Phòng thủ dân sự (PTDS) là một bộ phận của hệ thống phòng thủ quốc gia, gồm các biện pháp để phòng, chống, khắc phục hậu quả chiến tranh hoặc thảm họa do thiên nhiên hay con người gây ra, dịch bệnh nguy hiểm, nhằm bảo vệ nhân dân, bảo vệ hoạt động của cơ quan, tổ chức và nền kinh tế quốc dân, góp phần giữ vững sự ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội.  

Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của công tác PTDS, những năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy Quân sự Trung ương và Bộ Quốc phòng (BQP), quân đội đã tích cực, chủ động phát huy vai trò nòng cốt thực hiện tốt công tác này, đạt được nhiều kết quả quan trọng mang tính cơ bản. Nổi bật là, trong xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân (QPTD), thế trận khu vực phòng thủ (KVPT) tỉnh (thành phố), cơ quan quân sự các cấp đã chủ động tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương, các bộ, ngành và phối hợp các lực lượng trên địa bàn tổ chức kiện toàn hệ thống lãnh đạo, chỉ huy, xây dựng các kế hoạch, phương án, bố trí lực lượng, phương tiện hậu cần, kỹ thuật... , nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu chống chiến tranh xâm lược và phòng, chống, khắc phục hậu quả các thảm họa nếu xảy ra. Chấp hành nghiêm chỉ thị, hướng dẫn của BQP, Bộ Tổng Tham mưu (BTTM), các đơn vị trong toàn quân đã xây dựng kế hoạch và làm tốt mọi mặt công tác chuẩn bị, sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ khi có lệnh, không để bị động, bị bất ngờ. Đến nay, hệ thống kế hoạch PTDS đã được xây dựng từ BQP tới các đơn vị, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ được giao, sát với đặc điểm địa hình, khí tượng, thủy văn của địa phương, đặc điểm tình hình của đơn vị. Hệ thống các kế hoạch này được phê duyệt, quản lý theo phân cấp và thường xuyên được rà soát, bổ sung hoàn chỉnh phù hợp với tình hình thực tiễn. Khi có thiên tai, sự cố xảy ra, BQP, BTTM đã chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng của Nhà nước, như Ban Chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương, Uỷ ban Quốc gia tìm kiếm cứu nạn (TKCN), các bộ, ngành, địa phương tham mưu cho Chính phủ các chủ trương, biện pháp khắc phục; đồng thời, chỉ đạo các đơn vị quân đội thực hiện các biện pháp phòng, chống, khắc phục, giảm thiểu thiệt hại cho nhân dân và xã hội. Các đơn vị quân đội trong khu vực xảy ra thiên tai đã tích cực, chủ động phối hợp với cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể và các lực lượng khác trên địa bàn tổ chức TKCN, sơ tán đồng bào tới những nơi an toàn, hướng dẫn phòng tránh, bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn địa bàn...Sau khi thiên tai đi qua, đã tích cực tham gia khắc phục hậu quả, giúp đỡ chính quyền và nhân dân địa phương nhanh chóng ổn định cuộc sống và các hoạt động lao động, sản xuất. Phải nói rằng, các đơn vị trong toàn quân đã chấp hành nghiêm các chỉ thị, nghị quyết của trên, tổ chức thực hiện tốt nhiệm vụ PTDS với  hiệu quả cao, góp phần tích cực giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản của nhân dân và Nhà nước, được chính quyền và nhân dân các địa phương tin cậy, yêu mến. Với thành tích xuất sắc trong thực hiện nhiệm vụ quan trọng này, nhiều tập thể, cán bộ, chiến sĩ đã vinh dự được Nhà nước tặng thưởng những danh hiệu cao quý. Đó là những tấm gương sáng thiết thực hưởng ứng Cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", tô thắm thêm truyền thống anh hùng của Quân đội nhân dân, hình ảnh "Bộ đội Cụ Hồ" trong thời kỳ đổi mới.

