Quân khu 4 có số dân hơn 11 triệu người (chiếm khoảng 1/8 dân số cả nước), sinh sống trên 6 tỉnh, 85 huyện (thành phố, thị xã), 1.830 xã, phường, thị trấn (sau đây gọi tắt là cấp xã); trong đó, có 22 huyện, 88 xã biên giới (1.192 km biên giới với nước bạn Lào) và 29 huyện, 162 xã với 664 km giáp biển. Cùng với việc xây dựng lực lượng thường trực cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu luôn chăm lo xây dựng lực lượng Dân quân tự vệ (DQTV) vững mạnh, rộng khắp, làm nòng cốt thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng (QS,QP) trên địa bàn và bảo đảm quốc phòng-an ninh ở địa phương, cơ sở, nhất là tuyến biên giới, biển, đảo.

Quán triệt sâu sắc đường lối QS,QP của Đảng, trực tiếp là Pháp lệnh DQTV (sửa đổi), Chỉ thị 16 của Ban Bí thư Trung ương về "Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng dự bị động viên", cùng các nghị định, quyết định, hướng dẫn có liên quan, Thường vụ Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu và cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp đã ban hành nghị quyết chuyên đề, các chỉ thị lãnh đạo, chỉ đạo và các kế hoạch, hướng dẫn triển khai xây dựng lực lượng DQTV. Theo đó, Phòng DQTV Quân khu đã chủ động làm tham mưu cho Bộ Tư lệnh Quân khu phối hợp với lãnh đạo, chính quyền các địa phương tổ chức tuyên truyền, quán triệt về công tác DQTV trong tình hình mới, tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và các tầng lớp nhân dân, trước hết là vai trò lãnh đạo của cấp ủy, hiệu lực quản lý của chính quyền các cấp; đồng thời, phát huy tốt vai trò của cơ quan quân sự địa phương các cấp làm tham mưu cho cấp ủy, chính quyền cùng cấp lãnh đạo, chỉ đạo triển khai xây dựng lực lượng DQTV đạt kết quả toàn diện, thể hiện qua các nội dung chủ yếu sau.

Một là, từng bước kiện toàn DQTV có số lượng, tổ chức biên chế hợp lý. Hằng năm, cơ quan quân sự các địa phương chủ động làm tham mưu cho cấp ủy, chính quyền cùng cấp lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương, cơ sở tổ chức đăng ký, quản lý công dân trong độ tuổi DQTV theo quy định (trung bình có từ 20-30% công dân trong độ tuổi DQTV so với số dân, trong đó có từ 75- 80% đủ điều kiện kết nạp vào DQTV); chỉ đạo thực hiện xây dựng lực lượng DQTV thời bình, bổ sung kế hoạch phát triển lực lượng DQTV theo các trạng thái sẵn sàng chiến đấu (SSCĐ). Công tác tuyển chọn, kết nạp, công nhận hoàn thành nghĩa vụ DQTV được các địa phương, cơ sở thực hiện tương đối chặt chẽ, đúng quy định, bảo đảm công khai, dân chủ; tỷ lệ luân phiên hằng năm đạt 20-25%. Trên cơ sở đó, các địa phương, cơ sở tập trung rà soát, kiện toàn số lượng, quy mô lực lượng của Quân khu bảo đảm đúng quy định, phù hợp với thực tế từng vùng, miền; 100% cấp xã đã kiện toàn Ban Chỉ huy Quân sự (CHQS) đủ 3 đồng chí (chỉ huy trưởng, chỉ huy phó, chính trị viên); toàn Quân khu đã thành lập 764 Ban CHQS cơ quan, tổ chức theo quy định. Về tổ chức, biên chế đã xây dựng được 3.918 cơ sở DQTV, tỷ lệ quân số đạt 1,61% so với số dân. Các tỉnh tiếp tục duy trì trung đội cơ động cấp huyện, xã; cấp thôn, xóm từ 1 tiểu đội đến 1 tổ dân quân chiến đấu tại chỗ (có 12.347 tiểu đội và tổ DQTV binh chủng); cơ quan, doanh nghiệp từ tổ đến trung đội tự vệ chiến đấu tại chỗ, một số doanh nghiệp lớn xây dựng đến cấp đại đội. Trong xây dựng DQTV, các địa phương, cơ sở đã chú trọng xây dựng DQTV phòng không (12 đại đội pháo phòng không 37mm, 184 trung đội, 74 khẩu đội súng máy phòng không 12,7mm), dân quân cơ động, dân quân thường trực SSCĐ và lực lượng DQTV trên biển (44 trung đội, 70 tiểu đội). Riêng lực lượng DQTV binh chủng được kiện toàn lại theo kế hoạch phòng thủ của địa phương.

