Quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối đối ngoại và quốc phòng-an ninh của Đảng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN, thời gian qua, Đảng ủy Quân sự Trung ương và Bộ Quốc phòng đã có nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo toàn quân tích cực, chủ động mở rộng, nâng quan hệ hợp tác quốc phòng giữa nước ta với các nước ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) phát triển cả bề rộng và chiều sâu, theo hướng ổn định lâu dài, tôn trọng, bình đẳng cùng có lợi. Bộ Quốc phòng Việt Nam đã mở rộng quan hệ hợp tác với Bộ Quốc phòng các nước ASEAN trên nhiều hướng (cả song phương và đa phương), nhiều cấp độ với nhiều nội dung phong phú, thiết thực (hợp tác an ninh khu vực, hòa bình thế giới, hợp tác về các lĩnh vực khoa học nghệ thuật quân sự, khoa học kỹ thuật, công nghệ quân sự, khoa học xã hội và nhân văn quân sự, huấn luyện, giáo dục-đào tạo…), đóng góp tích cực vào việc củng cố môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác, phát triển ở khu vực; đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi để kết hợp và thúc đẩy các hoạt động đối ngoại của Đảng, Nhà nước, đảm bảo giữ vững mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH, bảo vệ an ninh, lợi ích quốc gia trên trường quốc tế và khu vực. Trong quá trình quan hệ hợp tác, Bộ Quốc phòng Việt Nam đã tích cực, chủ động đề xuất nhiều sáng kiến vào việc hoạch định chiến lược phát triển và các quyết sách về quốc phòng-an ninh của Hiệp hội, phù hợp với yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nước ta, nhất là trong bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia trên Biển Đông, củng cố và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, điều kiện quốc tế thuận lợi cho phát triển kinh tế- xã hội, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và an ninh quốc gia; đồng thời, góp phần bảo vệ các nguyên tắc, sự độc lập, tự chủ và phát huy vai trò chủ đạo của ASEAN tại các diễn đàn khu vực và quốc tế mà ASEAN đã đề xướng. Hợp tác quốc phòng- an ninh của Việt Nam với các nước ASEAN cũng góp phần nâng cao vị thế, uy tín của đất nước và quân đội ta ở khu vực và trên thế giới, tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ, hiểu biết và tin cậy của quân đội các nước đối với sự nghiệp xây dựng quân đội và củng cố quốc phòng của nước ta.

Những kết quả đạt được đó là hết sức quan trọng đối với công cuộc đổi mới, đẩy mạnh CNH, HĐH, xây dựng và bảo vệ đất nước, thể hiện sự nỗ lực rất lớn của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta; khẳng định đường lối đối ngoại quốc phòng của Đảng, Nhà nước ta là hoàn toàn đúng đắn; các chủ trương, biện pháp hợp tác quốc phòng Việt Nam- ASEAN của Bộ Quốc phòng là thiết thực, hiệu quả. Tuy nhiên, nghiêm túc kiểm điểm, bên cạnh những kết quả đáng khích lệ trên, trong quan hệ hợp tác quốc phòng giữa nước ta và ASEAN cũng còn một số mặt chưa được như mong muốn. Chúng ta chưa đề xuất được nhiều sáng kiến để tranh thủ tối đa những lợi ích thiết thực trên từng lĩnh vực hợp tác, chưa phát huy hết nhân tố tích cực để nâng quan hệ tương xứng với tiềm năng hợp tác giữa nước ta với các nước trong Hiệp hội. Nhận thức về sự gắn kết giữa phát triển kinh tế- xã hội với tăng cường quốc phòng- an ninh trong hội nhập ASEAN của một bộ phận cán bộ còn chưa đầy đủ… Những khuyết điểm nêu trên tuy không lớn, nhưng cũng tác động ở những mức độ khác nhau đến việc phát huy sức mạnh tổng hợp trong các hoạt động hợp tác ASEAN có liên quan đến quốc phòng-an ninh, đòi hỏi chúng ta cần sớm khắc phục để thực hiện cho tốt hơn.

 Hiện nay và trong thời gian tới, trước yêu cầu mới ngày càng cao của nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong bối cảnh nước ta gia nhập WTO và hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và toàn cầu, cần phải đẩy mạnh quan hệ hợp tác quốc phòng giữa nước ta với ASEAN, coi đó là một trong những hướng đối ngoại quốc phòng ưu tiên của nước ta.

Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, chúng ta cần phát huy những kết quả đã đạt được, khắc phục những khuyết điểm còn tồn tại; trong đó, trước hết là quán triệt nâng cao nhận thức về mục tiêu, yêu cầu, các nguyên tắc cơ bản trong quan hệ hợp tác quốc phòng giữa Việt Nam và ASEAN trong tình hình mới. Đảng ta đã chỉ rõ, nhiệm vụ công tác đối ngoại của nước ta trong tình hình mới là: "giữ vững môi trường hòa bình, tạo các điều kiện quốc tế thuận lợi cho công cuộc đổi mới, đẩy mạnh phát triển kinh tế-xã hội, CNH, HĐH đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội"¹. Quan hệ hợp tác quốc phòng giữa nước ta với các nước ASEAN là một mặt quan trọng trong quan hệ đối ngoại quốc phòng của đất nước; do vậy, phải phục tùng và phục vụ cho mục tiêu, yêu cầu đối ngoại đó của Đảng. Cụ thể là, phải góp phần đưa quan hệ hữu nghị và hợp tác toàn diện với ASEAN cả song phương và đa phương sang giai đoạn phát triển mới thực chất hơn; tạo môi trường hòa bình và ổn định trong khu vực; bảo đảm an ninh bền vững, thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đồng thời, góp phần nâng cao vai trò và vị thế ngày càng tăng của nước ta và uy tín của quân đội ta trong ASEAN; tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của quân đội các nước ASEAN đối với việc xây dựng quân đội, củng cố nền quốc phòng Việt Nam. Đây vừa là mục tiêu, vừa là yêu cầu và là một trong những kế sách "dựng và giữ nước" của Đảng ta trong thời kỳ đất nước đẩy mạnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế, nhằm tranh thủ thời cơ, thuận lợi từ những quan hệ hợp tác, đối tác bình đẳng, cùng có lợi, phù hợp với yêu cầu xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và xu thế hòa bình, hợp tác, cùng phát triển của thời đại, để kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh quốc tế cho sự nghiệp cách mạng  của nước ta. Đây cũng là sự cụ thể hóa việc kết hợp hai nhiệm vụ chiến lược (xây dựng và bảo vệ Tổ quốc) để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Trong bối cảnh tình hình khu vực, quốc tế và trong nước đan xen giữa những thuận lợi và thách thức; nhất là việc các thế lực thù địch ráo riết lợi dụng chính sách mở cửa của ta để thực hiện chiến lược "Diễn biến hòa bình", chống phá ta trên tất cả các mặt. Mặt khác, việc ASEAN chính thức thông qua Hiến chương (15-12-2008)² cũng đang đặt ra những yêu cầu mới trong quan hệ hợp tác của Hiệp hội… Vì vậy, trong quan hệ hợp tác quốc phòng với ASEAN, chúng ta cần nắm vững và thực hiện nghiêm túc các quan điểm, phương châm có tính nguyên tắc trong đường lối đối ngoại quân sự, quốc phòng của Đảng là độc lập, tự chủ, bảo đảm an ninh và lợi ích quốc gia; kiên trì các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương ASEAN, nhất là nguyên tắc "đồng thuận" và "không can thiệp"; tôn trọng các nguyên tắc cơ bản trong Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế về độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, các bên cùng có lợi, không can thiệp công việc nội bộ nước khác; tham gia hợp tác quốc phòng-an ninh với chủ trương vì độc lập, tự chủ, vì hòa bình, "không liên minh quân sự, không liên kết với nước này chống nước khác, xây dựng Cộng đồng an ninh ASEAN theo định hướng không trở thành khối liên minh quân sự, khối phòng thủ chung". Cùng với đó, cần tổ chức tốt việc quán triệt và triển khai thực hiện nghiêm túc các chỉ thị, nghị quyết của Đảng ủy Quân sự Trung ương và Bộ Quốc phòng về công tác đối ngoại quốc phòng giữa nước ta với các nước ASEAN, nhất là "Định hướng công tác đối ngoại quân sự đến 2010-2015", "Chương trình hành động tham gia hợp tác ASEAN đến 2015" cùng các văn kiện khác của Bộ Quốc phòng và các cơ quan chức năng về phương hướng đối thoại, hợp tác quốc phòng với SAEAN. Trên cơ sở đó, các đơn vị, nhất là các cơ quan, đơn vị chức năng, như Cục Đối ngoại, Ban Hội nhập Kinh tế quốc tế, Tổng cục II, Viện Chiến lược Quân sự, các tổng cục, các quân khu, quân chủng, binh chủng, bộ đội Biên phòng, các học viện, nhà trường…, tập trung xây dựng chương trình, kế hoạch hợp tác của mình cả trước mắt và lâu dài, chú trọng phát triển hợp tác toàn diện, nhưng tập trung có trọng tâm, trọng điểm (cả trong quan hệ song phương và đa phương), với những nội dung, hình thức mới, lộ trình và bước đi thích hợp; đảm bảo đúng chức năng, nhiệm vụ, đồng thời phải phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh, đối tác cụ thể và các quy định của Hiến chương ASEAN. Quán triệt Quyết định số 01/2007/QĐ-BQP của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế tổ chức và quản lý các hoạt động đối ngoại quân sự, tích cực rà soát, hoàn chỉnh các quy chế công tác, để các hoạt động đối ngoại quốc phòng được triển khai theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; chú trọng đổi mới các thủ tục hành chính, đảm bảo tính khoa học, chuyên nghiệp, hiệu quả, thông thoáng, nhưng chặt chẽ, đúng đường lối, nguyên tắc, quy định về bảo mật của Bộ Quốc phòng và xu hướng phát triển trong quan hệ hợp tác giữa nước ta và các nước ASEAN. Trong hợp tác, chú trọng phát huy tính độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường, tích cực, chủ động trong công tác; vận dụng sáng tạo truyền thống ngoại giao của dân tộc, tư tưởng, phong cách ngoại giao Hồ Chí Minh, phương pháp ngoại giao hiện đại, nhất là phương châm "dĩ bất biến, ứng vạn biến"; giữ vững quan điểm, đường lối, nguyên tắc, nhưng linh hoạt, sáng tạo trong sách lược; phát huy những mặt mạnh, nhất là thế và lực mới của đất nước, của quân đội; tranh thủ thời cơ, thuận lợi, những điểm tương đồng, những lợi ích chung, vừa hợp tác vừa đấu tranh, tăng cường sự hiểu biết tin cậy lẫn nhau để thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc phòng giữa nước ta và ASEAN phát triển cả bề rộng và chiều sâu. Kết hợp chặt chẽ đối ngoại quốc phòng với đối ngoại của Đảng, ngoại giao của Nhà nước, đối ngoại của nhân dân, các bộ, ngành, địa phương, tạo nên sức mạnh đối ngoại tổng hợp, xây dựng "các phòng tuyến đối ngoại" ngăn chặn từ xa mọi âm mưu, thủ đoạn "Diễn biến hòa bình" và các hoạt động chống phá của các thế lực thù địch; củng cố vững chắc thế trận kết hợp kinh tế-đối ngoại-quốc phòng-an ninh cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trước những yêu cầu mới, cần tăng cường trao đổi thông tin, phối hợp trong nghiên cứu cơ bản, nhất là tổng kết cả về lý luận và thực tiễn trong quan hệ Việt Nam - ASEAN.., làm cơ sở nâng cao hiệu quả tham mưu, tham vấn cho Đảng, Nhà nước trong hoạch định chủ trương, chính sách, biện pháp phù hợp để chuẩn bị ra Sách trắng quốc phòng Việt Nam lần thứ 3 nhân dịp kỷ niệm 65 năm Ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam (22-12- 1944 - 22-12-2009); nâng cao hiệu quả, hiệu lực, vai trò, vị thế của đất nước trong hợp tác với Hiệp hội, nhất là phấn đấu hoàn thành tốt những trọng trách được Hiệp hội giao cho (theo quy định của Hiến chương ASEAN), góp phần không ngừng nâng cao uy tín, vị thế của ASEAN ở khu vực và trên trường quốc tế.