Hiện nay, công cuộc đổi mới, sự nghiệp CNH,HĐH của nước ta đang được đẩy mạnh. Cùng với quy mô và tốc độ phát triển kinh tế được gia tăng, những sự cố nhân tạo, như cháy nổ, sập đổ công trình, các tai nạn..., cũng có nguy cơ gia tăng, đa dạng, phức tạp hơn. Mặt khác, nằm trong khu vực nhiệt đới, gió mùa, có điều kiện khí tượng, thủy văn phức tạp, nhất là những biến động bất thường của thời tiết, nước ta chịu ảnh hưởng rất nặng nề của tình trạng bão, lũ lụt, lốc xoáy, lũ quét, hạn hán và nhiều thiên tai khắc nghiệt khác. Theo dự báo của Cơ quan Khí tượng Thủy văn Trung ương, những năm tới, tình hình thời tiết nước ta tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường, nhất là tình trạng hạn hán kéo dài, mưa bão có cường độ, tốc độ lớn, trái mùa... Tình hình đó đặt ra cho nhiệm vụ PTDS của cả nước nói chung, của quân đội nói riêng, những yêu cầu cao hơn, nặng nề hơn. Để thực hiện tốt công tác này, các cơ quan, đơn vị trong toàn quân cần tăng cường đoàn kết, thống nhất, xây dựng vững mạnh toàn diện, nhất là về chính trị, tư tưởng và tổ chức, trình độ chuyên môn, ngang tầm yêu cầu nhiệm vụ, tập trung vào  một số vấn đề sau:

1- Quán triệt cho bộ đội nắm vững nguyên tắc, phương châm chỉ đạo hoạt động PTDS, làm cơ sở phát huy vai trò nòng cốt thực hiện thắng lợi nhiệm vụ được giao. Lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị cần tập trung đẩy mạnh công tác  tuyên truyền, giáo dục để cán bộ, chiến sĩ nhận thức rõ: PTDS là một chủ trương chiến lược của Đảng, Nhà nước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; là nghĩa vụ, trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân; trong đó, quân đội nhân dân là lực lượng nòng cốt. Đó là "nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình" của quân đội, tuy không có tiếng súng nhưng không kém phần nguy hiểm, có nhiều tình huống bất trắc có thể gây tổn thất, hy sinh trong khi thi hành nhiệm vụ. Để hoàn thành nhiệm vụ này, người quân nhân cách mạng phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, tinh thần kiên quyết, dũng cảm, ý thức tổ chức, kỷ luật nghiêm; có trình độ, kiến thức chuyên môn về PTDS đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ và có sức khỏe tốt. Công tác PTDS thực hiện với phương châm "tích cực, chủ động, kịp thời phòng tránh, khắc phục hiệu quả", lấy các biện pháp phòng ngừa là chính; phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và toàn dân, nhất là vai trò của lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, chỉ huy tại chỗ, hậu cần tại chỗ; kết hợp phát triển kinh tế-xã hội với xây dựng các công trình PTDS, tận dụng tối đa địa hình, địa vật ở địa phương; coi trọng công tác tổng kết đúc rút các bài học kinh nghiệm với vận dụng các biện pháp, phương pháp PTDS hiện đại... Đồng thời, các đơn vị cũng cần chú trọng tổ chức quán triệt và triển khai thực hiện tốt các chủ trương, chính sách, văn bản pháp quy của Nhà nước về công tác PTDS, nhất là Luật Quốc phòng, Nghị định của Chính phủ về PTDS, Pháp lệnh Đê điều, Pháp lệnh Phòng cháy, chữa cháy, Pháp lệnh Phòng chống bão lũ, Pháp lệnh tình trạng khẩn cấp, Chiến lược phòng, chống, giảm nhẹ thiên tai đến năm 2020, Quy hoạch tổng thể lĩnh vực TKCN đến năm 2015, tầm nhìn đến 2020...; các nghị định, quyết định, chỉ thị của Chính phủ giao nhiệm vụ cho quân đội cùng các chỉ thị, hướng dẫn của BQP và các cơ quan chức năng về nhiệm vụ PTDS. Đây là những cơ sở quan trọng để bộ đội xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng, ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần trách nhiệm, nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn, phấn đấu hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ PTDS được giao.

