Ngày 01 tháng 01 năm 2010, Việt Nam đã chính thức đảm nhận cương vị Chủ tịch ASEAN. Công tác chuẩn bị cho nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của Việt Nam đã được khởi động từ rất sớm trong năm 2009; và, như Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã khẳng định trong Thông điệp đầu năm về việc Việt Nam tiếp nhận vai trò Chủ tịch ASEAN: “Việt Nam đã sẵn sàng để thực hiện tốt nhất trọng trách này”¹.

Hoạt động quan trọng đầu tiên mà chúng ta đảm nhận trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2010 là chủ trì tổ chức Hội nghị hẹp các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM Retreat), Hội nghị lần thứ 3 Hội đồng Cộng đồng Chính trị- An ninh ASEAN (APSC) và Hội nghị đặc biệt Hội đồng Điều phối ASEAN (ACC) tại Đà Nẵng từ 13 đến 14 - 01- 2010. Các Hội nghị này do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Gia Khiêm trực tiếp chủ trì và điều hành với vai trò Chủ tịch ASEAN.

Với tầm quan trọng là định hướng đối với hoạt động của ASEAN trong năm 2010, Hội nghị đã thống nhất về phương hướng và một số ưu tiên cụ thể cho hợp tác ASEAN trong năm, trên cơ sở Chủ đề và các trọng tâm mà Việt Nam đã đề xuất. Trước hết là thỏa thuận về phương hướng và biện pháp triển khai Sáng kiến về Kết nối ASEAN (được lãnh đạo các nước ASEAN thông qua tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-15 vào tháng 10- 2009), các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã thông qua Quy chế hoạt động của Nhóm đặc trách cao cấp về Kết nối ASEAN và cho ý kiến chỉ đạo để nhóm này sớm bắt đầu công việc. Theo đó, ASEAN sẽ tập trung ưu tiên kết nối nội khối trên các lĩnh vực chủ yếu, như: cơ sở hạ tầng, giao thông, viễn thông, công nghệ thông tin, tự do lưu chuyển của người dân, thuận lợi hóa thương mại… Sau đó, với vai trò đầu mối chung của khu vực, ASEAN từng bước mở rộng kết nối ở khu vực Đông Á.  Một trong những điểm nhấn rất thú vị của Hội nghị lần này là Việt Nam đã phối hợp với Thái Lan và Lào tổ chức chuyến đi thực tế bằng đường bộ của các Ngoại trưởng ASEAN, từ Mục-đa-hản (Thái Lan), qua Xa-va-na-khet (Lào), tới Huế và Đà Nẵng (Việt Nam) trước khi đến dự các Hội nghị lần này. Chuyến đi đã giúp các Bộ trưởng trải nghiệm tận mắt tiềm năng kết nối về giao thông và cơ sở hạ tầng ở Tiểu vùng Mê Công; từ đó, có cơ sở thực tế để đề xuất thúc đẩy ý tưởng Kết nối ASEAN. Đồng thời, chuyến đi cũng là dịp để các Bộ trưởng thắt chặt thêm sự gắn bó thân thiện và tình đoàn kết ASEAN, một yếu tố quan trọng không thể thiếu trong quá trình ASEAN cùng chung tay xây dựng Cộng đồng.

Một nội dung quan trọng khác của Hội nghị là các Ngoại trưởng đã thảo luận các vấn đề trong việc triển khai Hiến chương ASEAN, cụ thể là các văn kiện pháp lý bổ sung, nhằm tạo khuôn khổ quan trọng giúp cụ thể hóa các quy định của Hiến chương, đưa ASEAN trở thành một tổ chức hoạt động chặt chẽ theo các luật lệ; song song với việc tiếp tục hoàn thiện bộ máy của ASEAN theo quy định của Hiến chương, nhất là các cơ quan chủ chốt, như: các Hội đồng cấp Bộ trưởng, Ủy ban các Đại diện thường trực (CPR) và hoạt động của một số cơ quan mới thành lập, như Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR) và Ủy ban về Thúc đẩy và Bảo vệ quyền Phụ nữ-Trẻ em (ACWC). Cuộc họp của Hội đồng Cộng đồng Chính trị- An ninh đã thảo luận biện pháp đẩy nhanh việc thực hiện Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng Chính trị-An ninh, nhất trí cần đẩy mạnh triển khai hợp tác trên 14 lĩnh vực ưu tiên trong Kế hoạch này; trong đó có phát huy vai trò của Hiệp ước Thân thiện và hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và Khu vực ASEAN không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), xây dựng Kế hoạch triển khai Tuyên bố Tầm nhìn ARF, thực hiện Tuyên bố về Cách ứng xử của các bên liên quan ở Biển Đông (DOC)…

