Ấn phẩm tạp chí in

QPTD -Thứ Bảy, 10/12/2011, 23:44 (GMT+7)
Phát triển văn hóa, xây dựng nguồn lực con người, giải quyết tốt các vấn đề xã hội

1. Về phát triển văn hóa – nền tảng tinh thần của xã hội. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến vấn đề văn hóa. Người chỉ rõ: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”1. Rằng "muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm cho dân giàu nước mạnh, mọi người Việt Nam phải có kiến thức mới có thể tham gia kháng chiến, kiến quốc". Người còn khẳng định: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu". Như vậy, theo Người, đây chính là nhiệm vụ bao trùm của văn hóa theo nghĩa rộng.

Thực hiện tư tưởng của Hồ Chí Minh về văn hóa, Đảng và Nhà nước ta đã xác định “văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội". Chăm lo văn hóa là chăm lo củng cố nền tảng tinh thần của xã hội. Không giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, giữa phát triển kinh tế với văn hóa thì không thể có sự phát triển bền vững của xã hội. Điều đó đã được thể hiện một cách nhất quán trong đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, phù hợp yêu cầu nhiệm vụ chính trị trong từng giai đoạn cách mạng.
           
Từ “Luận cương cách mạng” năm 1930, việc xây dựng một nền văn hóa mới đã được đề cập, và 13 năm sau, năm 1943, Đảng ta đã cho ra đời Đề cương Văn hóa Việt Nam, nêu những vấn đề có tính cương lĩnh về phát triển nền văn hóa: đó là nền văn hóa dân tộc, khoa học và đại chúng. Kế thừa và phát huy tinh thần đó, trong các văn kiện của Đảng, văn hóa luôn có một vị trí quan trọng và luôn được bổ sung những tư tưởng mới. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa VII), lần đầu tiên khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là một động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội, đồng thời là mục tiêu của chủ nghĩa xã hội (CNXH). Hội nghị Trung ương 5 (khóa VIII) ra Nghị quyết về "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", với 5 quan điểm cơ bản là: văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội; nền văn hóa mà chúng ta đang xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; nền văn hóa Việt Nam là nền văn hóa thống nhất, đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam; xây dựng và phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng; văn hóa là một mặt trận, xây dựng và phát triển văn hóa là sự nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì, thận trọng. Đến Hội nghị Trung ương 10 (khóa IX), bàn về văn hoá, 5 quan điểm đó được thể hiện đầy đủ trong Kết luận Hội nghị này. Đại hội X của Đảng tiếp tục khẳng định một luận điểm bao trùm: phát triển văn hóa, nền tảng tinh thần của xã hội, là một trong những nhiệm vụ lớn của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong những năm trước mắt.
Thực tiễn 20 năm đổi mới, Đảng ta ngày càng nhận thức sâu sắc hơn vai trò quan trọng cũng như nội dung phát triển văn hoá. Đó là phải gắn kết chặt chẽ giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt với phát triển văn hóa, nền tảng tinh thần của xã hội. Đây là bước tiến mới về nhận thức. Luận điểm này đã được hoàn tất và nêu trong Kết luận của Hội nghị Trung ương 10 (khoá IX). Có thể nói rằng, đây là "thế kiềng ba chân" trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nước để tiến tới xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở Việt Nam. Tách rời một trong 3 thành tố này, chúng ta không thể xây dựng thành công CNXH ở nước ta. Tinh thần các nghị quyết về phát triển văn hóa của Đảng đã được triển khai rộng khắp trong toàn xã hội. Nhiều phong trào xây dựng và phát triển nền văn hóa, nhiều công trình tôn tạo và phát huy di sản văn hóa, xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, nâng cao dân trí, đưa khoa học- công nghệ vào đời sống... đã xuất hiện.
Tuy nhiên, thực tế hiện nay đang đặt ra một số vấn đề phải quan tâm, thậm chí rất đáng lo lắng, đó là nhiều lĩnh vực then chốt trong đời sống văn hóa của xã hội và của cá nhân như tư tưởng, đạo đức và lối sống vẫn đang có nguy cơ tiếp tục suy giảm. Mặt trái của kinh tế thị trường tác động rất sâu sắc đến đời sống văn hoá, môi trường văn hoá của đất nước, đã và đang làm biến đổi những chuẩn mực, những giá trị về đạo đức, lối sống, về truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc. Chúng ta vẫn chưa tìm ra những biện pháp giáo dục hữu hiệu, chưa có những chế tài xã hội thích hợp đủ sức khuyến khích cái tốt và răn đe cái xấu. Điều băn khoăn, day dứt nhất và cũng là điều khó khăn nhất, là làm sao chặn đứng sự suy thoái về tinh thần, về văn hóa đang diễn ra.
Từ thực trạng bức xúc nói trên, Đại hội X chỉ rõ 3 đòi hỏi cấp bách và cơ bản trong xây dựng và phát triển nền văn hóa của chúng ta. Thứ nhất, phải xây dựng một nền tảng văn hóa vững chắc cho thời kỳ đổi mới. Thứ hai, phải xây dựng được môi trường văn hóa, lối sống văn hóa lành mạnh trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội; đặc biệt là trong ứng xử giữa con người với con người, với đồng chí, đồng đội và trong lãnh đạo quản lý các mặt của đời sống xã hội nước ta. Thứ ba, phải xây dựng được đội ngũ những người làm công tác văn hóa với các phẩm chất quan trọng: thật sự có hiểu biết về văn hóa; có năng lực lãnh đạo và quản lý văn hóa; có trách nhiệm và đạo đức trong hoạt động văn hóa. Đại hội đã khẳng định quyết tâm: “Trong những năm tới, cần đưa việc giải quyết các vấn đề xã hội và phát triển văn hóa lên nhanh hơn nữa, tương xứng với nhịp độ phát triển kinh tế". Đó là tư tưởng chỉ đạo có ý nghĩa chiến lược nhằm đảm bảo tính ưu việt của chế độ XHCN, đồng thời đây cũng là điều kiện để đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.
