Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng về phát triển nền kinh tế thị trường (KTTT) định hướng XHCN, những năm qua, các thành phần kinh tế có sự phát triển mạnh cả về số lượng, ngành nghề và quy mô, góp phần tạo ra nhiều việc làm mới, nâng cao đời sống của nhân dân, bảo đảm sự ổn định chính trị- xã hội của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực là cơ bản, mặt trái của nền KTTT cũng đang tác động đến nhiều mặt của đời sống xã hội; trong đó, có vấn đề tổ chức, xây dựng và hoạt động của lực lượng dân quân tự vệ (DQTV).

Qua khảo sát, nghiên cứu cho thấy, trong điều kiện phát triển KTTT, công tác tổ chức xây dựng lực lượng DQTV đang có những khó khăn. Đặc biệt, với lực lượng tự vệ (LLTV), khó khăn nhất là việc tổ chức lực lượng trong thành phần kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Sở dĩ có tình hình trên, trước hết là do tính pháp lý của các quy định hiện hành về tổ chức LLTV chưa cao; giữa các luật chưa đồng bộ, thống nhất, dẫn đến việc tổ chức còn lúng túng cả về phương pháp và biện pháp tiến hành. Do đó, số doanh nghiệp (nhất là các doanh nghiệp ngoài Nhà nước) tổ chức được LLTV còn ít, hoặc có thì cũng còn mang tính hình thức, hiệu quả hoạt động chưa cao; nhiều doanh nghiệp có đủ điều kiện (có tổ chức đảng), nhưng chưa thành lập LLTV. Trong khi đó, các doanh nghiệp ngoài Nhà nước đã và đang thu hút một lực lượng lớn lao động trẻ, khoẻ, có trình độ cao. Đến nay, trong số 113.827 doanh nghiệp (ở các loại hình) chỉ có 7.265 doanh nghiệp tổ chức LLTV, chiếm 7,21%. Nếu tính trong các doanh nghiệp ngoài Nhà nước (nhất là doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài) thì tỷ lệ này còn thấp hơn nữa. Ví dụ: ở thành phố Hồ Chí Minh, tỷ lệ này là: 1,4%; Đồng Nai: 2,1%; Hải Phòng: 2,3% (10 doanh nghiệp)... Ngay trong số các doanh nghiệp đã thành lập LLTV, thì việc tổ chức, biên chế, trang bị, thực hiện chế độ, chính sách bảo đảm cũng còn những hạn chế, bất cập. Bên cạnh đó, số lượng các doanh nghiệp quốc doanh thực hiện cổ phần hóa tiếp tục gia tăng; việc tổ chức, duy trì hoạt động của LLTV trong các loại hình doanh nghiệp này cũng đặt ra nhiều vấn đề mới. Ví dụ: ở Cảng Hải Phòng, hiện nay quân số chỉ bằng 15% so với năm 1973 (khi thành lập lữ đoàn tự vệ) do hoạt động sản xuất cơ bản đã được hiện đại hóa; trong khi đó, số công nhân tuổi cao chiếm tỷ lệ lớn, lực lượng trẻ ít được bổ sung; thêm nữa, Cảng đang từng bước thực hiện cổ phần hóa. Vì vậy, mặc dù Đảng ủy, Ban Giám đốc Cảng rất quan tâm đến công tác xây dựng LLTV, nhưng thực tế đã gặp nhiều khó khăn, nhất là về lực lượng theo quy định của Pháp lệnh DQTV.

Hiện nay, kinh phí bảo đảm cho xây dựng và hoạt động của lực lượng DQTV bao gồm: ngân sách do Nhà nước cấp; nguồn thu của đơn vị sự nghiệp, tổ chức kinh tế; quỹ quốc phòng-an ninh (QP-AN) và một số nguồn thu khác theo quy định của pháp luật. Tuy vậy, so với nhu cầu thì còn hạn hẹp, chủ yếu dành để chi trả ngày công huấn luyện, diễn tập và tham gia hoạt động bảo vệ trị an. Mặc dù Pháp lệnh DQTV quy định rõ việc bảo đảm chế độ, chính sách đối với DQTV, nhưng việc thực hiện chưa thống nhất, còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện kinh tế-xã hội cũng như sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền địa phương và doanh nghiệp. Ví dụ: năm 2008, mức chi hệ số phụ cấp cho Chỉ huy phó- Ban Chỉ huy Quân sự xã (phường, thị trấn) ở tỉnh Thái Bình, Quảng Bình là 2,0; trong khi đó, 12 tỉnh khác có mức chi từ 1,6 - dưới 2,0; 22 tỉnh có mức chi từ 1,0 - 1,5 và 28 tỉnh mức chi dưới 1,0. Mức thu và sử dụng quỹ QP-AN đối với DQTV ở các địa phương cũng có sự khác nhau. Năm 2008, có 30/63 tỉnh (thành phố) không thu; trong khi đó, Thành phố Hồ Chí Minh thu được 51,5 tỷ đồng, Cao Bằng: 351 triệu đồng, Đồng Tháp: 3,01 tỷ, Bà Rịa-Vũng Tàu: 2,03 tỷ...