Một nội dung hết sức quan trọng có tính quyết định đến kết quả hợp tác quốc phòng giữa nước ta với ASEAN là phải xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại vững mạnh về mọi mặt. Theo đó, cần tập trung làm tốt hơn nữa công tác quy hoạch, xây dựng, rèn luyện, tu dưỡng đội ngũ cán bộ chuyên trách đối ngoại đồng bộ, hợp lý, có phẩm chất cách mạng, bản lĩnh chính trị vững vàng, tận trung với Đảng, chế độ và nhân dân, am hiểu nghiệp vụ đối ngoại, có kiến thức quân sự, lý luận chính trị, luật pháp quốc tế, nhất là trình độ ngoại ngữ, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác đối ngoại quốc phòng nói chung, quan hệ hợp tác quốc phòng với ASEAN nói riêng.

Từ nay đến 2010 - 2015, trong quan hệ hợp tác quốc phòng với ASEAN, chúng ta cần tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau:

- Hợp tác với các nước ASEAN, nhất là các nước có yêu sách chủ quyền Biển Đông, nhằm thực hiện đầy đủ các nội dung của Tuyên bố cách ứng xử ở Biển Đông (DOC). Thông qua đó và qua các diễn đàn an ninh trong Hiệp hội và khu vực, phối hợp với các nước thành viên ASEAN và các đối tác trong khuôn khổ ASEAN+1 và ASEAN+3, hướng tới thông qua Bộ Quy tắc ứng xử về Biển Đông (COC), tạo cơ sở để xây dựng Biển Đông hòa bình, ổn định và hợp tác.

- Phối hợp với ASEAN khuyến khích các nước tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC), tạo một kênh quan trọng cho an ninh khu vực.