Đi đôi với xây dựng về số lượng, các địa phương rất coi trọng nâng cao chất lượng, trước hết là chất lượng chính trị; tập trung thành lập chi bộ, tổ đảng quân sự, bố trí xã đội trưởng là đảng viên, cơ cấu vào cấp ủy; tuyển chọn những đảng viên trẻ vào lực lượng DQTV, tăng cường phát triển đảng viên mới trong lực lượng DQTV... Toàn Quân khu đã thành lập 210 chi bộ, 8 tổ đảng quân sự; có 99,99% chỉ huy trưởng quân sự cấp xã là đảng viên, 84,1% là cấp ủy viên; đến cuối năm 2009, đảng viên trong DQTV đạt 23,6% (tăng 7,5% so với năm 1996).

Trên cơ sở quy định của Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Quân khu đã ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương bảo đảm trang bị vũ khí và các công cụ hỗ trợ khác cho lực lượng DQTV. Vũ khí, trang bị của DQTV được đăng ký, quản lý chặt chẽ, không để mất mát, hư hỏng, bảo đảm an toàn tuyệt đối; sử dụng có hiệu quả trong huấn luyện, diễn tập, SSCĐ. Cùng với đó, các địa phương, cơ sở cũng đã bảo đảm đầy đủ trang phục, giấy chứng nhận và các thủ tục pháp lý cần thiết khác để DQTV hoạt động đúng pháp luật, hiệu quả.

Hai là, đẩy mạnh công tác huấn luyện, tạo cơ sở nâng cao chất lượng tổng hợp lực lượng DQTV.Quân khu thường xuyên chỉ đạo các địa phương, cơ sở làm tốt công tác đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng cán bộ DQTV, nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm, trình độ, năng lực làm tham mưu và tổ chức thực hiện nhiệm vụ QS,QP ở địa phương, cơ sở. Quán triệt và thực hiện Chỉ thị 34 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, các địa phương đã triển khai đào tạo chỉ huy trưởng quân sự cấp xã đạt kết quả tốt, với 2.165 học viên tốt nghiệp (trên 85% được bố trí đúng mục tiêu đào tạo); phấn đấu hết năm 2010, 100% cán bộ Ban CHQS cấp xã được đào tạo cơ bản. Hằng năm, Quân khu chỉ đạo các địa phương tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cán bộ DQTV theo phân cấp; 12 năm gần đây, toàn Quân khu đã tổ chức được 2.050 lớp tập huấn cho 167.633 lượt cán bộ DQTV các cấp.

Huấn luyện được coi là khâu trung tâm của công tác DQTV thời bình, được các địa phương, cơ sở thực hiện theo phương châm “cơ bản, thiết thực, chất lượng”, bảo đảm đúng nội dung, chương trình, thời gian quy định cho từng đối tượng. Trong đó, huấn luyện DQTV binh chủng do Ban CHQS cấp huyện đảm nhiệm; dân quân năm thứ nhất được huấn luyện tập trung tại huyện hoặc cụm xã; các đối tượng còn lại do cơ sở tự tổ chức huấn luyện. Hằng năm, 100% cơ sở và từ 85-92% quân số DQTV nòng cốt hoàn thành chương trình, nội dung huấn luyện theo quy định; kết quả huấn luyện: 100% đạt yêu cầu, trong đó có từ 70-75% khá, giỏi. Ngoài việc huấn luyện theo chương trình quy định của Bộ, các địa phương, cơ sở còn tổ chức huấn luyện nâng cao, huấn luyện lại, huấn luyện bổ sung, huấn luyện theo các phương án, kế hoạch cụ thể cho DQTV. Cùng với đó, các địa phương tích cực chỉ đạo lực lượng DQTV tham gia diễn tậphội thi, hội thao, nhằm nâng cao chất lượng tổng hợp, trình độ SSCĐ và khả năng xử lý các tình huống cụ thể ở địa phương, cơ sở của DQTV, đủ sức hoàn thành chức năng, nhiệm vụ được giao. khu vực phòng thủ tỉnh, huyện, diễn tập phòng chống bão lụt, diễn tập chiến đấu trị an; đổi mới, nâng cao hiệu quả tổ chức các