Để thực hiện tư tưởng chỉ đạo nêu trên, Đảng ta chủ trương tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hóa tiến tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế-xã hội, làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo ra chất lượng mới của cuộc sống, xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam. Tư tưởng nổi bật ở đây là tập trung nâng cao chất lượng xây dựng con người và môi trường văn hóa để tạo nên nhân cách mới của người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập kinh tế quốc tế. Có thể khái quát những chủ trương, giải pháp phát triển văn hóa đó thành "3 tiếp tục", "3 phát huy", "2 tăng cường" như sau.
 Ba vấn đề tiếp tục: một là, tiếp tục phát triển sâu rộng, nâng cao chất lượng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Xây dựng môi trường, lối sống và đời sống văn hóa của người dân ở cơ sở, phát huy năng lực làm chủ của nhân dân. Văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc cũng đòi hỏi được xây dựng trên những quan hệ kinh tế lành mạnh, ở đó, nguyên tắc công bằng xã hội phải thực sự được tôn trọng. Đồng thời, gắn kết chặt chẽ hơn nữa phát triển kinh tế với phát triển văn hoá. Phát triển các khu kinh tế cần chú ý bảo vệ các di tích văn hoá đã có. Quy hoạch xây dựng và phát triển các khu văn hoá mới. Từng địa phương lập kế hoạch về phát triển kinh tế phải gắn với lập kế hoạch về phát triển văn hoá. Suy cho cùng, văn hoá cần làm bật lên ở mỗi con người Việt Nam chúng ta những phẩm chất cơ bản là: tình thương, trách nhiệm, hiệu quả. Đó là những phẩm chất được tạo dựng khi văn hoá thấm sâu vào từng cá nhân, từng gia đình, từng cộng đồng dân cư. Hai là, tiếp tục xây dựng và hoàn thiện giá trị nhân cách con người Việt Nam. Bồi dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên, đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, đạo đức, năng lực, trí tuệ và bản lĩnh văn hóa Việt Nam. Đi liền đó là việc bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ CNH, HĐH. Bảo vệ, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cần được hiểu đúng, đề phòng hai biểu hiện lệch lạc: coi tất cả cái cũ đều lạc hậu, cần loại bỏ; hoặc lợi dụng bảo vệ, duy trì những cái lạc hậu để gây phiền hà trong đời sống văn hóa của chúng ta. Hiện nay chúng ta đang hình thành những nét văn hoá mới, như: xây dựng Qũy vì người nghèo, Ngày vì người nghèo, phong trào tặng các Bà mẹ Việt Nam anh hùng, các gia đình thương binh, liệt sĩ, những người có công với nước sổ tiết kiệm tình nghĩa, nhà tình nghĩa… Đó là những cái mới, có ý nghĩa chính trị - xã hội cần được nhân rộng. Ba là, tiếp tục đầu tư cho bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử cách mạng, di tích các cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Chúng ta đã làm, nhưng làm chưa tốt lắm.
Ba vấn đề cần phát huy: một là, phát huy tinh thần tự nguyện, tính tự quản của nhân dân trong đời sống văn hóa. Đây là lĩnh vực góp phần nâng cao ý thức công dân của mỗi người trong thời kỳ mới, đề cao ý thức về quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ của mọi công dân đối với nhân dân, dân tộc, thời đại. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" cần được đa dạng hoá. Trong gần 10 năm qua, thực  hiện phong trào này, chúng ta đã có 12,8 triệu hộ được công nhận là gia đình văn hóa, hơn 32.400 làng, thôn, ấp, bản được công nhận là văn hóa, 812 xã, phường, 4.000 cơ quan, đơn vị được công nhận đạt danh hiệu văn hóa. Hai là, tiếp tục phát huy tính năng động, chủ động của các cơ quan Đảng, đoàn thể nhân dân trong việc xây dựng và phát triển nền văn hóa. Ba là, phát huy tiềm năng, khuyến khích sáng tạo văn học, nghệ thuật để tạo ra các tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật. Đây là lĩnh vực có ý nghĩa quyết định tạo nên những thành tựu văn hóa, văn học, nghệ thuật của thời đại mới, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhân dân. Đặc biệt, trong thời kỳ mở cửa, tăng cường giao lưu và hợp tác quốc tế, việc đẩy mạnh sáng tạo những giá trị văn hóa, nghệ thuật mới vừa là cơ sở để mở rộng giao lưu và đối thoại giữa các nền văn hóa, vừa là điều kiện để phát huy truyền thống văn hóa dân tộc và tạo nên sức mạnh của văn hóa đương đại trong việc vô hiệu hóa các sản phẩm đồi trụy, độc hại và chống lại các luận điệu tuyên truyền, xuyên tạc của các thế lực thù địch trên lĩnh vực văn hóa, góp phần bảo vệ bản sắc dân tộc. Để thực hiện được nhiệm vụ quan trọng này, cần phải tạo ra môi trường thuận lợi về vật chất và tinh thần cho sáng tạo. Đồng thời nêu cao tinh thần trách nhiệm của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trước nhân dân, trước dân tộc và thời đại.