Bên cạnh mục tiêu tăng cường hợp tác và liên kết nội khối ASEAN, một ưu tiên nữa của Hội nghị là mở rộng và làm sâu sắc quan hệ đối ngoại của ASEAN, hướng tới một cộng đồng ASEAN mở, năng động và hướng ra bên ngoài. Các Bộ trưởng đã bàn phương hướng và biện pháp tăng cường quan hệ với các Đối tác của ASEAN theo các khuôn khổ ASEAN+1, ASEAN+3 và EAS; trong đó, có việc chuẩn bị tổ chức một loạt Hội nghị Cấp cao quan trọng giữa ASEAN với các Đối tác, bao gồm: Cấp cao thường niên với 4 nước là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ; Cấp cao lần thứ 2 với Nga, Cấp cao lần thứ 2 với Mỹ (trong năm 2010) và Cấp cao lần thứ 3 với Liên hợp quốc. Các Bộ trưởng cũng bàn phương hướng, biện pháp củng cố và nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN  trong các cấu trúc khu vực đang nổi lên; nhất trí ASEAN cần đẩy nhanh tiến trình xây dựng Cộng đồng, duy trì vai trò chủ đạo tại các tiến trình đối thoại và hợp tác ở khu vực. Các Bộ trưởng cũng thống nhất lập trường chung của ASEAN là các đề xuất lập cơ chế hợp tác khu vực mới cần được xây dựng trên cơ sở và hỗ trợ cho các cơ chế hiện có của ASEAN.

Trong bối cảnh cả thế giới đang phải đối mặt với nhiều thách thức toàn cầu (khủng hoảng kinh tế-tài chính, an ninh năng lượng và lương thực, môi trường và biến đổi khí hậu, dịch bệnh…), các Bộ trưởng đã nhất trí tăng cường nỗ lực của ASEAN nhằm ứng phó với những thách thức này. Riêng về biến đổi khí hậu, các nước ASEAN nhất trí tiếp tục tăng cường hợp tác thúc đẩy kết quả Hội nghị Thượng đỉnh Cô-pen-ha-ghen (Đan Mạch) về Biến đổi khí hậu, tháng 12-2009; đồng thời, triển khai thực hiện Hiệp định ASEAN về ứng phó thiên tai, thảm họa vừa có hiệu lực tháng 12- 2009; tích cực tham gia chuẩn bị cho Hội nghị lần thứ 16 về Biến đổi khí hậu tại Mê-hi-cô vào cuối năm 2010. Trước những hậu quả nặng nề do trận động đất ngày 12-01-2010 tại Ha-i-ti, các Bộ trưởng đã bày tỏ sự cảm thông, chia sẻ với Chính phủ và nhân dân Ha-i-ti, thể hiện thái độ tích cực, có trách nhiệm của ASEAN hưởng ứng các nỗ lực của cộng đồng quốc tế để ứng phó với thiên tai. Những hoạt động quan trọng đầu tiên của ASEAN do Việt Nam chủ trì trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2010 đã thành công tốt đẹp. Những kết quả tích cực đạt được từ các Hội nghị này đã góp phần quan trọng trong việc định hướng cũng như khởi đầu cho các hoạt động hợp tác ASEAN trong năm 2010.

Đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010 là vinh dự to lớn nhưng cũng là trọng trách đối với Việt Nam; bởi, năm 2010 là năm bản lề đối với ASEAN, khởi đầu lộ trình 5 năm xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và bước sang năm thứ hai triển khai Hiến chương ASEAN với nhiều công việc còn ở trước mắt. Con thuyền ASEAN đang đòi hỏi người cầm lái phải tập trung cao cho nhiệm vụ, hành động cụ thể và hiệu quả, nhằm một mặt củng cố đoàn kết, thống nhất nội khối, đẩy mạnh thực hiện các chương trình, kế hoạch đã có; mặt khác, tiếp tục giữ vững vai trò trung tâm của Hiệp hội ở khu vực. Đối với Việt Nam, năm 2010 cũng là năm mang nhiều ý nghĩa quan trọng, đánh dấu tròn 15 năm Việt Nam đồng hành hội nhập cùng ASEAN.

Nhận thức đúng ý nghĩa và tầm quan trọng của năm 2010 đối với tiến trình phát triển của ASEAN, phát huy những thành quả tốt đẹp đã thu được qua một thập kỷ rưỡi tham gia ASEAN, với tinh thần chủ động, tích cực, có trách nhiệm, chúng ta đã xác định những nhiệm vụ trọng tâm cần thực hiện trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN:

Một là, thúc đẩy đoàn kết và tăng cường liên kết ASEAN, đảm bảo triển khai thực hiện có hiệu quả các chương trình, kế hoạch trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015, trong bối cảnh những diễn biến phức tạp từ bên ngoài cũng như khó khăn nội tại đang gây tác động đáng kể đến nỗ lực xây dựng Cộng đồng.