Thực trạng đó đặt ra yêu cầu cấp thiết là phải đẩy mạnh việc bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, bảo đảm đồng bộ và phù hợp, đáp ứng sự phát triển của thực tiễn. Đây là vấn đề quan trọng, có ý nghĩa cơ bản, lâu dài. Nó không chỉ giải quyết được vấn đề từ “gốc” mà còn bảo đảm sự công bằng, thống nhất trong việc thực hiện nghĩa vụ, trách nhiệm của các tổ chức kinh tế, xã hội và từng công dân đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong những năm gần đây, nhiều văn bản quy phạm pháp luật được xây dựng và ban hành đã cập nhật sự phát triển của KTTT, song vẫn chưa đáp ứng các yêu cầu đang đặt ra. Sau khi Quốc hội thông qua và Nhà nước ban hành, Luật DQTV sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để giải quyết một cách cơ bản, toàn diện công tác tổ chức, quản lý, xây dựng lực lượng DQTV trong tình hình mới. Luật ra đời sẽ khắc phục những hạn chế, bất cập mà Pháp lệnh DQTV chưa đề cập; nhất là, việc tổ chức, xây dựng lực lượng DQTV trong thành phần kinh tế tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, bảo đảm vừa phù hợp với điều kiện phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vừa bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng; đồng thời, thực hiện bình đẳng về trách nhiệm, nghĩa vụ giữa các loại hình doanh nghiệp đối với công tác QP-AN ở địa phương, cơ sở. Nhưng cùng với đó, điều quan trọng hơn là các luật hiện hành (Bộ Luật Lao động, Luật Đầu tư...) cũng cần bổ sung, điều chỉnh những nội dung liên quan để phù hợp, thống nhất với Luật DQTV. Chỉ có như vậy mới thực sự tạo được cơ sở pháp lý đủ mạnh, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong việc thực hiện công tác quan trọng này.

Để giữ vững định hướng XHCN trong quá trình phát triển KTTT ở nước ta, Đảng và Nhà nước ta khẳng định vấn đề căn bản nhất là làm cho kinh tế nhà nước phát huy tốt vai trò chủ đạo; tuy nhiên, phải bằng hiệu quả sản xuất, kinh doanh, bảo đảm sự công bằng, cạnh tranh bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Vì vậy, trách nhiệm tham gia công tác QP-AN nói chung và xây dựng LLTV nói riêng của các thành phần kinh tế cũng phải bình đẳng, công bằng. Thực tiễn trong nền KTTT cũng đòi hỏi các văn bản luật cần hạn chế thấp nhất biện pháp huy động, kêu gọi sự tự nguyện tham gia đóng góp của các tổ chức, cá nhân đối với nhiệm vụ xây dựng lực lượng DQTV; phương châm “dân bàn, dân cử, dân chăm lo” chỉ đạt hiệu quả cao trên cơ sở các văn bản pháp luật được thực hiện nghiêm túc.

Sự tác động của KTTT đến cán bộ, chiến sĩ DQTV còn biểu hiện rõ trong việc làm thay đổi vị trí, môi trường làm việc, đi làm xa địa phương; sự phân hóa giàu, nghèo; các quan niệm về đạo đức, lối sống, quan điểm, ý thức chính trị, trách nhiệm đối với tổ chức... Do đó, để xây dựng lực lượng DQTV trong điều kiện phát triển nền KTTT định hướng XHCN, đòi hỏi cấp ủy, chính quyền địa phương và các ngành chủ quản phải đặc biệt chú trọng công tác bồi dưỡng, giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống; bảo đảm cho lực lượng DQTV thực sự là lực lượng nòng cốt bảo vệ Đảng, chính quyền và nhân dân ở địa phương, cơ sở. Thực tế cho thấy, dưới tác động của mặt trái KTTT, một bộ phận cán bộ, chiến sĩ DQTV có biểu hiện giảm sút ý chí chiến đấu, phai nhạt niềm tin, lý tưởng, đề cao lợi ích cá nhân, lợi ích vật chất... làm ảnh hưởng đến bản chất, truyền thống tốt đẹp của lực lượng vũ trang quần chúng của Đảng. Bên cạnh đó, với đặc điểm của DQTV (không thoát ly sản xuất, không tập trung thường xuyên), nên công tác giáo dục chính trị, tư tưởng phải kiên trì, có nội dung, phương pháp, hình thức phong phú, phù hợp, thiết thực, hiệu quả. Cùng với giáo dục chính trị cơ bản, cần thực hiện xã hội hoá công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; trong đó, coi trọng việc phát huy vai trò và sức mạnh tổng hợp của các ngành, các cấp, các tổ chức chính trị-xã hội tham gia giáo dục, quản lý DQTV trên cơ sở thông qua các hoạt động thực tiễn và rèn luyện của mỗi cá nhân trong các tổ chức, đoàn thể ở địa phương, cơ sở. Kết hợp chặt chẽ công tác giáo dục với công tác quản lý, coi đó là một biện pháp quan trọng để nâng cao chất lượng DQTV. Công tác quản lý phải làm tốt ngay từ khâu tuyển chọn với nội dung toàn diện về chính trị, tư tưởng, trình độ, đạo đức, lối sống, hoàn cảnh gia đình... Hằng năm, Ban Chỉ huy Quân sự cơ sở cần thực hiện tốt việc phân loại, đánh giá chất lượng chiến sĩ DQTV; nâng cao trách nhiệm quản lý của đội ngũ cán bộ, tích cực chủ động nắm diễn biến tư tưởng của mỗi người. Tập trung xây dựng sự đoàn kết, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; giáo dục, xây dựng mối quan hệ đồng chí, đồng đội, nâng cao trình độ cảm thụ về quan niệm sống, lối sống và nhận thức tư tưởng; xây dựng thế giới quan và nhân sinh quan đúng đắn, giáo dục lối sống lành mạnh trong nền KTTT, tạo động lực mới trong thực hiện nhiệm vụ được giao. Cùng với đó, cần tăng cường hình thức giáo dục thông qua việc tổ chức hoạt động kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước, ngày truyền thống của lực lượng DQTV; tổ chức các cuộc thi tìm hiểu truyền thống quê hương và ngành DQTV; các hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể thao; tham gia các đội tuyên truyền phòng chống tệ nạn xã hội, kế hoạch hoá gia đình...

