Trong quá trình lãnh đạo công cuộc đổi mới từ Đại hội VI đến nay, Đảng ta luôn khẳng định: phải đổi mới toàn diện, trước hết là đổi mới tư duy, lý luận. Về phương diện quốc phòng-an ninh (QP-AN), bảo vệ Tổ quốc (BVTQ), có thể nói rằng: xây dựng khu vực phòng thủ (KVPT) là một nội dung, hay đúng hơn là một chủ trương thể hiện rõ sự đổi mới tư duy, phát triển lý luận của Đảng, theo tư tưởng chỉ đạo đó.

KVPT được tổ chức theo địa giới hành chính tỉnh (thành phố), huyện (quận, thị xã) là bộ phận của nền quốc phòng toàn dân (QPTD), nằm trong hệ thống phòng thủ chung của quân khu và cả nước. Mục tiêu xây dựng KVPT là nhằm ngăn ngừa, làm thất bại âm mưu và hoạt động “Diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch; giữ vững ổn định chính trị, môi trường hòa bình để phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH), đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước; xử lý có hiệu quả các tình huống về QP-AN, giữ vững chủ quyền biên giới, biển đảo; sẵn sàng đánh thắng chiến tranh xâm lược, bảo vệ vững chắc địa phương, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN. Như vậy, có thể khẳng định: xây dựng và hoạt động của KVPT là vấn đề có ý nghĩa chiến lược vừa mang tính cấp thiết, vừa cơ bản lâu dài trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ; là nhiệm vụ trọng yếu của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân.

Qua hơn 20 năm triển khai xây dựng và hoạt động của KVPT theo Nghị quyết 02- NQ/TƯ của Bộ Chính trị (khóa VI), chúng ta đã đạt được những kết quả quan trọng: công tác giáo dục, bồi dưỡng kiến thức QP-AN được đẩy mạnh, tạo sự chuyển biến rõ về nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và toàn dân đối với nhiệm vụ  xây dựng KVPT; tiềm lực và sức mạnh của KVPT được tăng cường; chất lượng tổng hợp của lực lượng vũ trang (LLVT) địa phương được nâng cao; thế trận KVPT được củng cố ngày càng vững chắc, tạo sự liên hoàn trong thế phòng thủ chung của quân khu và cả nước; cơ chế lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và hoạt động của KVPT được thực hiện nghiêm túc, vận dụng sáng tạo, hiệu quả. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt được là cơ bản, trong quá trình xây dựng KVPT cũng còn bộc lộ một số hạn chế, khuyết điểm cần được kịp thời rút kinh nghiệm, có biện pháp khắc phục.

Từ thực tiễn cho thấy, để tổ chức xây dựng và hoạt động của KVPT đi vào chiều sâu, vững chắc, đạt mục tiêu, yêu cầu đề ra, điều quan trọng trước hết là phải bám sát tư tưởng chỉ đạo của Đảng; cụ thể là: nắm vững 4 quan điểm cơ bản, 5 nguyên tắc và 5 giải pháp chủ yếu mà Nghị quyết 28-NQ/TƯ của Bộ Chính trị “Về tiếp tục xây dựng tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành khu vực phòng thủ vững chắc trong tình hình mới” và Nghị định 152/2007/NĐ-CP của Chính phủ “Về khu vực phòng thủ” đã xác định. Trên cơ sở đó, từng địa phương vận dụng linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với tình hình thực tiễn của mình, lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện thắng lợi nhiệm vụ. Trong đó, cần nắm vững và tập trung giải quyết một số vấn đề cơ bản sau:

