Thành phố biển Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh) có gần 50km chiều dài bờ biển, trên 1.000 hòn đảo, gần 10.000 ha bãi triều, hơn 15.000 ha eo, vịnh; có các cửa biển Lạch Miều và Lạch Áng, cảng biển nước sâu, cảng quân sự và hàng chục cảng và bến thủy nội địa; có Vịnh Hạ Long là di sản thiên nhiên thế giới; có nguồn tài nguyên phong phú với nhiều mỏ than nổi tiếng và các loại khoáng sản, thủy sản, hải sản đa dạng... Với điều kiện tự nhiên ưu đãi, thành phố Hạ Long có nhiều lợi thế, tiềm nang để phát triển kinh tế, nhất là kinh tế biển; đồng thời cũng đặt ra những yêu cầu rất cao về bảo đảm quốc phòng- an ninh (QP-AN) trên vùng biển, đảo.

Nhận thức rõ vị trí của Thành phố về QP-AN và tầm quan trọng của lực lượng dân quân tự vệ (DQTV), trong đó DQTV biển là thành tố quan trọng, những năm qua, Ban Chỉ huy Quân sự Thành phố đã chủ động làm tham mưu cho cấp uỷ, chính quyền địa phương lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng, duy trì hoạt động của lực lượng DQTV biển đạt hiệu quả thiết thực. Theo đó, Thành phố đẩy mạnh kết hợp phát triển kinh tế biển và ven biển, gắn với tăng cường QP-AN, xây dựng lực lượng DQTV biển vững mạnh, nhất là trong các ngành: khai thác khoáng sản, vận tải biển, đánh bắt, nuôi trồng hải sản, du lịch, thương mại, dịch vụ... Lực lượng DQTV biển vừa trực tiếp sản xuất, vừa là một lực lượng nòng cốt bảo vệ cơ sở, đơn vị, góp phần giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội trên biển và ven biển.  

Trên cơ sở khảo sát về tổ chức, biên chế lực lượng, phương tiện, điều kiện của  các phường (xã), cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp hoạt động trên biển, ven biển và khả năng thực hiện nhiệm vụ QP-AN, Thành phố chủ trương tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng lực lượng DQTV biển theo hướng “vững mạnh, rộng khắp”; thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng điểm đơn vị DQTV biển cấp thành phố để rút kinh nghiệm, từ đó mở rộng trên toàn địa bàn. Phường Hùng Thắng, có gần 70% số hộ gia đình sinh sống bằng nghề chài lưới trên biển, dân cư sinh sống không tập trung được chọn xây dựng điểm DQTV biển (đây cũng là đơn vị điểm cho Quân khu 3 và toàn quân). Được sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Ninh, thành phố Hạ Long đã tập trung nguồn lực xây dựng điểm dân quân biển phường Hùng Thắng, gắn với xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện. Việc xây dựng DQTV biển được thực hiện đúng Pháp lệnh DQTV, theo phương châm “dân bầu, dân cử”. Sau khi được thành lập, lực lượng dân quân biển của phường Hùng Thắng đã đi vào hoạt động có nền nếp, đạt hiệu quả thiết thực, phát huy vai trò nòng cốt trong sản xuất, thực hiện tốt nhiệm vụ QP-AN trên biển và tham gia tuần tra, canh gác giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội khu vực Vịnh Hạ Long, khu vực ngư dân ven biển. Đây cũng là lực lượng nòng cốt trong việc thực hiện xoá “4 trắng” (về tổ chức chính trị, xã hội;  giáo dục; y tế; thông tin, liên lạc) trên biển.

Từ kết quả xây dựng điểm lực lượng DQTV biển phường Hùng Thắng, đến nay, thành phố Hạ Long đã xây dựng được 7 đầu mối đơn vị DQTV biển (gồm 2 phường, 5 doanh nghiệp). Lực lượng DQTV biển của Thành phố có gần 4.000 người (chiếm tỷ lệ 1,8% dân số) được tổ chức thành 106 đơn vị (gồm 10 đại đội, 92 trung đội, 2 tiểu đội độc lập), hoạt động trên biển và ven biển. Trong quá trình xây dựng lực lượng này, Thành phố chú trọng nâng cao chất lượng tổng hợp, trước hết là chất lượng chính trị, trình độ sẵn sàng chiến đấu và hiệu quả hoạt động. Việc tuyển chọn cán bộ, chiến sĩ DQTV biển do các cơ sở, đơn vị, doanh nghiệp thực hiện theo hướng dẫn của cấp trên, chú trọng lựa chọn những đảng viên (tỷ lệ đảng viên chiếm 21%), đoàn viên và những người đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự trong độ tuổi quy định. Ban Chỉ huy các đại đội, trung đội DQTV biển thường xuyên được kiện toàn, do các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của địa phương, cơ quan, đơn vị làm chỉ huy trưởng và chính trị viên. Cùng với đó, hằng năm, Thành phố chỉ đạo thực hiện nghiêm túc việc tổ chức huấn luyện, diễn tập theo chương trình, nội dung quy định, phù hợp với đặc điểm tình hình, chức năng, nhiệm vụ từng giai đoạn cụ thể, từng đơn vị hoạt động trên biển.