Ba là, tập trung nâng cao hiệu quả hoạt động của lực lượng DQTV lên một bước. Cơ quan quân sự địa phương các cấp thường xuyên rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn kiện SSCĐ, kế hoạch phòng, chống cháy rừng, phòng, chống bão lụt, tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn; duy trì thực hiện có hiệu quả quy chế phối hợp bảo vệ an ninh trật tự đã ký kết giữa lực lượng công an cấp xã và lực lượng bảo vệ cơ quan, doanh nghiệp với lực lượng DQTV (theo tinh thần Quyết định 107/2003/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ). Bên cạnh đó, các địa phương tăng cường chỉ đạo DQTV phối hợp chặt chẽ với các lực lượng trên địa bàn duy trì thực hiện chế độ trực SSCĐ, tuần tra canh gác, tham gia truy quét tội phạm khu vực biên giới, giải quyết các điểm nóng, tích cực tham gia phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, dịch bệnh...; thực hiện tốt công tác vận động quần chúng, xây dựng cơ sở an toàn làm chủ, SSCĐ, tham gia xóa đói, giảm nghèo. Các hoạt động của DQTV bảo đảm đúng pháp luật, có nền nếp, đạt hiệu quả cao, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ QS,QP, giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội và tham gia phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn.

Bốn là, bảo đảm tốt chế độ, chính sách cho lực lượng DQTV. Cùng với chỉ đạo thực hiện có hiệu quả việc xây dựng, quản lý, sử dụng quỹ quốc phòng, cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp đã hỗ trợ một phần ngân sách địa phương cho công tác xây dựng, huấn luyện, hoạt động của DQTV. Cơ quan quân sự các cấp đã phối hợp với các ngành chức năng lập dự toán, tiếp nhận, quản lý, sử dụng có hiệu quả các nguồn ngân sách được cấp; chi trả đầy đủ phụ cấp trách nhiệm cho cán bộ DQTV theo quy định, bảo đảm chế độ cho DQTV khi tham gia huấn luyện và hoạt động theo khả năng của từng địa phương (cán bộ khi đi tập huấn được hưởng ngày công lao động bằng hệ số 0,1 ngày lương tối thiểu). Một số cơ sở xã, phường, thị trấn đã vận dụng chi trả hoạt động phí hằng tháng cho dân quân thường trực và hỗ trợ hàng tháng ít nhất bằng mức lương tối thiểu; quan tâm đầu tư xây dựng lán trại, tạo điều kiện về vốn, đất đai để tăng gia sản xuất, nâng cao đời sống. Các địa phương cũng đã bảo đảm tốt các chế độ, chính sách đối với những trường hợp ốm đau, tai nạn, bị thương, hy sinh khi huấn luyện, hoạt động của DQTV...

Năm là, hiệu lực quản lý Nhà nước về DQTV được tăng cường. Trên cơ sở quán triệt nghị quyết lãnh đạo công tác DQTV của cấp ủy các địa phương, chính quyền các cấp đã có nhiều biện pháp nâng cao hiệu lực quản lý, điều hành, chỉ đạo các cấp, các ngành, cơ sở (xã, phường, thị trấn), cơ quan, doanh nghiệp thực hiện tốt công tác DQTV. Cơ quan quân sự phát huy vai trò trung tâm hiệp đồng, chủ trì phối hợp với lực lượng công an, biên phòng và các cơ quan, đoàn thể làm tham mưu cho cấp ủy, chính quyền lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện công tác DQTV; đồng thời, đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và tổ chức các hội nghị sơ, tổng kết, triển khai thực hiện nhiệm vụ, không ngừng nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước đối với công tác DQTV...

Bên cạnh kết quả đạt được, công tác xây dựng DQTV của Quân khu 4 có những hạn chế. Nhận thức, trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, nhân dân về xây dựng DQTV chưa đầy đủ. Tổ chức xây dựng lực lượng DQTV có nơi chưa chặt chẽ; việc xây dựng lực lượng DQTV trên biển còn gặp khó khăn. Hiệu quả hoạt động của DQTV chưa được như mong muốn; khả năng xử lý tình huống phức tạp ở một số cơ sở DQTV còn lúng túng. Ngân sách bảo đảm cho công tác DQTV còn hạn hẹp; một số địa phương, cơ sở chưa thực hiện đúng, đủ chế độ, chính sách cho DQTV theo quy định...

Phát huy kết quả, kinh nghiệm những năm qua, nhận rõ những mặt còn hạn chế, thời gian tới, cơ quan DQTV Quân khu 4 tiếp tục phấn đấu, chủ động tham mưu cho lãnh đạo, chỉ huy cơ quan quân sự các cấp và cấp ủy, chính quyền các địa phương những chủ trương, giải pháp đẩy mạnh xây dựng, nâng cao chất lượng tổng hợp của lực lượng DQTV lên một bước mới, trước hết là chất lượng chính trị, trình độ SSCĐ, hiệu quả hoạt động, xứng đáng là một thành phần lực lượng nòng cốt thực hiện nhiệm vụ QS,QP địa phương, góp phần giữ vững ổn định an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở cơ sở, tham gia phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn.

Đại tá PHẠM VĂN THẮNG

Trưởng phòng DQTV Quân khu