Hai vấn đề cần tăng cường: một là, tăng cường quản lý nhà nước về văn hoá, trong đó cần nhấn mạnh việc coi trọng xây dựng và quản lý môi trường văn hoá lành mạnh. Hai là, tăng cường xây dựng và nâng cấp đồng bộ hệ thống thiết chế văn hoá: đồng bộ về con người làm văn hoá; có cơ sở vật chất bảo đảm các mục tiêu đó thành hiện thực; các quy định điều hành các hoạt động văn hoá theo đúng quy chuẩn của Nhà nước; chú trọng xây dựng các công trình văn hóa lớn tiêu biểu.
2. Về phát triển nguồn nhân lực có chất lượng cao. Trong chiến lược xây dựng và phát triển đất nước, Đảng ta luôn coi nhân tố con người có tầm quan trọng đặc biệt, quyết định sự thành công của cách mạng, của đất nước. Tư tưởng xuyên suốt của Đảng là: phát triển văn hoá để nhằm xây dựng con người, không ngừng hoàn thiện con người, và chính con người lại tạo ra sự phát triển cao hơn của văn hoá. Như vậy, con người vừa là chủ thể, vừa là sản phẩm đích thực của văn hoá. Nói cách khác, con người vừa là đối tượng của công tác tư tưởng - văn hoá, vừa là nhân tố quy định sự thành bại của một nền văn hoá nói riêng, của một chế độ chính trị - xã hội nói chung.
Quyết tâm của Đại hội X là tập trung đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, chấn hưng giáo dục Việt Nam để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Đại hội cũng đã nhấn mạnh nhiệm vụ của giáo dục là góp sức bồi dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên, đặc biệt là về lý tưởng sống, lối sống, về năng lực trí tuệ, về đạo đức và bản lĩnh văn hoá của con người Việt Nam. Để đạt được mục tiêu đó, cần tạo ra bước tiến mới trong sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo. Trước hết, cần đổi mới cơ cấu tổ chức, nội dung, phương pháp dạy và học theo hướng “chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa”, nhất là chuẩn hoá chương trình, sách giáo khoa và đội ngũ giáo viên. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện: đức dục, trí dục, thể dục, mỹ dục...Thực hiện chuyển dần mô hình giáo dục hiện nay sang mô hình giáo dục mở, mô hình xã hội học tập suốt đời, đào tạo liên tục, liên thông giữa các ngành học, bậc học. Bên cạnh đó, Nhà nước cần tăng cường đầu tư tập trung cho các mục tiêu ưu tiên, các chương trình quốc gia phát triển giáo dục; chú trọng hỗ trợ các vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo, thực hiện miễn giảm sự đóng góp và cấp học bổng cho học sinh nghèo, các đối tượng chính sách, học sinh học giỏi. Đối với chúng ta, giáo dục và đào tạo thống nhất về mục tiêu với văn hóa, vì cả hai đều hướng tới con người, đều nhằm phát triển và hoàn thiện con người. Có thể nói, mỗi bước phát triển của giáo dục và đào tạo là một bước tiến của văn hóa và ngược lại.                               
3. Giải quyết tốt các vấn đề xã hội. Đại hội X đã bổ sung và hoàn chỉnh những quan điểm lớn, bao gồm những nội dung cơ bản sau đây:
1. Kết hợp chặt chẽ, hợp lý các mục tiêu kinh tế với các mục tiêu xã hội trong phạm vi cả nước, ở từng lĩnh vực, địa phương. Đây là cơ sở để giải quyết mối quan hệ giữa kinh tế và xã hội cả ở phương diện vĩ mô, cả ở bình diện vi mô, cụ thể, gắn với từng ngành, từng địa phương. Mặt khác, thực hiện các chính sách xã hội phải dựa trên tiền đề của sự phát triển kinh tế, khắc phục các biểu hiện chủ quan duy ý chí, tách rời  việc giải quyết các vấn đề xã hội với cơ sở kinh tế.
2. Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển; thực hiện tốt các chính sách xã hội trên cơ sở phát triển kinh tế, gắn quyền lợi với nghĩa vụ, cống hiến với hưởng thụ, tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế – xã hội. Việc thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội phải được tiến hành ngay trong từng bước đi và từng chính sách phát triển, tạo sự phát triển đồng thời giữa kinh tế và tiến bộ xã hội.
3. Đảng, Nhà nước khuyến khích mọi người dân làm giàu chính đáng, đồng thời thực hiện có hiệu quả chính sách xóa đói, giảm nghèo, thực hiện tốt hơn công bằng xã hội. Từng bước thu hẹp khoảng cách về thu nhập giữa thành thị và nông thôn, đồng bằng và miền núi; giữa các ngành, đơn vị, địa phương. Đảng chủ trương tạo cơ hội và điều kiện bình đẳng cho mọi người dân làm giàu theo đúng pháp luật; biểu dương và tôn vinh những tấm gương vươn lên làm giàu chính đáng, khuyến khích tài năng phát triển. Phấn đấu bảo đảm đời sống vật chất, tinh thần, thực hiện chính sách ưu tiên chăm sóc những Bà mẹ Việt Nam anh hùng, những người có công với nước, những cán bộ về hưu gặp khó khăn...
4. Xây dựng hoàn chỉnh hệ thống chính sách đảm bảo dịch vụ công thiết yếu, tạo điều kiện cho mọi người dân được đáp ứng nhu cầu về giáo dục và đào tạo, chăm sóc sức khỏe, văn hóa, thông tin, tạo việc làm... Xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa dạng; phát triển mạnh hệ thống bảo hiểm y tế, tiến tới bảo hiểm y tế toàn dân. Đổi mới và hoàn thiện hệ thống y tế theo hướng công bằng, hiệu quả và phát triển, tạo cơ hội  cho mọi người dân được bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe. Xây dựng chiến lược quốc gia về nâng cao tầm vóc con người Việt Nam, tăng tuổi thọ và cải thiện chất lượng giống nòi. Đây là một tư tưởng mới được Đại hội X nhấn mạnh, là khâu đột phá quan trọng để nâng cao chất lượng dân số của nước ta trong quá trình  đẩy mạnh CNH, HĐH, mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế.
 