Đặc biệt, năm 2008, Ban Chỉ huy Quân sự Thành phố đã làm tham mưu cho Uỷ ban nhân dân Thành phố xây dựng kế hoạch huấn luyện chiến đấu, dã ngoại cụm DQTV biển gắn với diễn tập xử lý tình huống trên biển; chỉ đạo các địa phương, đơn vị triển khai thực hiện; đồng thời, tích cực chuẩn bị chu đáo về mọi mặt, nhất là về tổ chức, nội dung, đội ngũ giáo viên, công tác bảo đảm cho huấn luyện, diễn tập. Đây là lần thứ hai Thành phố tổ chức huấn luyện cụm DQTV biển tập trung trên biển (thôn Cửa Vạn, phường Hùng Thắng) với quy mô lớn (7 đầu mối đơn vị DQTV biển, 16 phương tiện tàu, thuyền tham gia), thời gian dài (từ 10-3 đến 19-3-2008). Các đơn vị tham gia huấn luyện, diễn tập đã khắc phục mọi khó khăn, bảo đảm đầy đủ lực lượng, phương tiện, vật chất trong suốt quá trình hành quân đến địa điểm tập kết và tổ chức huấn luyện, diễn tập trên biển. Nội dung huấn luyện DQTV biển tương đối toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm, sát với thực tế địa bàn. Sau khi được giáo dục chính trị, lực lượng DQTV biển nhận thức sâu sắc hơn về âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch chống phá cách mạng nước ta nói chung, Thành phố nói riêng; trách nhiệm của mình trong việc xây dựng khu vực phòng thủ, gắn với bảo đảm QP-AN trên vùng biển, đảo. Nội dung huấn luyện quân sự đã trang bị cho DQTV biển những kiến thức cơ bản về phương pháp quan sát, nhận dạng mục tiêu và cách thức thông báo, báo cáo; kỹ thuật chiến đấu bộ binh (lý thuyết bắn súng trên biển, tàu thuyền cơ động bắn mục tiêu cố định, võ thuật, bơi vũ trang); một số phương pháp hoạt động trị an trên biển (về phòng ngừa, ngăn chặn tàu, thuyền nước ngoài xâm phạm trái phép vùng biển thuộc chủ quyền nước ta và tàu, thuyền trong nước vi phạm pháp luật trên biển); quy trình kiểm tra, bắt giữ tàu, thuyền vi phạm pháp luật trên biển; phương pháp cấp cứu, cứu thương trên biển; tổ chức thông tin liên lạc trên biển...

Trên cơ sở kết quả huấn luyện và xuất phát từ tình hình thực tế trên biển hiện nay, Thành phố đã đưa vào nội dung thực hành việc tổ chức tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn và luyện tập xử lý một số tình huống trên biển (tìm kiếm, cứu nạn khi tàu thuyền bị đắm; tổ chức vây bắt tàu thuyền vi phạm pháp luật trên biển). Đây được coi  là cuộc diễn tập tổng hợp, thiết thực, được các cấp, các ngành, các đơn vị địa phương và các đơn vị lực lượng vũ trang đóng quân trên địa bàn tích cực hưởng ứng, phối hợp chặt chẽ, bảo đảm an toàn tuyệt đối, đạt kết quả cao. Qua diễn tập đã củng cố thêm những kiến thức cơ bản trong việc phối hợp, kết hợp tuần tra, kiểm soát tàu, thuyền nước ngoài xâm phạm chủ quyền vùng biển và tàu trong nước vi phạm pháp luật trên biển; tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn khi tàu, thuyền bị đắm trên biển...