Thứ nhất, về nội dung xây dựng KVPT, có nhiều mặt công tác phải triển khai; tựu trung có hai mặt công tác chủ yếu là: xây dựng các tiềm lực và thế trận KVPT. Mục đích căn bản của việc thực hiện những mặt công tác trọng tâm này là nhằm bảo đảm cho KVPT có sức mạnh tổng hợp ngày càng cao, đủ khả năng độc lập xử lý các tình huống phức tạp về QP-AN trong điều kiện thời bình; đồng thời, có đủ sức mạnh cần thiết để tự bảo vệ địa phương với phương châm: “Tỉnh giữ vững tỉnh, huyện giữ vững huyện, xã giữ vững xã” khi đất nước xảy ra chiến tranh xâm lược. Trong quá trình xây dựng tiềm lực của KVPT, phải chú trọng xây dựng toàn diện cả tiềm lực chính trị-tinh thần, tiềm lực kinh tế, tiềm lực quân sự-an ninh... Mỗi tiềm lực có vị trí, vai trò riêng và là bộ phận hợp thành sức mạnh KVPT. Trong đó, xây dựng tiềm lực chính trị-tinh thần được xác định là cơ sở, với nội dung trọng tâm là xây dựng và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị các cấp trong việc lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện nhiệm vụ QP-AN và giáo dục chính trị-tư tưởng, giáo dục QP-AN cho cán bộ, công chức và toàn dân, qua đó tạo nên sức mạnh chính trị-tinh thần trong KVPT.

Xây dựng tiềm lực kinh tế giữ vai trò nền tảng, tạo nguồn lực vật chất - kỹ thuật ngày càng dồi dào cho KVPT. Vấn đề đặt ra ở đây là, cần nhận thức đúng về tiềm lực kinh tế, không nên đồng nhất tiềm lực kinh tế với phát triển kinh tế, mặc dù giữa chúng có mối quan hệ mật thiết. Nói cách khác, có nền kinh tế phát triển chưa hẳn đã có tiềm lực kinh tế mạnh, và tất nhiên, cũng không thể có tiềm lực kinh tế mạnh một khi nền kinh tế kém phát triển. Kinh tế phát triển là điều kiện “cần”; để có tiềm lực kinh tế mạnh, còn phải có điều kiện “đủ”, đó là sự kết hợp chặt chẽ KT-XH với QP-AN trong KVPT. Điểm mấu chốt của việc xây dựng tiềm lực kinh tế là phải gắn chặt quy hoạch phát triển KT-XH của địa phương, kế hoạch của từng ngành (nhất là những ngành kinh tế mũi nhọn) với quy hoạch xây dựng thế trận quân sự trong KVPT; các dự án phát triển KT-XH phải gắn với yêu cầu củng cố QP-AN. Chỉ có như vậy, mới thực sự có tiềm lực kinh tế. Nhưng, thực tế cho thấy, đây đang là một trong những khâu yếu nhất, hạn chế nhất trong tổ chức thực hiện xây dựng KVPT thời gian qua, đúng như Nghị quyết 28-NQ/TƯ của Bộ Chính trị đánh giá: “Việc kết hợp giữa phát triển KT-XH với QP-AN ở một số địa phương chưa đạt yêu cầu đề ra, nhất là trong khâu quy hoạch, kế hoạch và trong thực hiện các dự án cụ thể. Chất lượng xây dựng KVPT, các mặt bảo đảm cho động viên quốc phòng, động viên chiến tranh và dự trữ vật chất cho hoạt động của KVPT còn nhiều bất cập”. Thực trạng đó, một phần là do nhận thức, nhưng có lẽ phần nhiều hơn là do ý thức, trách nhiệm, năng lực hạn chế của một số cán bộ các cấp, các ngành; trong đó bao hàm cả việc tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền chưa thật hiệu quả của cơ quan quân sự, công an các cấp ở địa phương. Trong thời gian tới, để khắc phục hạn chế này, cần đẩy mạnh hơn nữa công tác bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cán bộ chủ chốt.

