Nhận rõ vai trò, vị trí của lực lượng dân quân, tự vệ (DQTV), trong đó có dân quân thường trực (DQTT), những năm qua, cơ quan quân sự các cấp đã tham mưu cho cấp ủy, chính quyền lãnh đạo, chỉ đạo và xây dựng lực lượng quan trọng này, nhất là trên các địa bàn trọng điểm về quốc phòng-an ninh (QP-AN). Đến cuối năm 2007, 100% tỉnh, thành phố đã xây dựng được Đề án tổ chức lực lượng DQTT; 45 đề án đã được Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố phê duyệt và triển khai xây dựng được 71 trung đội, 1.469 tiểu đội DQTT. Trong số đó, Bộ Quốc phòng ra quyết định thành lập 59 tiểu đội DQTT của 54 xã biên giới và 5 xã đảo, đồng thời hỗ trợ ngân sách xây dựng doanh trại, trang bị cơ sở vật chất cho các đơn vị này; Chủ tịch Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố quyết định thành lập và đảm bảo chế độ, chính sách cho 30 trung đội và 1.347 tiểu đội DQTT vùng trọng điểm QP-AN nội địa. Đặc biệt, các xã trên tuyến biên giới của Tổ quốc đã tổ chức được 41 trung đội và 117 tiểu đội DQTT, đạt trên 27%; trong đó, hầu hết các xã trên tuyến biên giới phía Tây Nam và 100% số xã thuộc tỉnh Lạng Sơn (Quân khu 1), Tây Ninh, Bình Phước, Long An (Quân khu 7) và Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang (Quân khu 9)...đã xây dựng lực lượng DQTT. Việc tuyển chọn cán bộ, chiến sĩ DQTT được tiến hành nghiêm túc, chặt chẽ nên đa số các đơn vị DQTT đều đủ về số lượng, đảm bảo chất lượng, nhất là chất lượng chính trị. Tỷ lệ đảng viên trong lực lượng DQTT của cả nước đạt 15,23%, đoàn viên đạt 77,28% (Quân khu 9 tỷ lệ đảng viên là 29,4%, Quân khu 4 là 23,76%). Đội ngũ cán bộ trung đội, tiểu đội DQTT hằng năm đều được tập huấn, bồi dưỡng; công tác giáo dục chính trị, pháp luật, huấn luyện quân sự cho DQTT được thực hiện theo quy định của Bộ Quốc phòng, chất lượng ngày càng được nâng lên, đảm bảo đủ sức hoàn thành chức trách, nhiệm vụ được giao. Công tác đảm bảo doanh trại, trang phục, chi trả phụ cấp cho cán bộ, chi trả ngày công huấn luyện và hoạt động của DQTT, cơ bản được thực hiện theo quy định; nhiều địa phương còn hỗ trợ thêm, nên đa số cán bộ, chiến sĩ DQTT đều phấn khởi, tin tưởng và quyết tâm hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Nhiều đồng chí, sau khi hoàn thành nhiệm vụ đã tình nguyện ở lại xây dựng khu định cư mới trên biên giới của Tổ quốc.

Thời gian qua, DQTT đã phối hợp với các lực lượng phát hiện, giải quyết kịp thời, hiệu quả nhiều sự việc xảy ra trên tuyến biên giới, biển đảo và những vấn đề phức tạp ở một số địa phương, cơ sở; tổ chức tuần tra, canh gác, nắm tình hình và làm công tác dân vận ở các cơ sở; tham gia lao động sản xuất, góp phần xây dựng quê hương, cải thiện đời sống cho cán bộ, chiến sĩ DQTT... Cấp ủy, chính quyền các địa phương, cơ sở đều đánh giá cao vai trò quan trọng của DQTT - là lực lượng nòng cốt, xung kích góp phần giữ vững chủ quyền, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, là lực lượng tin cậy, trung thành, trực tiếp bảo vệ Đảng, chính quyền và bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân ở cơ sở. Thực tế đó đã tiếp tục khẳng định, việc tổ chức lực lượng DQTT là chủ trương đúng, mang tính cấp thiết trong tình hình hiện nay.  

Tuy nhiên, quá trình tổ chức xây dựng, huấn luyện và hoạt động của DQTT còn bộc lộ những bất cập, hạn chế cần được khắc phục kịp thời. Đáng chú ý là, trong khi một số địa phương phía Nam tổ chức DQTT ở hầu hết các xã thì trên tuyến biên giới phía Bắc lại đạt tỷ lệ thấp (xấp xỉ 20%).

