Đối ngoại quân sự (ĐNQS) là một mặt hoạt động đối ngoại của Đảng, Nhà nước với chính phủ các nước về lĩnh vực quân sự, quốc phòng, an ninh và những vấn đề khác liên quan mà hai bên cùng quan tâm. Hoạt động ĐNQS của Đảng, Nhà nước ta đã sớm được hình thành, phát triển, trở thành một bộ phận cấu thành nền ngoại giao cách mạng Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo, quản lý của Đảng, Nhà nước, trực tiếp là Đảng ủy Quân sự Trung ương và Bộ Quốc phòng, hoạt động ĐNQS đã đạt được những thành tựu to lớn, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, quán triệt sâu sắc đường lối đối ngoại của Đảng, quân đội ta đẩy mạnh quan hệ với quân đội và nhân dân các nước láng giềng, các nước ASEAN, các nước bạn bè truyền thống bằng nhiều hoạt động phong phú, thiết thực; đồng thời, từng bước mở rộng quan hệ có chọn lọc với các nước phát triển và tham gia ngày càng nhiều hơn, hiệu quả hơn vào các hoạt động bảo vệ an ninh, hòa bình của khu vực và thế giới. Đến nay, Quân đội nhân dân Việt Nam đã thiết lập quan hệ quốc phòng với quân đội của 65 nước, đặt cơ quan Tùy viên quốc phòng tại 24 nước và có 42 cơ quan tùy viên quân sự nước ngoài đặt tại Việt Nam. Trong những năm gần đây, hoạt động ĐNQS được triển khai tích cực trên nhiều hướng, nhiều cấp độ (cả song phương và đa phương); qua đó, giúp cho Đảng và Nhà nước ta có cơ sở để nhận định và chỉ đạo giải quyết kịp thời nhiều vấn đề quan trọng liên quan trực tiếp đến quốc phòng, an ninh của đất nước. Từ kết quả hoạt động ĐNQS và các hoạt động ngoại giao khác, Việt Nam đã tham gia vào nhiều tổ chức khu vực và quốc tế; ký kết nhiều hiệp ước, công ước quốc tế quan trọng về an ninh, như: Hiệp ước cấm phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), Công ước cấm vũ khí hóa học (CWC), Công ước cấm triệt để vũ khí vi trùng (BWC), Hiệp ước khu vực phi hạt nhân ở Đông Nam Á (SEANWFZ), Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), v.v. Đặc biệt, Việt Nam đã tham gia 8 trong số 13 điều ước quốc tế về chống khủng bố và luôn hợp tác chặt chẽ với các nước, các tổ chức quốc tế trong việc thực thi các Nghị quyết của Liên hợp quốc về vấn đề này. Những hoạt động ĐNQS ấy, cùng với việc Việt Nam trúng cử Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (nhiệm kỳ 2008-2009) là bằng chứng cho thấy: Việt Nam đã và đang thể hiện ngày càng rõ hơn vị thế và trách nhiệm của mình đối với cộng đồng quốc tế trong cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Thông qua ĐNQS, chúng ta đã tranh thủ được nguồn lực bên ngoài để xây dựng quân đội chính quy, hiện đại và tăng cường tiềm lực quốc phòng của đất nước. Bên cạnh đó, ĐNQS còn tạo ra niềm tin mới cho một số lĩnh vực đối ngoại khác. Thông qua các hoạt động tuyên truyền phong phú, thiết thực, ĐNQS đã góp phần làm nổi bật hình ảnh một đất nước Việt Nam thanh bình, ổn định; một quân đội nhân dân anh hùng với bản chất tốt đẹp của “Bộ đội Cụ Hồ” trong con mắt bạn bè quốc tế.

Đạt được những thành tựu trên, trước hết là nhờ có đường lối đối ngoại đúng đắn của Đảng; là tinh thần tích cực, chủ động và sáng tạo của quân đội ta trong lĩnh vực đối ngoại.