Hai là, đưa Hiến chương thực sự đi vào cuộc sống và phát huy được giá trị của văn bản pháp lý quan trọng này; đồng thời, tiếp tục hoàn thiện tổ chức bộ máy, cải tiến phương thức hoạt động cũng như hoàn tất các văn kiện pháp lý liên quan để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Ba là, tiếp tục tăng cường quan hệ của ASEAN với các đối tác lớn, giữ vững vai trò trung tâm của ASEAN và là động lực cho các tiến trình hợp tác và đối thoại ở khu vực.

Bốn là, tăng cường khả năng ứng phó hữu hiệu của ASEAN với các thách thức toàn cầu đang nổi lên…, đảm bảo cuộc sống an toàn cho người dân và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia trong khu vực; bên cạnh đó, huy động được sự hỗ trợ và hợp tác của các đối tác bên ngoài cùng chung nỗ lực đối phó với các thách thức này.

Những ưu tiên này được thể hiện rõ trong chủ đề mà chúng ta đã chọn cho năm 2010 là: “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: từ tầm nhìn đến hành động”, bằng các hành động và biện pháp cụ thể, đưa các khuôn khổ và lộ trình hợp tác xây dựng Cộng đồng đã có của ASEAN vào triển khai thực tế, đảm bảo hoàn thành mục tiêu đề ra.  

Từ khi gia nhập ASEAN đến nay, Việt Nam đã đảm đương nhiều trọng trách của ASEAN. Chúng ta đã chủ trì tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEAN - 6 tại Hà Nội (tháng 12-1998); đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Ủy ban Thường trực ASEAN nhiệm kỳ 2000-2001. Tuy nhiên, việc đảm nhiệm trọng trách Chủ tịch ASEAN lần này mang nhiều nét mới, trong bối cảnh Hiệp hội đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ, hoạt động trên cơ sở Hiến chương ASEAN và hướng tới mục tiêu xây dựng Cộng đồng vào năm 2015, đóng vai trò ngày càng quan trọng tại các khuôn khổ hợp tác khu vực. Với vai trò Chủ tịch, Việt Nam sẽ đăng cai tổ chức và chủ trì rất nhiều hội nghị từ cấp làm việc đến những Hội nghị Cấp cao những người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ của các nước ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác quan trọng. Năm 2010 cũng là năm có rất nhiều sự kiện trọng đại trong nước và đối ngoại của Việt Nam, đặc biệt là Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội và kỷ niệm 15 năm Việt Nam tham gia ASEAN. Đây sẽ là cơ hội để Việt Nam phát huy những kết quả và kinh nghiệm đã có, thể hiện dấu ấn Việt Nam, qua đó đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, chính trị-xã hội ổn định, đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, hòa bình, hữu nghị và hợp tác phát triển với tất cả các nước, tích cực và chủ động hội nhập quốc tế. Cũng nhân dịp tổ chức các Hội nghị của ASEAN tại Việt Nam, chúng ta sẽ kết hợp thúc đẩy quan hệ song phương giữa Việt Nam và các nước Đối tác của ASEAN; đồng thời, giới thiệu tới bạn bè trong và ngoài ASEAN những nét đặc sắc về văn hóa, lịch sử, đất nước và con người Việt Nam, tiếp tục củng cố và mở rộng quan hệ giao lưu giữa nhân dân Việt Nam với nhân dân các nước ASEAN cũng như các nước Đối tác của ASEAN.

Thách thức và khó khăn phía trước còn nhiều, song với quyết tâm và ý thức trách nhiệm cao, với kinh nghiệm đăng cai nhiều hội nghị quốc tế lớn cũng như sự trưởng thành của đội ngũ cán bộ và lòng hiếu khách của người dân Việt Nam, trên nền tảng những kết quả và kinh nghiệm 15 năm tham gia ASEAN cũng như những thành công bước đầu của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN, cùng sự hợp tác và hỗ trợ của các nước ASEAN và các đối tác, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng rằng: Việt Nam sẽ hoàn thành tốt vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010, đóng góp tích cực vào kết quả chung của Hiệp hội, tạo dấu ấn Việt Nam như một điểm sáng trong ASEAN.

Thành công của những bước đi đầu tiên này sẽ tạo tiền đề và động lực để Việt Nam tiếp tục đảm nhiệm tốt vai trò Chủ tịch ASEAN trong suốt năm 2010.

VŨ HỒ

Phó Vụ trưởng  Vụ ASEAN

Bộ Ngoại giao

____________

1- Thông điệp của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng nhân dịp Việt Nam bắt đầu đảm nhận cương vị Chủ tịch ASEAN, ngày 31-12- 2009.