Ngoài ra, trong quá trình huấn luyện, các đơn vị cụm DQTV biển còn tổ chức ký kết thi đua, thông báo thời sự, chiếu phim, giao lưu văn hoá, văn nghệ phục vụ  nhân dân; tổ chức thăm hỏi tặng quà, khám, chữa bệnh và cấp thuốc miễn phí cho các cháu học sinh, đối tượng gia đình chính sách hộ nghèo, gia đình cán bộ, chiến sĩ dân quân biển...góp phần xây dựng “thế trận lòng dân” tại các khu làng chài ven biển. Đánh giá chung, kết quả huấn luyện, diễn tập DQTV biển của Thành phố đạt loại giỏi (riêng kiểm tra bắn súng mục tiêu cố định trên biển đạt 100% khá, giỏi, trong đó 85,71% giỏi).

Cùng với công tác giáo dục, huấn luyện cho cán bộ, chiến sĩ DQTV biển, Thành phố đã tổ chức bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho gần 500 chủ tàu, thuyền đánh bắt, nuôi trồng thủy sản trên biển (đối tượng 5) và chủ tàu, thuyền du lịch trong vùng Vịnh Hạ Long,... nhằm nâng cao ý thức, tri thức và những kỹ năng cần thiết để họ tham gia tích cực và có hiệu quả vào việc quản lý, bảo vệ biển, đảo, tìm kiếm, cứu nạn, cứu hộ trên biển.

Nhờ có định hướng đúng và giải pháp thực hiện sáng tạo nên chất lượng tổng hợp, trình độ sẵn sàng chiến đấu và hiệu quả hoạt động của lực lượng DQTV biển thành phố Hạ Long không ngừng nâng cao, đủ khả năng thực hiện vai trò nòng cốt của từng địa phương, cơ quan, đơn vị trong việc tham gia quản lý, bảo vệ biển, đảo, góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn.   

Từ quá trình xây dựng, hoạt động của lực lượng DQTV biển, Thành phố rút ra một số kinh nghiệm:

1. Thường xuyên quán triệt sâu sắc các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, trực tiếp là các chỉ thị, nghị quyết của Bộ Quốc phòng, Quân khu 3, tỉnh Quảng Ninh về phát triển kinh tế biển, gắn với bảo vệ biển, đảo; về xây dựng DQTV nói chung, DQTV biển nói riêng để triển khai thực hiện phù hợp với điều kiện thực tế của Thành phố biển. 

2. Trong xây dựng DQTV biển phải gắn với xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện, kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế-xã hội với tăng cường QP-AN, xây dựng khu vực phòng thủ vững chắc; phát huy sức mạnh tổng hợp của các cấp, các ngành, điều kiện sẵn có của các địa phương, cơ quan, đơn vị vào việc xây dựng, hoạt động của lực lượng DQTV biển; quan tâm bảo đảm chế độ, chính sách cho lực lượng DQTV biển, nhất là trong thời gian tập trung huấn luyện, diễn tập. 

3. Xây dựng lực lượng DQTV biển phải bảo đảm đủ số lượng, chất lượng, trước hết là độ tin cậy về chính trị; đẩy mạnh công tác huấn luyện gắn với diễn tập các phương án sát với tình hình thực tế trên biển, nhiệm vụ địa phương, cơ quan, đơn vị, không ngừng nâng cao chất lượng tổng hợp, trình độ sẵn sàng chiến đấu và hiệu quả hoạt động của DQTV biển.

4. Phối hợp chặt chẽ giữa hoạt động của lực lượng DQTV biển với các lực lượng công an, biên phòng, hải quân, hải quan, thuỷ sản… trong thực hiện nhiệm vụ tuần tra, canh gác, kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý tốt các tình huống xảy ra trên biển, góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền, an ninh trên biển, đảo, tham gia giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn.   

5. Phát huy vai trò của lực lượng DQTV biển trong việc tuyên truyền, vận động các tầng lớp nhân dân sinh sống, hoạt động trên biển chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước đối với nhiệm vụ phát triển kinh tế biển, gắn với tăng cường QP-AN; đồng thời, tuyên truyền, phổ biến luật pháp về biển để nhân dân yên tâm sản xuất, tham gia quản lý, bảo vệ biển, đảo.

Phát huy kết quả, kinh nghiệm những năm qua, thành phố Hạ Long tiếp tục đổi mới, không ngừng nâng cao chất lượng xây dựng và hiệu quả hoạt động của lực lượng DQTV biển, góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo, giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn, tạo môi trường yên bình cho công cuộc xây dựng Thành phố giàu, đẹp và sự bình an cho du khách đến tham quan Vịnh Hạ Long- di sản thiên nhiên của thế giới.

Thượng tá Đoàn Xuân Hòa

Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự Thành phố