Hiện nay, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong bối cảnh tình hình khu vực và thế giới tiếp tục biến động phức tạp, khó lường, đã và đang đặt ra cho công tác ĐNQS những nhiệm vụ, yêu cầu mới. Hoạt động ĐNQS trong thời gian tới cần được phát triển lên một tầm cao mới, tạo ra những cơ sở mới để quân đội ta tiến lên chính quy, hiện đại, góp phần tăng cường tiềm lực quốc phòng của đất nước và góp phần đưa các quan hệ quốc tế đã được thiết lập đi vào chiều sâu, ổn định, bền vững; đồng thời, chủ động phát hiện sớm và ngăn ngừa có hiệu quả âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch đối với cách mạng Việt Nam.

Những yêu cầu mới nêu trên đang đặt ra tính cấp thiết phải nâng cao chất lượng hoạt động ĐNQS trong giai đoạn hiện nay. Để thực hiện được điều đó, cần xây dựng lộ trình và những bước đi thích hợp, đáp ứng cả yêu cầu trước mắt cũng như lâu dài; trước hết, theo chúng tôi, cần tập trung vào một số giải pháp chủ yếu sau đây:

 1- Nâng cao trình độ nhận thức và bản lĩnh chính trị cho đội ngũ cán bộ ĐNQS các cấp.

ĐNQS là lĩnh vực hoạt động đặc thù. Việc nhìn nhận và quyết định xử trí các vấn đề trong quá trình hoạt động đối với cán bộ ĐNQS không thể đứng trên tư cách cá nhân, mà thường là đại diện của quân đội, Nhà nước ta. Bất kỳ một sơ suất nào trong quan hệ ĐNQS cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, người cán bộ ĐNQS cũng phải tỉnh táo, kiên định những vấn đề có tính nguyên tắc, nhưng khôn khéo, mềm dẻo trong ứng xử, xử lý các mối quan hệ. Khi giải quyết một tình huống cụ thể, người cán bộ ĐNQS phải đặt nó trong cái tổng thể, nghĩa là phải “vừa nhìn thấy cây, vừa nhìn thấy rừng”, tránh việc chỉ thấy lợi ích trước mắt mà không thấy lợi ích lâu dài, chỉ thấy lợi ích mà không thấy hậu quả, và ngược lại. Để có được khả năng đó, trước hết, lãnh đạo, chỉ huy cơ quan, đơn vị làm nhiệm vụ ĐNQS phải tăng cường công tác giáo dục, làm cho đội ngũ cán bộ thuộc quyền nắm chắc và thực hiện nghiêm túc đường lối, chủ trương và phương châm đối ngoại của Đảng, Nhà nước, quân đội về hoạt động ĐNQS. Nội dung giáo dục còn phải tập trung làm rõ yêu cầu mới của ĐNQS và những thuận lợi, khó khăn của lĩnh vực này trong quan hệ đa phương cũng như quan hệ song phương. Do tình hình quốc tế và sự tác động của nó đến quan hệ đối ngoại nói chung, ĐNQS nói riêng luôn vận động, biến đổi, nên vấn đề quan trọng nhất của việc giáo dục, nâng cao trình độ nhận thức là trang bị cho cán bộ phương pháp nhận thức, làm cho họ quán triệt và vận dụng sáng tạo phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, xem xét một vấn đề (sự kiện) đang diễn ra trong mối liên hệ phổ biến, trong sự vận động và phát triển.