Để tổ chức xây dựng lực lượng DQTT đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ QP-AN, hoạt động có hiệu quả, trong thời gian tới, các địa phương, cơ sở cần tiếp tục quán triệt sâu sắc và thực hiện nghiêm Pháp lệnh DQTV, Chỉ thị số 45/2006/CT-BQP của Bộ Quốc phòng, hướng dẫn của Bộ Tổng Tham mưu về xây dựng lực lượng DQTT; đề cao trách nhiệm của các cấp, các ngành, các lực lượng, phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị, xây dựng các đơn vị DQTT thực sự vững mạnh, hoạt động đúng chức năng, nhiệm vụ và đạt hiệu quả ngày càng cao. Đối với những đơn vị DQTT đã thành lập, cần tiếp tục củng cố, kiện toàn cả về tổ chức, bảo đảm số lượng, chất lượng, trang bị và nâng cao hiệu quả hoạt động; đồng thời, tập trung xây dựng các đơn vị DQTT ở những xã thuộc địa bàn chiến lược, vùng trọng điểm QP-AN, nhất là trên tuyến biên giới của Tổ quốc. Thực hiện xây dựng đến đâu chắc đến đó, khả năng đảm bảo đến đâu xây dựng đến đó; quá trình xây dựng DQTT phải gắn với việc nâng cao chất lượng hệ thống chính trị và xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện. Tập trung xây dựng tiểu đội DQTT là chủ yếu; đối với những nơi thật sự cần thiết và có điều kiện đảm bảo, có thể xây dựng trung đội DQTT. Theo chúng tôi, cần nghiên cứu thêm mô hình xây dựng tổ DQTT thôn, bản ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số thực sự có nhu cầu.

Cán bộ DQTT (trung đội, tiểu đội) là người trực tiếp quản lý, chỉ huy phân đội - nhân tố quyết định đến chất lượng xây dựng, hiệu quả hoạt động của các đơn vị DQTT ở cơ sở. Nhưng qua khảo sát, nghiên cứu cho thấy, phần lớn cán bộ DQTT chưa được đào tạo cơ bản; vì vậy, các địa phương, cơ sở cần hết sức coi trọng việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho họ, nhất là về nghiệp vụ quân sự. Hiện nay, ở nhiều cơ sở, cán bộ DQTT thường là các đồng chí đã qua quân ngũ. Đây là cách làm đúng; tuy vậy, ngay cả đối tượng này cũng cần được đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao trình độ quản lý, chỉ huy phân đội DQTT. Hằng năm, trước khi bước vào mùa huấn luyện, cơ quan quân sự huyện hoặc tỉnh cần tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ DQTT. Cùng với đó, các cơ sở cần tạo điều kiện để cán bộ tham gia đầy đủ và động viên họ tự nghiên cứu, học tập, tích lũy kinh nghiệm qua thực tế công tác để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ được giao.

Việc tuyển chọn, kết nạp chiến sĩ DQTT là vấn đề quan trọng, cần được quan tâm hơn nữa. Vừa qua, một số địa phuơng, cơ sở thực hiện còn thiếu chặt chẽ, chưa thực sự đề cao tiêu chuẩn, chất lượng trong quá trình tuyển chọn. Vì vậy, cần quy định rõ về tiêu chuẩn DQTT, đặc biệt là tiêu chuẩn chính trị; đồng thời, phát huy vai trò của các tổ chức quần chúng và nhân dân ở thôn, bản để tuyển chọn người có đủ tiêu chuẩn vào lực lượng này; trong đó, ưu tiên những người có phẩm chất đạo đức tốt, nhiệt tình, trách nhiệm, được quần chúng tín nhiệm cao, có đủ điều kiện phát triển thành đảng viên. Đây là cơ sở quan trọng để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các đơn vị DQTT trong tình hình mới.

Thời gian phục vụ của chiến sĩ DQTT tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của từng địa phương, cơ sở và có sự vận dụng cho phù hợp. Cùng với việc lựa chọn, kết nạp chiến sĩ mới, các cơ sở cần thực hiện nền nếp thay thế chiến sĩ DQTT với tỷ lệ hợp lý (từ 20 đến 25%), tránh thay thế quá nhiều trong cùng một thời điểm, ảnh hưởng đến chất lượng của đơn vị DQTT.