Xây dựng tiềm lực quân sự - an ninh giữ vai trò cốt lõi, mang tính đặc trưng. Trọng tâm của xây dựng tiềm lực quân sự - an ninh là xây dựng, nâng cao chất lượng tổng hợp, khả năng sẵn sàng chiến đấu của LLVT trong KVPT; xây dựng và thực hiện kế hoạch huấn luyện, diễn tập, kế hoạch bảo đảm trang bị, hậu cần- kỹ thuật, thông tin liên lạc... cho LLVT hoạt động thực hiện nhiệm vụ thường xuyên và đột xuất, trong thời bình và thời chiến; quy hoạch xây dựng thế trận quân sự, xây dựng và bảo vệ các công trình QP-AN, công trình quân sự trong KVPT. Phải nói rằng, đây là mặt công tác được các địa phương thường xuyên coi trọng, tổ chức thực hiện nghiêm túc, với nhiều cách làm hay, sáng tạo, đạt hiệu quả thiết thực.

Thứ hai, về xây dựng thế trận quân sự trong KVPT. Sức mạnh của KVPT phụ thuộc rất lớn vào thế trận quân sự. Không có thế trận vững chắc, liên hoàn, khó có thể xử lý hiệu quả các tình huống phức tạp về QP-AN, nhất là trong hoạt động tác chiến chống chiến tranh xâm lược trong điều kiện kẻ địch sử dụng vũ khí công nghệ cao. Thế trận quân sự được cấu thành bởi các thành phần: làng, xã (phường, thị trấn), các đơn vị kinh tế; KVPT cấp huyện; KVPT then chốt, các căn cứ chiến đấu, căn cứ hậu phương, căn cứ hậu cần - kỹ thuật, sở chỉ huy và các mục tiêu trọng yếu cấp tỉnh, huyện; các điểm tựa, cụm điểm tựa, khu vực phòng ngự, khu vực bố trí trận địa chiến đấu và bảo đảm chiến đấu của các đơn vị bộ đội chủ lực, bộ đội biên phòng, dân quân tự vệ; các khu kinh tế - quốc phòng. Ngoài ra, tùy theo tình hình thực tiễn, nhiệm vụ QP-AN của mỗi địa phương và căn cứ vào Quyết tâm tác chiến phòng thủ của quân khu, Kế hoạch phòng thủ quốc gia có thể xác định thêm một số thành phần và khi bổ sung thành phần của thế trận phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Việc tổ chức xây dựng thế trận quân sự trong KVPT được tiến hành trong suốt thời bình, theo quy hoạch, kế hoạch đã xác định, với lộ trình và bước đi thích hợp, phù hợp với tình hình thực tiễn của mỗi địa phương. Trong điều kiện hiện nay, nhất là khả năng kinh tế có hạn, thiết nghĩ các địa phương không thể và cũng không nhất thiết phải triển khai tất cả mọi việc để hoàn thiện thế trận KVPT trong thời gian ngắn. Vì thế, ngay trong khi xây dựng quy hoạch, kế hoạch, cần nghiên cứu kỹ, lựa chọn chính xác, hợp lý những nội dung (thành phần thế trận) cần thực hiện trong từng năm, từng giai đoạn. Những nội dung quan trọng, phục vụ trực tiếp và thường xuyên cho hoạt động của KVPT trong thời bình nên được triển khai trước; những nội dung chưa thật sự cấp thiết có thể triển khai sau, thậm chí có nội dung chỉ xác định trong kế hoạch hoặc triển khai một phần, đến trước khi xảy ra chiến tranh mới thực hiện xây dựng, bổ sung, hoàn thiện nhằm đáp ứng yêu cầu hoạt động tác chiến của KVPT. Xây dựng thế trận quân sự trong KVPT là cả một quá trình lâu dài, nhưng không có nghĩa là không cấp thiết, có thể triển khai thực hiện một cách “từ từ”; trái lại, cần phải được thực hiện với tinh thần tích cực, khẩn trương và có sự đầu tư đúng mức. Trong những năm qua, nhiều địa phương đã cân đối ngân sách hợp lý, dành hàng chục tỷ đồng mỗi năm để xây dựng các công trình QP-AN, nhất là công trình mang tính lưỡng dụng, vừa phục vụ phát triển KT-XH, vừa bảo đảm yêu cầu QP-AN trong KVPT. Đó là việc làm đúng, cần được phổ biến, nhân rộng.