2- Tiếp tục kiện toàn tổ chức lực lượng, cơ chế hoạt động để thực hiện có hiệu quả công tác PTDS trong tình hình mới. Việc tổ chức hệ thống PTDS phải chấp hành nghiêm theo các quy định của pháp luật, Nghị định của Chính phủ về PTDS. Theo đó, PTDS được tổ chức từ Trung ương tới các địa phương, cơ sở và theo vùng lãnh thổ. Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có cơ quan thường trực thực hiện nhiệm vụ PTDS thuộc lĩnh vực được phân công theo quy định của pháp luật. BQP, Bộ Tư lệnh Quân khu tổ chức cơ quan thường trực giúp Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng BQP và Tư lệnh Quân khu theo dõi, chỉ đạo, hướng dẫn về PTDS thuộc lĩnh vực được phân công. Ủy ban nhân dân (UBND) các cấp có cơ quan thường trực giúp Chủ tịch UBND cùng cấp chỉ đạo, tổ chức thực hiện nhiệm vụ PTDS. Lực lượng PTDS được tổ chức thành 2 bộ phận: lực lượng nòng cốt và lực lượng rộng rãi. Lực lượng nòng cốt gồm: dân quân, công an xã, tự vệ cơ quan, tổ chức; lực lượng chuyên trách hoặc kiêm nhiệm của quân đội; lực lượng chuyên trách hoặc kiêm nhiệm của các bộ, ngành. Lực lượng rộng rãi là toàn dân tham gia. Nhiệm vụ chủ yếu của lực lượng PTDS  là tổ chức tuyên truyền, huấn luyện kiến thức về PTDS; dự báo các nguy cơ, quy mô, mức độ thiệt hại của khu vực có thể xảy ra thảm họa; thông báo, cảnh báo, truyền lệnh báo động kịp thời cho nhân dân trước và khi xảy ra thảm họa; thực hiện các biện pháp sơ tán nhân dân, tài sản của Nhà nước đến khu vực an toàn; tiến hành các biện pháp ngụy trang, che chắn, bảo vệ mục tiêu, bảo đảm các nhu yếu phẩm cần thiết cho nhân dân khu vực xảy ra thảm họa; tiến hành tiêu độc, tẩy xạ, diệt trùng, làm sạch môi trường ở khu vực bị nhiễm phóng xạ, sinh học, hóa chất độc hại; tiến hành cứu sập, TKCN, khôi phục hoạt động công cộng, sơ cứu, chuyển nạn nhân đến các cơ sở y tế; bảo đảm an ninh, trật tự khu vực xảy ra thảm họa... Tổ chức lực lượng PTDS nòng cốt ở các cấp gồm: lực lượng chuyên trách hoặc kiêm nhiệm của các bộ, ngành làm nhiệm vụ PTDS thuộc lĩnh vực được phân công phụ trách; lực lượng của các trung tâm khu vực và lực lượng chuyên trách chủ trì làm nhiệm vụ PTDS ở từng vùng, trên từng lĩnh vực; tại cấp tỉnh, huyện, tổ chức các đội chuyên trách, kiêm nhiệm làm nhiệm vụ PTDS trên từng lĩnh vực, được biên chế theo quy định; tại cấp xã, phường, thị trấn, tổ chức các tổ (đội) cơ động phòng chống, khắc phục hậu quả các sự cố, tổ thông tin liên lạc, thông báo, báo động, các tổ cấp cứu, tải thương, đội bảo vệ sơ tán, phân tán nhân dân, đội bảo đảm hậu cần, kỹ thuật, đội vệ sinh môi trường, do dân quân, tự vệ, công an cùng cấp đảm nhiệm.