- Tham gia chủ động và đóng góp tích cực vào hợp tác của Hiệp hội đối với các lĩnh vực an ninh phi truyền thống, nhất là Công ước ASEAN về chống khủng bố; hợp tác an ninh biển, kể cả chống hải tặc, ngăn chặn các hoạt động đánh bắt hải sản bất hợp pháp, phòng chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn…

- Tổ chức tốt việc tuần tra chung trên biển với hải quân các nước theo các thỏa thuận đã ký kết; đồng thời, tích cực thúc đẩy việc ký kết các thỏa thuận mới với hải quân Ma-lai-xi-a, In-đô-nê-xi-a, Phi-líp-pin, Bru-nây.

-  Làm tốt mọi mặt công tác chuẩn bị và tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN lần thứ 4 (ADMM- 4) tại nước ta; chủ động có những sáng kiến để thúc đẩy hợp tác trong cơ chế ADMM vừa phù hợp với lợi ích an ninh của ta, vừa phù hợp với mục tiêu xây dựng Cộng đồng an ninh là một cộng đồng mở và hướng ra bên ngoài mà vẫn giữ được vai trò chủ đạo của ADMM và góp phần củng cố hòa bình, ổn định khu vực.

- Tổ chức diễn tập tìm kiếm cứu nạn trên biển với một số nước ASEAN theo thỏa thuận. Ký kết hợp tác với các cơ quan Cảnh sát biển của các nước trong khu vực, chú trọng các mặt hợp tác đào tạo, huấn luyện chuyên ngành Cảnh sát biển về lĩnh vực thi hành luật Biển, bảo vệ môi trường biển, hoạt động điều tra tội phạm, phòng chống buôn lậu, thông tin về các thảm họa…Thiết lập kênh thông tin đa chiều giữa Cảnh sát biển nước ta và Cảnh sát biển các nước ASEAN, nhằm trao đổi kịp thời thông tin liên quan tới các loại hình tội phạm trên biển.

- Tiếp tục tiến hành các hoạt động giao lưu sĩ quan trẻ, thi đấu thể thao quân sự, tổ chức các lớp đào tạo cán bộ quân sự cao cấp cho các nước ASEAN và đào tạo Tiếng Việt theo chương trình đối đẳng. Tăng cường tính minh bạch và vận dụng các hình thức hợp tác củng cố lòng tin và sự tin cậy giữa các nước,  thông qua việc tự nguyện thông báo về chính sách quốc phòng (biên soạn Sách trắng Quốc phòng vào năm 2009); trao đổi các thông tin, tài liệu liên quan tới những vấn đề an ninh cùng quan tâm trong điều kiện và quyền hạn cho phép; đối thoại quan chức quốc phòng, trao đổi quan sát viên trong các cuộc diễn tập quân sự phù hợp với khả năng và điều kiện của Việt Nam.

- Triển khai thực hiện Đề án tăng cường hợp tác quốc tế về đào tạo trong quân đội giai đoạn 2010-2015 và những năm tiếp theo đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Tiếp tục thực hiện các biện pháp thúc đẩy quan hệ quân-dân sự trong khuôn khổ hợp tác ASEAN.

- Tham gia các hoạt động của Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), nhằm đóng góp tích cực vào việc đưa ARF phát triển đúng hướng theo các nguyên tắc và tiến độ đã thỏa thuận; giữ vững vai trò chủ đạo của ASEAN trong ARF, góp phần đảm bảo hòa bình, ổn định trong khu vực. Đẩy mạnh tham vấn và hợp tác về các vấn đề quốc phòng-an ninh khu vực giữa ASEAN với các nước bè bạn và các bên đối thoại; thúc đẩy hợp tác phát triển các cơ chế ngăn chặn xung đột và giải quyết hòa bình các tranh chấp, phát triển hợp tác để duy trì hòa bình, ổn định cho khu vực.

- Trao đổi kinh nghiệm về gìn giữ hòa bình với các nước ASEAN phục vụ cho việc thành lập lực lượng gìn giữ hòa bình của nước ta khi điều kiện cho phép. 

- Tích cực tìm hiểu và học hỏi các nước ASEAN về kinh nghiệm tổ chức và thực hiện trong các lĩnh vực cứu hộ, cứu nạn, thành lập khu vực trú ẩn cho người tị nạn và việc tham gia của quân đội trong quản lý và trợ giúp khủng hoảng nhân đạo, cũng như giải quyết và khôi phục sau xung đột, phục vụ cho việc lập kế hoạch tham gia của ta sau này.

Thượng tướng, TS. NGUYỄN HUY HIỆU

Ủy viên BCHTƯ Đảng

Thứ trưởng Bộ Quốc phòng

___________

1- ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, H. 2006, tr. 112.

2- Xem bài Hiến chương ASEAN với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Tạp chí QPTD, số 1-2008, tr. 10.