Giáo dục là nhân tố tác động vào mặt nhận thức, nhưng thực tiễn là con đường chủ yếu để rèn luyện và thử thách bản lĩnh chính trị của cán bộ. Bản lĩnh chính trị vững vàng là phẩm chất đặc biệt quan trọng đối với cán bộ ngành ĐNQS, thiếu nó, người cán bộ cũng như toàn Ngành không thể hoàn thành được nhiệm vụ mà Đảng, nhân dân và quân đội giao phó. Bởi vậy, để xây dựng và rèn luyện bản lĩnh chính trị cho cán bộ, bên cạnh việc giáo dục, nâng cao nhận thức, thì người  chủ trì cơ quan, đơn vị cần tạo môi trường hoạt động cho cán bộ. Thông qua hoạt động thực tiễn, nhất là môi trường hoạt động độc lập (một trong những đặc điểm của hoạt động ĐNQS) là điều kiện tốt để cán bộ rèn luyện bản lĩnh và thể hiện khả năng làm chủ của mình. Đương nhiên, đi đôi với giáo dục, rèn luyện, bồi dưỡng của tổ chức, thì việc tự giác học tập, nâng cao trình độ nhận thức, trình độ chuyên môn và không ngừng rèn luyện bản lĩnh chính trị, là trách nhiệm của từng cán bộ ĐNQS.

2- Nâng cao năng lực nghiên cứu, dự báo của đội ngũ cán bộ ĐNQS để kịp thời tham mưu cho Đảng và Nhà nước những vấn đề đối ngoại liên quan đến lĩnh vực quân sự, quốc phòng, an ninh.

Để đảm bảo cho đất nước không bị động trong mọi tình huống, phải đặc biệt coi trọng công tác nghiên cứu, dự báo, nhất là những dự báo chiến lược. Trong lĩnh vực ĐNQS, đó là công việc phức tạp. Chỉ có phương pháp luận khoa học và kinh nghiệm hoạt động thực tiễn phong phú thì mới có thể nhận định và dự báo chính xác tình hình. Lý luận cũng như thực tiễn ĐNQS đều chỉ ra rằng, trước bất cứ một vấn đề nào, sự kiện gì, người làm công tác ĐNQS cũng phải đánh giá nó một cách khách quan (không cường điệu, nhưng cũng không hạ thấp), tức là phải đánh giá đúng những gì nó có. Vì vậy, chú trọng công tác nghiên cứu, dự báo luôn đòi hỏi gắn liền với công tác xây dựng đội ngũ cán bộ ĐNQS, trực tiếp là củng cố cơ quan (bộ phận) chuyên trách. Việc xây dựng đội ngũ cán bộ ĐNQS phải phù hợp với yêu cầu ĐNQS trong tình hình mới, đáp ứng đòi hỏi cả về số lượng, chất lượng và đảm bảo sự chuyển tiếp vững vàng của các thế hệ. Trong quá trình này, khâu tuyển chọn phải được chú ý, nhưng quan trọng hơn là lãnh đạo, chỉ huy phải vạch ra những vấn đề cần tập trung nghiên cứu; có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng tại chỗ để xây dựng tác phong nghiên cứu khoa học, chuyên nghiệp cho cán bộ. Cùng với việc làm đó, cần thường xuyên tổng kết, rút ra những bài học kinh nghiệm (cả thành công và không thành công) trong ĐNQS, xem đó là biện pháp quan trọng để phát triển tư duy và phương pháp đánh giá, phát hiện vấn đề của cán bộ trong quá trình nghiên cứu.

3- Tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp hoạt động ĐNQS.

Nội dung, hình thức và phương pháp hoạt động ĐNQS trong những năm vừa qua đã có bước chuyển rất cơ bản. Hoạt động ĐNQS của chúng ta đã đồng thời được triển khai trên cả ba hướng chính: một là, tăng cường phát triển quan hệ với quân đội các nước láng giềng và các nước trong khu vực; hai là, củng cố và mở rộng quan hệ với các nước bạn bè truyền thống; ba là, mở ra quan hệ với quân đội các nước công nghiệp phát triển. Cùng với đó, ĐNQS còn tích cực góp phần giải quyết bằng biện pháp hòa bình nhiều vấn đề tồn tại về biên giới, lãnh thổ giữa nước ta với các nước láng giềng; tham gia đấu tranh chống âm mưu “diễn biến hòa bình”, chống chính trị cường quyền, chống áp đặt cái gọi là “giá trị về dân chủ, nhân quyền”; đồng thời, chủ động thiết lập khuôn khổ hợp tác, cơ chế đối thoại và tăng cường trao đổi kinh nghiệm, học thuật, thu thập thông tin phục vụ nhiệm vụ xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng. Kết quả của sự đổi mới toàn diện đó đã thật sự tạo ra cho lĩnh vực ĐNQS một diện mạo mới, góp phần duy trì môi trường hòa bình, ổn định có lợi cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, so với yêu cầu của thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế thì lĩnh vực ĐNQS phải tiếp tục đổi mới cả về nội dung, hình thức và phương pháp hoạt động.