Thứ ba, vềchỉ đạo tổ chức diễn tập KVPT. Trong hơn 20 năm qua, các địa phương và bộ, ngành, đoàn thể Trung ương đã đầu tư khá lớn về kinh phí, vật chất, thời gian cho diễn tập KVPT các cấp. Diễn tập KVPT được tổ chức ở cả 3 cấp: tỉnh (thành phố), huyện (quận, thị xã), xã (phường, thị trấn). Đến nay, 100% tỉnh (thành phố), huyện (quận, thị xã) đã tổ chức diễn tập, trong đó nhiều địa phương diễn tập 2 - 3 lần; mỗi năm có từ 10 - 20% số xã (phường, thị trấn) trong tỉnh tổ chức diễn tập. Ngoài ra, một số ngành, địa phương còn tổ chức diễn tập chuyên ngành: y tế, giao thông vận tải, thông tin liên lạc... Phần lớn các cuộc diễn tập cấp tỉnh do quân khu chỉ đạo, một số ít cuộc diễn tập do Bộ Quốc phòng chỉ đạo, nhằm rút kinh nghiệm chung để tiếp tục chỉ đạo xây dựng KVPT theo hướng cơ bản, thống nhất trong toàn quốc. Có thể khẳng định các cuộc diễn tập KVPT, nhất là các cuộc tổ chức trong những năm gần đây, đã đạt kết quả về nhiều mặt. Trong đó, kết quả lớn nhất là thông qua diễn tập vận hành cơ chế lãnh đạo của Đảng theo Nghị quyết 02- NQ/TƯ của Bộ Chính trị được thể hiện rõ và thực hiện hiệu quả hơn; trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ các cấp và khả năng tác chiến của LLVT địa phương được nâng cao; nhận thức, trách nhiệm của toàn dân đối với nhiệm vụ xây dựng KVPT có sự chuyển biến tiến bộ.

Thứ tư, về hoạt động của KVPT. Tổ chức xây dựng và hoạt động của KVPT luôn đan xen với nhau, diễn ra thường xuyên trong cả thời bình và thời chiến. Trong thời bình, hoạt động chủ yếu của KVPT là phát hiện, xử lý kịp thời, hiệu quả các tình huống về QP-AN; thực hiện đấu tranh quốc phòng; ngăn ngừa làm thất bại âm mưu và hoạt động “Diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch, phản động; xây dựng, hoàn chỉnh, bổ sung các phương án tác chiến, kế hoạch hoạt động của các lực lượng trong KVPT cho phù hợp với tình hình. Trong thời chiến, hoạt động chủ yếu của KVPT là hoạt động tác chiến với sự tham gia của toàn dân, nòng cốt là LLVT địa phương, nhằm bảo vệ vững chắc mục tiêu trọng yếu, địa bàn KVPT. Hoạt động của KVPT trong thời bình và thời chiến đặt dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp của cấp ủy đảng, sự chỉ đạo thống nhất của ủy ban nhân dân các cấp. Xử lý tình huống về an ninh, do lực lượng công an phối hợp với lực lượng quân sự và các lực lượng khác thực hiện theo chức năng, dưới sự chỉ huy của người đứng đầu cơ quan công an. Khi có chiến tranh, chỉ huy trưởng cơ quan quân sự địa phương chỉ huy thống nhất LLVT thuộc quyền trong hoạt động tác chiến của KVPT.

Trên đây là mấy vấn đề cơ bản về lý luận xây dựng và hoạt động của KVPT. Nắm vững, vận dụng sáng tạo những nội dung đó vào thực tiễn là một nhân tố quyết định xây dựng KVPT vững chắc, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp BVTQ trong tình hình mới.

Đại tá, ThS. NGUYỄN MẠNH HÙNG