Công tác PTDS được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý thống nhất của Chính phủ, trực tiếp là sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp và người đứng đầu các cơ quan, tổ chức. BQP là cơ quan chủ trì giúp Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về PTDS thuộc lĩnh vực được phân công trên phạm vi cả nước. Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về PTDS thuộc lĩnh vực được phân công trên phạm vi cả nước. UBND các cấp thực hiện quản lý nhà nước về PTDS tại địa phương. Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo PTDS trong phạm vi cả nước. Bộ trưởng BQP giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo về PTDS thuộc lĩnh vực được phân công. Tư lệnh Quân khu giúp Bộ trưởng BQP chỉ đạo, hướng dẫn về PTDS thuộc lĩnh vực được phân công ở các địa phương trên địa bàn quân khu. Cơ quan quân sự địa phương cấp tỉnh, huyện và Ban Chỉ huy Quân sự cấp xã (phường, thị trấn) có trách nhiệm tham mưu cho UBND cùng cấp về công tác PTDS theo sự chỉ đạo của BQP và Bộ Tư lệnh quân khu. Bộ trưởng các bộ, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ chỉ đạo, điều hành về PTDS đối với các cơ quan, đơn vị thuộc quyền và hướng dẫn triển khai thực hiện PTDS trên lĩnh vực ngành trong phạm vi cả nước, theo sự phân công của Thủ tướng Chính phủ. Chủ tịch UBND các cấp trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình chỉ đạo, tổ chức thực hiện PTDS ở địa phương theo quy định của pháp luật. Việc thực hiện tốt chức trách và phối hợp hoạt động giữa các bộ, ngành, địa phương là cơ sở quan trọng để quản lý thống nhất và tổ chức thực hiện thắng lợi nhiệm vụ PTDS.  

3- Đẩy mạnh công tác huấn luyện, diễn tập, nâng cao khả năng thực hiện nhiệm vụ PTDS cho các lực lượng.Thực tiễn thực hiện nhiệm vụ PTDS những năm qua cho thấy, việc thực hiện thật tốt mọi mặt công tác chuẩn bị từ trước khi thảm họa xảy ra, nhất là công tác xây dựng kế hoạch và tổ chức huấn luyện, luyện tập chu đáo các phương án đã dự kiến, là yếu tố quan trọng trực tiếp quyết định đến kết quả nhiệm vụ PTDS. Hệ thống kế hoạch PTDS phải đảm bảo tính chuyên ngành, tính hệ thống và thường xuyên được điều chỉnh, bổ sung cho hoàn chỉnh về mọi mặt. Trong huấn luyện bộ đội, quán triệt sâu sắc phương châm "cơ bản, thiết thực, vững chắc", chú trọng huấn luyện đồng bộ và chuyên sâu; kết hợp lý thuyết với thực hành, lấy thực hành là chủ yếu; kết hợp huấn luyện cá nhân với phân đội; gắn huấn luyện kỹ thuật với rèn luyện thể lực, tâm lý, rèn luyện ý thức tổ chức kỷ luật; tăng cường huấn luyện diễn tập PTDS giữa các lực lượng trong điều kiện, môi trường sát thực tế, yêu cầu nhiệm vụ, tập trung nâng cao khả năng vận hành cơ chế lãnh đạo, chỉ huy, tham mưu, phối hợp, hiệp đồng, phương pháp, biện pháp xử lý thảm họa, giảm nhẹ thiên tai, bảo vệ người, tài sản công cộng, đảm bảo an toàn dân sự... Chú trọng đảm bảo về mặt thời gian, nội dung chương trình, cải tiến phương pháp huấn luyện cho lực lượng PTDS nòng cốt, lực lượng chuyên trách của BQP; lồng ghép nội dung huấn luyện PTDS trong chương trình bồi dưỡng kiến thức quốc phòng- an ninh cho các đối tượng cán bộ, đảng viên, công chức và trong chương trình giáo dục quốc phòng-an ninh chính khóa cho học sinh, sinh viên, theo quy định của Chính phủ.

