Nhà máy Z21 được thành lập trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; hiện nay là một trong những đơn vị dẫn đầu của ngành Công nghiệp Quốc phòng về nghiên cứu, sản xuất các loại hỏa cụ và các loại sản phẩm phụ kiện nổ, thuốc nổ công nghiệp, cơ khí chính xác, pháo hoa... vừa phục vụ quốc phòng, vừa phục vụ phát triển kinh tế và xuất khẩu. Nhà máy Z21 đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (1989) và Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới (2004).

Cũng như nhiều nhà máy quân giới khác, bước vào thời kỳ đổi mới, Nhà máy được chuyển sang sản xuất, kinh doanh (SXKD) theo cơ chế thị trường, định hướng XHCN (với tên giao dịch: Công ty Hóa chất 21). Bên cạnh những thuận lợi cơ bản của cơ chế quản lý kinh tế mới mang lại, Nhà máy phải đối mặt với nhiều khó khăn gay gắt. Trang thiết bị lạc hậu, đã sử dụng nhiều năm, ngày càng xuống cấp, lao động thủ công là chủ yếu, năng suất thấp; tỷ lệ hàng quốc phòng ngày càng giảm; công nhân thiếu việc làm, đời sống rất khó khăn. Trong khi đó, đội ngũ cán bộ, nhân viên còn thiếu kinh nghiệm SXKD trong cơ chế thị trường; vốn nhỏ, giá thành sản phẩm cao nên khó cạnh tranh với thị trường; đó là chưa kể, tính chất đặc thù của các sản phẩm hỏa cụ, vật liệu nổ (có độ nhạy rất cao, dễ cháy, nổ) đòi hỏi phải thực hiện nghiêm ngặt các chế độ quy định nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối trong sản xuất, lưu thông...

Từ thực trạng trên, lãnh đạo, chỉ huy và cán bộ, công nhân viên Nhà máy đã thống nhất xác định chủ trương, phương hướng phát triển trước mắt và lâu dài của Nhà máy là: Ra sức phát huy nội lực, huy động tối đa mọi nguồn lực, trong đó lấy nguồn nhân lực là chủ đạo; chủ động khắc phục khó khăn, không trông chờ, ỷ lại, thực hiện “trên dưới cùng lo, cùng làm”. Đẩy mạnh kết hợp sản xuất quốc phòng với kinh tế để giữ gìn, phát triển năng lực quốc phòng; trong đó, lấy sản xuất hàng quốc phòng là nhiệm vụ chính trị hàng đầu, đồng thời tận dụng tối đa năng lực sản xuất để sản xuất các mặt hàng kinh tế có giá trị kinh tế cao, vừa tạo nguồn thu để tái đầu tư phát triển sản xuất, vừa nâng cao trình độ tay nghề và cải thiện đời sống cho đội ngũ cán bộ, công nhân quốc phòng, tạo tiềm lực quốc phòng. Theo đó, Nhà máy đã triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp, có trọng tâm, trọng điểm, tạo động lực thúc đẩy Nhà máy phát triển từng bước vững chắc. Đây cũng là bài học kinh nghiệm quý báu cho quá trình phát triển của Nhà máy trong thời gian tới.