Trong điều kiện phát triển nền KTTT định hướng XHCN, việc bảo đảm kinh phí, chế độ, chính sách cho xây dựng và hoạt động của DQTV là vấn đề hết sức quan trọng. Pháp lệnh DQTV quy định: DQTV khi thực hiện nhiệm vụ được trợ cấp bằng ngày công lao động theo mức do Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quy định, nhưng không thấp hơn 0,04 so với lương tối thiểu; khi làm nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu tại địa bàn trọng điểm theo quy định thì được hưởng khoản trợ cấp bằng 0,06 so với lương tối thiểu, được bố trí nơi nghỉ... Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện ở các địa phương rất khác nhau; nhiều nơi do kinh tế khó khăn, mức trợ cấp chi trả thường thấp hơn quy định của Pháp lệnh DQTV. Vì vậy, rất cần sự quan tâm, chăm lo của cấp ủy, chính quyền các cấp đối với DQTV, nhất là đối với lực lượng dân quân thường trực, dân quân cơ động ở các tỉnh miền núi, biên giới. Trên cơ sở chế độ, chính sách của Nhà nước đã quy định, cơ quan quân sự các cấp cần chủ động tham mưu, đề xuất với Uỷ ban nhân dân cùng cấp về ngân sách chi cho QP-AN, bảo đảm thực hiện đầy đủ chế độ, chính sách đối với DQTV theo quy định của Pháp lệnh DQTV; kể cả việc điều chỉnh hằng năm, phù hợp với nhiệm vụ, yêu cầu và sự phát triển của thực tiễn; tránh hiện tượng kế hoạch bảo đảm kinh phí đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, nhưng vẫn bị “ách tắc”, chi trả chế độ chậm... Mặt khác, cũng phải thấy rõ xây dựng lực lượng DQTV là quá trình lâu dài, liên tục, đồng bộ từ tổ chức, quản lý, giáo dục, huấn luyện đến công tác bảo đảm chế độ, chính sách. Do vậy, cùng với việc hoàn thiện, đồng bộ hệ thống văn bản quy phạm pháp luật là sự quan tâm, chăm lo của cấp ủy, chính quyền địa phương, cơ sở đối với DQTV. Thực tiễn ở một số địa phương, mặc dù kinh tế còn nhiều khó khăn, song do cấp ủy, chính quyền quan tâm, thực hiện nhiều biện pháp đồng bộ, phát huy được sức mạnh tổng hợp của các cấp, các ngành và toàn dân, nên lực lượng DQTV vẫn được xây dựng vững mạnh. Cùng với các biện pháp đó, cần coi trọng công tác kiểm tra, thanh tra theo chức năng, nhiệm vụ của từng cấp, kết hợp kiểm tra định kỳ công tác huấn luyện, diễn tập với kiểm tra đột xuất công tác quản lý quân số, sẵn sàng nhận nhiệm vụ của từng đơn vị DQTV. Qua kiểm tra, kịp thời uốn nắn những hạn chế, thiếu sót còn tồn tại; kiên quyết không để xảy ra hiện tượng bớt xén thời gian và nội dung huấn luyện, chấp hành không nghiêm việc bảo đảm chế độ, chính sách theo quy định. Căn cứ vào mức độ hoàn thành nhiệm vụ của từng đơn vị, cá nhân, thực hiện khen thưởng theo quy định của Thông tư số: 179/2007/TT-BQP về Hướng dẫn công tác thi đua, khen thưởng trong lực lượng DQTV, góp phần xây dựng lực lượng này vững mạnh trong điều kiện mới.

Đại tá, ThS. NGUYỄN MẠNH DŨNG