Việc đổi mới nội dung hoạt động ĐNQS trong thời gian tới phải hướng vào đẩy mạnh các hợp tác đa phương, đưa các mối quan hệ song phương đi vào chiều sâu, hiệu quả, ổn định, bền vững và tin cậy lẫn nhau; đồng thời, tạo ra tiền đề để thiết lập các quan hệ mới về quốc phòng, an ninh, từng bước xây dựng, củng cố “các phòng tuyến an ninh đối ngoại” nhiều tầng, nhiều tuyến, góp phần đấu tranh ngăn chặn và làm thất bại âm mưu “diễn biến hòa bình” từ bên ngoài của các thế lực thù địch. Đi đôi với đổi mới về nội dung, cần đổi mới hình thức của hoạt động ĐNQS theo hướng đa dạng. Trên thực tế, thông qua các hoạt động giao lưu, trao đổi, chúng ta tiếp thu được nhiều kinh nghiệm, học thuật bổ ích từ phía bạn không chỉ đối với lĩnh vực ĐNQS mà còn đối với sự nghiệp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, an ninh. Ngược lại, bạn cũng thêm hiểu biết về đường lối, chủ trương ĐNQS, quốc phòng của Đảng, Nhà nước ta; thấy được thái độ cầu thị, thân thiện của ta, từ đó làm cho quan hệ giữa hai bên được củng cố và đi vào chiều sâu. Việc đổi mới về phương pháp của các lực lượng tham gia vào lĩnh vực ĐNQS cũng cần phải thường xuyên quan tâm. Bởi lẽ, quan hệ đối ngoại về lĩnh vực quân sự, quốc phòng thường có nhiều vấn đề nhạy cảm. Phương pháp ĐNQS phải luôn quán triệt sâu sắc nguyên tắc “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”; phải đảm bảo: trong khi đạt được lợi ích của hai bên (trong quan hệ song phương) thì không làm ảnh hưởng đến lợi ích của một thực thể thứ ba; trong khi đảm bảo hài hòa về lợi ích của các bên (trong quan hệ đa phương), vẫn giữ được độc lập, tự chủ, không bị áp đặt, lệ thuộc vào bất cứ ai và không làm ảnh hưởng tiêu cực đến khu vực khác.

Cùng với các giải pháp chủ yếu trên, để nâng cao chất lượng hoạt động ĐNQS còn đòi hỏi chúng ta phải đồng thời tiến hành nhiều giải pháp khác. Đó là: kết hợp chặt chẽ hoạt động ĐNQS với hoạt động đối ngoại khác của Đảng, Nhà nước; củng cố và hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các lực lượng tham gia công tác ĐNQS; xây dựng lực lượng ĐNQS trong toàn quân, nhất là cơ quan ĐNQS chuyên trách. Có như vậy, lực lượng ĐNQS của chúng ta mới đảm bảo vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, có khả năng đáp ứng tốt yêu cầu ĐNQS trong tình hình mới, góp phần thực hiện thắng lợi đường lối đối ngoại của Đảng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Trung tướng, TS. PHẠM THANH LÂN

Cục trưởng Cục Đối ngoại-Bộ Quốc phòng