4- Tăng cường mở rộng hợp tác quốc tế, tranh thủ nguồn lực bên ngoài để nâng cao năng lực PTDS. Sự suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu đã, đang và còn tiếp tục gây ra những thảm họa khủng khiếp cho các nước, nếu không có biện pháp phòng, chống tốt. Đây là vấn đề toàn cầu, mà việc giải quyết nó không thể do một quốc gia đơn lẻ có thể làm được, mà phải bằng nỗ lực chung của toàn nhân loại. Do đó, cùng với phát huy nguồn lực trong nước là chính, chúng ta cần mở rộng hợp tác khu vực, quốc tế; coi đây là một hướng chiến lược để nâng cao năng lực PTDS của nước ta. Để nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế trong công tác PTDS, các cơ quan chuyên trách của BQP cần phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể (cả trước mắt và lâu dài); tập trung có trọng tâm, trọng điểm, có lộ trình và bước đi thích hợp, phù hợp với mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ, đối tác, các thông lệ quốc tế mà nước ta tham gia...; đảm bảo nâng cao được năng lực PTDS, đồng thời phải đảm bảo yêu cầu có tính nguyên tắc là giữ vững độc lập, tự chủ, không để bị lệ thuộc, phụ thuộc vào nước ngoài, giữ vững chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội. Hiện nay, cần chú trọng hợp tác với các nước, các tổ chức quốc tế trong các lĩnh vực hiện đại hóa tổ chức, phương tiện kỹ thuật và công nghệ phục vụ TKCN và an toàn dân sự; đối phó với những vấn đề toàn cầu, như sự suy giảm môi trường, biến đổi khí hậu, các loại dịch bệnh, v.v.  

Một yêu cầu rất quan trọng (vừa có tính cấp thiết vừa có tính chiến lược lâu dài) đối với nhiệm vụ PTDS là phải thực hiện tốt công tác quy hoạch phát triển tổng thể của quốc gia và của từng vùng miền, khu vực; nhất là trên các địa bàn chiến lược biên giới, biển đảo..., đảm bảo hài hòa giữa lợi ích kinh tế-xã hội với quốc phòng-an ninh và bảo vệ môi trường, sinh thái; sự phát triển nhanh với phát triển bền vững của đất nước. Trước mắt, cần tập trung cho các kế hoạch quốc gia về trồng rừng đầu nguồn, các dải ven bờ biển, khôi phục rừng ngập mặn, rừng chua, phèn, rừng sinh thái; thực hiện các biện pháp xử lý ô nhiễm, bảo vệ môi trường sinh thái sông, biển; kiên cố hóa hệ thống thủy lợi, đảm bảo tưới tiêu nước cho nông nghiệp; củng cố hệ thống đê điều; quy hoạch cơ bản hệ thống đường giao thông khu vực và quốc gia; hiện đại hóa hệ thống thông tin liên lạc; hoàn chỉnh và sớm đưa vào sử dụng các trung tâm nghiên cứu, đài quan sát, trạm quan sát, quan trắc về động đất, khí tượng, thủy văn, dự báo sóng thần, môi trường.., tạo thành mạng thông tin dự báo, cảnh báo, báo động trên phạm vi cả nước... Vấn đề có tính then chốt quyết định là phải đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức, trách nhiệm của mọi cấp, mọi ngành và toàn dân đối với nhiệm vụ PTDS. Chỉ có làm tốt công tác này, chúng ta mới xây dựng và phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và của toàn dân cho việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ PTDS, đảm bảo sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Trung tướng TRẦN QUANG KHUÊ

Phó Tổng Tham mưu trưởng, Phó Chủ tịch Thường trực

Ủy ban Quốc gia Tìm kiếm, Cứu nạn