Với phương châm: “Đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng hỏa cụ, phát triển sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao, tạo tiền đề cho phát triển bền vững”, Nhà máy đã đầu tư mua sắm thiết bị, các dây chuyền công nghệ hiện đại của các nước tiên tiến trên thế giới, nhằm tạo ra năng suất, chất lượng sản phẩm cao, trước hết là các sản phẩm phục vụ quốc phòng. Đồng thời, Nhà máy tập trung nghiên cứu đổi mới công nghệ thiết bị theo hướng cơ khí hóa, tự động hóa; tích cực áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật mới vào sản xuất, tự chế tạo, lắp đặt mới hàng trăm thiết bị và nhiều dây chuyền sản xuất mới (dây chuyền sản xuất ống nổ, thuốc nổ, dây dẫn tín hiệu nổ và lắp đặt thiết bị cho dây chuyền liều phóng); đầu tư lắp đặt nhiều hệ thống xử lý môi trường (hệ thống hút độc dây chuyền nhúng sơn, xử lý khói thải nhà hóa than, xử lý bụi lò hơi, xử lý nước thải tại các xí nghiệp, hút bụi nhà xe sợi). Với sự đầu tư chiều sâu đồng bộ, năng lực sản xuất, chất lượng các loại sản phẩm của Nhà máy được nâng lên, có khả năng cạnh tranh với các sản phẩm cùng chủng loại trên thị trường, vừa đáp ứng nhiệm vụ sản xuất quốc phòng, vừa phục vụ phát triển kinh tế. Cùng với đó, Nhà máy tập trung đầu tư nghiên cứu, chế thử, sản xuất các loại sản phẩm mới phù hợp với thiết bị và tay nghề công nhân, tạo ra các loại sản phẩm có chất lượng tương đương với tiêu chuẩn quốc tế, được các cơ quan chức năng của Nhà nước công nhận và cho phép đưa vào sử dụng. Đặc biệt, chất lượng các sản phẩm quốc phòng của Nhà máy đáp ứng được yêu cầu trang bị cho quân đội; nhiều chủng loại sản phẩm vũ khí có chất lượng, thông số kỹ thuật tương đương hàng nhập ngoại, giá thành giảm như: các loại liều phóng, cụm bộ lửa và một số liều mồi, ngòi cho vũ khí hiện đại, v.v.

Đi đôi với việc nghiên cứu, sản xuất hỏa cụ phục vụ quốc phòng, Nhà máy đã mở rộng sản xuất các sản phẩm kinh tế có chất lượng tốt, giá trị kinh tế cao để tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Ngoài việc giữ vững chất lượng và uy tín các mặt hàng truyền thống (kíp nổ đốt số 8, kíp nổ điện số 8, dây cháy chậm, dây nổ chịu nước, thuốc nổ Amônit phá đá số 1), Nhà máy đã nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm mới như: kíp vi sai điện, kíp vi sai phi điện, kíp vi sai an toàn hầm lò, dây nổ năng lượng thấp, đạn thể thao, đạn săn, đạn tín hiệu, pháo hoa, sản phẩm tín hiệu an toàn hàng hải...được khách hàng trong nước đánh giá cao và có khả năng cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại trong khu vực. Đến nay, các sản phẩm nổ do Nhà máy sản xuất đã chiếm lĩnh phần lớn thị trường trong nước, cạnh tranh và thay thế các sản phẩm cùng loại phải nhập ngoại, tiết kiệm được ngoại tệ cho Nhà nước. Đặc biệt, sản phẩm pháo hoa do Nhà máy sản xuất với nhiều chủng loại và màu sắc rực rỡ, vừa hiện đại, vừa đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam, được sử dụng rộng rãi trong các dịp lễ hội, Tết nguyên đán trong nước và được xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản, Mỹ (kim ngạch xuất khẩu năm 2007 đạt trên 3 triệu USD).

Để phát huy vai trò chủ đạo của nguồn nhân lực - nhân tố quyết định sự phát triển trước mắt và lâu dài của Nhà máy - lãnh đạo, chỉ huy các cấp thường xuyên chăm lo xây dựng, đào tạo  đội ngũ cán bộ, công nhân viên, nhất là cán bộ làm công tác kỹ thuật cả về phẩm chất chính trị, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ. Bằng các chủ trương, biện pháp và bước đi phù hợp, Nhà máy đã xây dựng được đội ngũ cán bộ, công nhân viên quốc phòng có bản lĩnh chính trị vững vàng, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Nhờ có chính sách thu hút nguồn nhân lực có chất lượng cao phù hợp, chỉ tính từ năm 2004 đến nay, Nhà máy đã tuyển dụng được hơn 90 kỹ sư tốt nghiệp các trường đại học vào làm việc; cử 55 cán bộ, công nhân viên đi học tại chức ở các trường trong và ngoài quân đội và gần 100 lượt cán bộ, công nhân đi học tập, nghiên cứu ở các nước: Trung Quốc, Nhật, Nga, Bỉ, Đức...về các chuyên ngành công nghệ hỏa cụ, cơ khí, lắp đặt dây chuyền ống nổ. Hằng năm, Nhà máy còn tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ mới cho cán bộ, công nhân viên; tổ chức đào tạo gần 100 công nhân hóa chất chuyên ngành hóa nổ, nhằm không ngừng nâng cao trình độ nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ SXKD trong thời kỳ mới.

