủ trì về công tác đảng, là hạt nhân đoàn kết, phát huy sức mạnh tập thể thực hiện sự lãnh đạo đối với mọi hoạt động của đơn vị. Thực tiễn công tác xây dựng Đảng những năm qua cho thấy, ở đâu, nơi nào đội ngũ bí thư có phẩm chất, năng lực, tính đảng, tính nguyên tắc cao, thì nơi đó nguyên tắc TTDC được thực hiện nghiêm túc; các chế độ, nền nếp được giữ vững, đoàn kết nội bộ được tăng cường, vai trò lãnh đạo của cấp ủy được khẳng định trong thực tiễn. Để giữ vững nguyên tắc TTDC trong sinh hoạt và hoạt động của Đảng, các cấp cần tập trung bồi dưỡng cho đội ngũ bí thư cấp ủy (chi bộ) nắm vững những vấn đề cơ bản về nguyên tắc TTDC, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, tự phê bình và phê bình và các thủ tục, chế độ sinh hoạt đảng; rèn luyện tính tổ chức, tính kỷ luật cao; phương pháp làm việc cẩn thận, tỉ mỷ, chặt chẽ, tránh mọi biểu hiện chủ quan, giản đơn trong chuẩn bị cũng như trong điều hành sinh hoạt. Trong tình hình hiện nay, để giữ vững nguyên tắc TTDC, người bí thư phải thực sự gương mẫu cả về nhận thức và hành động; biết vận dụng đúng đắn nội dung, yêu cầu, phương thức thực hiện nguyên tắc TTDC vào tình hình cụ thể của tổ chức đảng cấp mình; tích cực đổi mới phong cách lãnh đạo, sâu sát thực tế; nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình; phát hiện và xử lý kịp thời các biểu hiện coi nhẹ hoặc tách rời giữa tập trung và dân chủ trong sinh hoạt và hoạt động của tổ chức Đảng.

Bốn là, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện nguyên tắc TTDC; tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong cấp ủy và tổ chức đảng các cấp. Cùng với việc kiểm tra, giám sát các mặt hoạt động của các tổ chức đảng, công tác kiểm tra, giám sát cần chú trọng vào việc thực hiện các chế độ, nền nếp, nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt đảng; tiếp tục kiểm tra, bổ sung, hoàn thiện các quy định chức năng, nhiệm vụ và quy chế hoạt động cụ thể của các loại hình tổ chức cơ sở đảng. Đối với CB,ĐV, các tổ chức đảng cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, không những về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, mà cả về việc nhận thức và chấp hành nguyên tắc TTDC, Điều lệ, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và kết quả thực hiện nhiệm vụ; kiên quyết khắc phục tình trạng mất đoàn kết, cục bộ, bè phái hoặc tự do, tùy tiện, phát ngôn thiếu tính xây dựng; thực hiện nói, viết và làm theo nghị quyết của Đảng. Để nguyên tắc TTDC được thực hiện nghiêm túc, các cấp cần giữ vững sự lãnh đạo tập trung, tăng cường kỷ cương, kỷ luật, bảo đảm cho mọi CB,ĐV luôn tự giác đặt mình trong sự quản lý, giáo dục, rèn luyện của tổ chức và giữ nghiêm kỷ luật đảng. Các tổ chức cơ sở đảng cần có biện pháp quản lý chặt chẽ tình hình tư tưởng và các mối quan hệ của CB,ĐV; không dung túng trước những lời nói và việc làm sai trái; mọi hoạt động tự do, vô kỷ luật, cá nhân không chấp hành chỉ thị, nghị quyết của tập thể, cấp dưới không tuân thủ mệnh lệnh của cấp trên đều phải bị xử lý nghiêm minh.

Trước thềm mỗi kỳ đại hội Đảng, bên cạnh những ý kiến tâm huyết của CB,ĐV và các tầng lớp nhân dân đóng góp ý kiến vào các văn kiện của Đại hội, thì cũng có những ý kiến lạc điệu, trái chiều, lợi dụng để chống Đảng, phủ nhận nguyên tắc TTDC. Bởi vậy, chúng ta cần phải tỉnh táo, đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn của chúng; luôn giữ vững nguyên tắc TTDC trong tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng, bảo đảm xây dựng các tổ chức đảng thực sự trong sạch, vững mạnh, ngang tầm với yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra.

DƯƠNG BÁ KHUÊ