TS. Nguyễn Hồng Vinh
Phó trưởng ban Tư tưởng-Văn hoá Trung ương
 
1- Bác nói tại Đại hội Văn hóa toàn quốc năm 1946.

 

Ý kiến bạn đọc (0)

ENGLISH
中文
Đọc tạp chí in
Giấy phép số 478/GP-BTTTT, Bộ Thông tin và Truyền thông, cấp ngày 27/7/2021.
Tổng Biên tập: Thiếu tướng, ThS. TẠ QUANG CHUYÊN
Phó Tổng Biên tập: Đại tá, ThS. HOÀNG VĂN TRƯỜNG; Đại tá, PGS, TS. NHÂM CAO THÀNH; Đại tá, ThS. NGUYỄN MẠNH TUẤN
© 2013 Bản quyền thuộc về Tạp chí Quốc phòng toàn dân. Bảo lưu mọi quyền
Địa chỉ: 38A - Lý Nam Đế - Hoàn Kiếm - Hà Nội; ĐT: (024)38.457.044; (069)552.364
Fax: (024)37.473.956 - Email: thukytoasoan.qptd@gmail.com
Đại diện phía Nam: 161-163, Trần Quốc Thảo, Quận 3, TP Hồ Chí Minh; Fax: (028) 62.905.671; ĐT: (069) 667.446