DQTT là lực lượng sẵn sàng chiến đấu nên công tác giáo dục chính trị, pháp luật, huấn luyện quân sự có ý nghĩa quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả hoạt động của lực lượng này. Theo quy định, mỗi năm DQTT được huấn luyện 2 tháng; ngoài ra, còn có chương trình nâng cao và thời gian cơ động để các địa phương, cơ sở nghiên cứu bổ sung nội dung huấn luyện đơn vị DQTT cho sát với thực tiễn. Lực lượng DQTT cần được huấn luyện, giáo dục toàn diện; trong đó, coi trọng giáo dục về âm mưu, thủ đoạn trong chiến lược “Diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch; về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng địa phương; vị trí, vai trò, nhiệm vụ của đơn vị DQTT; những nội dung cơ bản, cần thiết trong chính sách tôn giáo của Nhà nước ta. Đối với các đơn vị trên tuyến biên giới, biển đảo, cần trang bị thêm kiến thức về Luật Biên giới quốc gia, Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển. Về nhiệm vụ quân sự, cần huấn luyện cho DQTT nắm chắc kỹ, chiến thuật DQTV; nâng cao khả năng phối hợp với các lực lượng tham gia bảo vệ các mục tiêu quan trọng, bảo vệ biên giới. Qua huấn luyện, phải xây dựng cho lực lượng DQTT có bản lĩnh chính trị vững vàng, có ý chí quyết tâm cao, nắm chắc chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn của mình và những nội dung pháp luật của Nhà nước có liên quan đến hoạt động của DQTV, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; biết vận dụng những kiến thức đã được trang bị vào thực tiễn hành động, diễn tập các phương án, bảo vệ cơ sở.

Từng cơ sở cần coi trọng đổi mới nội dung, hình thức, biện pháp huấn luyện, thực hiện tốt phương châm huấn luyện “cơ bản, thiết thực, chất lượng”, coi trọng cả lý thuyết và thực hành, trong đó, lấy thực hành là chính; tập trung cả huấn luyện cá nhân và phân đội, gắn với thực tiễn của cơ sở. Để đảm bảo chất lượng những nội dung huấn luyện có liên quan tới biên giới, biển đảo và chuyên ngành, các địa phương, cơ sở cần phối hợp chặt chẽ với các đơn vị Biên phòng, Công an, Cảnh sát biển, các đơn vị binh chủng để họ trực tiếp huấn luyện.

Hiện nay, lực lượng DQTT thường được tổ chức huấn luyện theo phân cấp tại xã và huấn luyện theo cụm xã, do cấp huyện chủ trì. Dù tổ chức huấn luyện theo hình thức nào thì sự chỉ đạo, kiểm tra, giúp đỡ của cơ quan quân sự huyện là rất cần thiết. Cần chú trọng tổ chức huấn luyện theo cụm xã, vì như vậy sẽ vừa có điều kiện lựa chọn được những cán bộ, giáo viên có trình độ và kinh nghiệm, công tác đảm bảo tốt hơn, vừa thuận lợi cho duy trì nền nếp chính quy, tạo được không khí thi đua, phấn khởi nên chất lượng huấn luyện DQTT được đảm bảo.

Căn cứ vào tình hình thực tế và chức năng, nhiệm vụ của đơn vị DQTT, hằng năm Ban Chỉ huy Quân sự xã cần bổ sung, hoàn chỉnh các phương án, kế hoạch chiến đấu trị an, kế hoạch phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn, bảo vệ rừng. Trên cơ sở đó, tổ chức luyện tập thành thạo cho cá nhân, phân đội DQTT, nâng cao khả năng phối hợp, hiệp đồng giữa các lực lượng trong thực hiện nhiệm vụ, xử lý hiệu quả các tình huống phức tạp, nhất là những vấn đề có liên quan tới chủ quyền quốc gia cả trên đất liền, trên biển và trên không; những vấn đề có thể tác động tới tình hình an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở cơ sở. Trong quá trình giải quyết các vụ việc, kiên quyết không để hình thành các điểm “nóng” tạo điều kiện cho các thế lực thù địch lợi dụng chống phá sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta. Việc sử dụng các đơn vị DQTT phải bảo đảm đúng với quy định của Pháp lệnh DQTV và quy định của Bộ Quốc phòng, hết sức tránh coi lực lượng này là “chìa khóa vạn năng”, dẫn tới sử dụng không đúng với chức năng, nhiệm vụ của DQTT.

Thực tiễn tổ chức, xây dựng lực lượng DQTT hiện nay đang đặt ra một số vấn đề cấp thiết về công tác đảm bảo, như: vũ khí, trang bị, doanh trại, thao trường, các loại công cụ hỗ trợ cho DQTT hoạt động và chế độ, chính sách cho lực lượng này. Các cấp, các ngành, các địa phương cần nghiên cứu và sớm bổ sung, điều chỉnh, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác tổ chức xây dựng lực lượng DQTT trong tình hình mới; bảo đảm cho DQTT thực sự là lực lượng nòng cốt, tin cậy, trung thành, bảo vệ Đảng, chính quyền và nhân dân ở cơ sở, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Đại tá Nguyễn Thành Đô