Nhận thức rõ tính chất đặc thù của các sản phẩm hỏa cụ, vật liệu nổ, công tác an toàn được Nhà máy đặc biệt coi trọng. Ngoài đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo đảm an toàn (các dây chuyền nguy hiểm đã được trang bị hệ thống theo dõi, điều khiển từ xa), Nhà máy xây dựng hệ thống quy chế bảo đảm an toàn, quy định trách nhiệm và có chế tài thưởng, phạt đối với công tác an toàn; thường xuyên tổ chức học tập về công tác an toàn, phòng chống cháy, nổ cho mọi cán bộ, công nhân viên. Đồng thời, hoàn chỉnh hệ thống xử lý nước thải, đảm bảo an toàn cho khu dân cư và sức khỏe của cán bộ, công nhân viên, được Bộ Lao động- Thương binh và Xã hội tặng cờ “Đơn vị xuất sắc về công tác an toàn, vệ sinh lao động” (năm 2007).

Thực hiện quan điểm tăng trưởng kinh tế gắn với nâng cao mức sống vật chất, tinh thần của người lao động, Nhà máy chú trọng thực hiện tốt khâu phân phối việc làm và thu nhập, đảm bảo công khai, công bằng, dân chủ, hợp lý. Nhờ đó, đời sống của hơn 3.000 cán bộ, công nhân không ngừng được cải thiện (lương bình quân hằng tháng của người lao động năm 2007 là 3,9 triệu đồng, dự kiến năm 2008 đạt 4,5 triệu đồng). Các chế độ chính sách xã hội và quyền lợi của người lao động được Nhà máy quan tâm đầy đủ, chu đáo, tận tình. Điều kiện, môi trường làm việc được quan tâm cải thiện; những nơi độc hại, nguy hiểm đều được trang bị hệ thống điều hòa, hút bụi, hút độc. Nhà máy đã trích từ quỹ phúc lợi hàng chục tỷ đồng để xây dựng trường mầm non, bể bơi, khu văn hóa, thể thao để phục vụ đời sống văn hóa, tinh thần của cán bộ, công nhân viên, góp phần hạn chế tiêu cực, tệ nạn xã hội từ bên ngoài xâm nhập vào đơn vị. Trường mầm non của Nhà máy là trường đầu tiên trong toàn quân được Bộ Giáo dục-Đào tạo công nhận đạt trường chuẩn quốc gia...

Trong hoạt động SXKD, Nhà máy chú trọng đổi mới cơ chế quản lý, điều hành nên hằng năm đều hoàn thành và vượt chỉ tiêu, kế hoạch trên giao; tốc độ tăng trưởng bình quân từ năm 2005 đến nay đạt 20,4%; nghĩa vụ giao nộp Nhà nước và Bộ Quốc phòng được thực hiện đầy đủ. Nhờ hoạt động SXKD có hiệu quả, Nhà máy đã tái đầu tư xây dựng nhà xưởng, kho tàng, doanh trại, hệ thống trang thiết bị sản xuất hiện đại; qua đó, góp phần giữ gìn và tăng cường năng lực quốc phòng, trước hết là đội ngũ cán bộ, công nhân lành nghề. Hiện nay, Nhà máy có cảnh quan môi trường “xanh, sạch, đẹp”; môi trường văn hóa vui tươi, lành mạnh; đồng thời còn là đơn vị thực hiện tốt công tác dân vận, góp phần xây dựng “thế trận lòng dân”, xây dựng nền quốc phòng toàn dân trên địa bàn đóng quân. Hơn 15 năm trở lại đây, Nhà máy luôn đạt đơn vị vững mạnh toàn diện, Đảng bộ trong sạch vững mạnh. Vị thế và uy tín của Nhà máy ngày càng nâng cao.

Phát huy kết quả, kinh nghiệm hơn 42 năm qua, Nhà máy Z21 tiếp tục đổi mới để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, xứng đáng với truyền thống vẻ vang của đơn vị 2 lần được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng.

Đại tá Nguyễn Khắc Hội

Chính ủy Nhà máy