Dưới sự lãnh đạo của Đảng sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta giành được thắng lợi hoàn toàn. Thắng lợi đó đã khẳng định tính đúng đắn, sáng tạo của đường lối chính trị, đường lối quân sự độc lập, tự chủ của Đảng ta.

Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bền bỉ và anh dũng của nhân dân Việt Nam đã giành được thắng lợi, buộc chúng phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ (7-1954), công nhận độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Thế nhưng, sau ngày Hiệp định được ký kết, đế quốc Mỹ đã gạt thực dân Pháp, trực tiếp viện trợ và giúp chính quyền Sài Gòn xây dựng quân đội, hòng biến miền Nam nước ta thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự của Mỹ, chia cắt lâu dài Việt Nam, ngăn chặn ảnh hưởng của CNXH xuống Đông Nam Á, răn đe phong trào giải phóng dân tộc đang trên đà phát triển.

Do âm mưu, hành động phá hoại của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước của nhân dân ta phải trải qua chặng đường dài 21 năm (1954-1975), với vô vàn gian khổ, hy sinh, khó khăn, phức tạp.

Đặc điểm lớn, bao trùm và xuyên suốt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước là: đất nước bị chia cắt làm hai miền với hai chế độ chính trị - xã hội đối lập. Quá trình Đảng ta đề ra và thực hiện đường lối chiến lược, phương hướng đấu tranh cho cách mạng cả nước cũng như cho mỗi miền, đều chịu sự tác động và chi phối của đặc điểm này. Nước ta, đất không rộng, kinh tế chưa phát triển, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn; tiến hành Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, chúng ta phải đương đầu với một tên đế quốc có tiềm lực kinh tế và quân sự to lớn, đang ráo riết thực hiện âm mưu thống trị thế giới. Trong lúc đó, hệ thống XHCN, quan hệ giữa các nước lại đang diễn biến phức tạp; sự xuất hiện các khuynh hướng của chủ nghĩa xét lại, chủ nghĩa cơ hội, chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, sô vanh... là những trở ngại, tác động tiêu cực tới cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta.

Trung thành vô hạn với Tổ quốc, với nhân dân; kiên định lập trường cách mạng; trên cơ sở đánh giá đúng bản chất, âm mưu và hành động của kẻ thù; đánh giá lực lượng so sánh đôi bên với quan điểm cách mạng và khoa học; bám sát diễn biến thực tế của tình hình chiến trường trong nước, khu vực và thế giới; vững tin vào lòng yêu nước và sức mạnh to lớn của nhân dân, Đảng ta đã đề ra đường lối cách mạng độc lập, tự chủ, đúng đắn, sáng tạo để lãnh đạo, chỉ đạo toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta tiến hành sự nghiệp giải phóng miền Nam, bảo vệ miền Bắc, thống nhất Tổ quốc. Đường lối ấy của Đảng không ngừng được bổ sung, ngày càng hoàn chỉnh, là nhân tố quyết định sự phát triển của cuộc kháng chiến, đánh bại mọi âm mưu và thủ đoạn của kẻ thù xâm lược.

 Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước là thắng lợi của đường lối giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH, tiến hành đồng thời hai chiến lược cách mạng: cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam và cách mạng XHCN ở miền Bắc; kết hợp chặt chẽ và nhịp nhàng trong mối tương quan biện chứng giữa hai chiến lược cách mạng đó nhằm tạo ra và nhân lên sức mạnh tổng hợp to lớn của cả nước đánh giặc. Đây là nét đặc thù nổi bật của cách mạng Việt Nam từ tháng 7-1954 đến tháng 5-1975. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, CNXH được xây dựng trên miền Bắc là sức mạnh hiện thực đảm bảo cho miền Bắc có đủ điều kiện cùng một lúc vừa chi viện toàn diện, liên tục, ngày càng tăng cường sức người, sức của cho cách mạng miền Nam, vừa giữ vững sản xuất, đương đầu, đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân của đế quốc Mỹ. Đó là sức mạnh của độc lập dân tộc, của tình cảm Bắc - Nam một nhà. Sức mạnh của cách mạng miền Nam, trước hết là sức mạnh của độc lập dân tộc, đồng thời là sức mạnh của CNXH. Đồng bào, chiến sĩ miền Nam chiến đấu không chỉ để giải phóng miền Nam mà còn để bảo vệ miền Bắc, thống nhất đất nước. Chính vì vậy, Đảng ta chỉ rõ: tiến hành cách mạng XHCN ở miền Bắc và đấu tranh đánh đổ ách thống trị thực dân kiểu mới của Mỹ ở miền Nam là hai nhiệm vụ thuộc hai chiến lược cách mạng khác nhau, giải quyết những mâu thuẫn khác nhau ở mỗi miền, nhưng lại gắn bó chặt chẽ, ảnh hưởng lẫn nhau, thúc đẩy nhau phát triển trong một thể thống nhất nhằm giải quyết mâu thuẫn bao trùm: giữa dân tộc Việt Nam và kẻ thù xâm lược cùng chính quyền và quân đội tay sai của chúng. Trong thực hiện hai chiến lược cách mạng đó, ở mỗi miền, Đảng ta chỉ rõ: cách mạng XHCN ở miền Bắc gắn bó chặt chẽ với cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam và giữ vai trò quyết định nhất đối với sự phát triển của toàn bộ sự nghiệp cách mạng cả nước, đối với cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà; cách mạng miền Nam có vị trí rất quan trọng, có tác dụng quyết định trực tiếp đối với sự nghiệp giải phóng miền Nam.

Với việc giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH, Đảng ta đã động viên và tập hợp một cách rộng rãi, vững chắc mọi lực lượng dân tộc vào sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước. Thực tế 21 năm của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã chứng tỏ đường lối chiến lược đó của Đảng ta là hoàn toàn đúng đắn, sáng tạo; đảm bảo cho cuộc chiến đấu của toàn quân và toàn dân ta trên khắp hai miền giành thắng lợi ngày càng to lớn và toàn diện, đánh bại các chiến lược chiến tranh của đế quốc Mỹ ở miền Nam, đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ nhất và lần thứ hai của không quân, hải quân Mỹ trên vùng trời, vùng biển miền Bắc, giành thắng lợi từng bước, tiến lên đánh bại hoàn toàn chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ.

 Ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH không chỉ là ánh sáng soi đường cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, mà còn là điều kiện để kết hợp lợi ích cơ bản của dân tộc ta với những mục đích của thời đại: hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và CNXH. Nói cách khác, thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước là thắng lợi của việc kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, kết hợp nghĩa vụ dân tộc và nghĩa vụ quốc tế cao cả, trong sáng. Đây là một nội dung quan trọng của đường lối kháng chiến của Đảng ta và là điều kiện cơ bản tạo ra thế và lực mới, đưa sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta đến thắng lợi. Đương đầu với cuộc chiến tranh xâm lược thực dân kiểu mới của một cường quốc giàu có hơn ta gấp nhiều lần về quân sự, kinh tế; trong khi, đặc biệt nêu cao ý chí tự lực, tự cường, tinh thần độc lập tự chủ của mọi người Việt Nam yêu nước; xem đó là nội lực, là nhân tố quyết định cơ bản nhất, làm nên sức mạnh đánh thắng quân xâm lược, Đảng ta đồng thời khẳng định phải kết hợp chặt chẽ sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, sức mạnh trong nước và sức mạnh quốc tế. Xác định cách mạng Việt Nam là một bộ phận không tách rời của cách mạng thế giới; đặt cách mạng và chiến tranh cách mạng Việt Nam trong cục diện chung của thế giới, trong xu thế chuyển biến của thời đại, trong lãnh đạo và chỉ đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đảng ta đã gắn liền việc xác định mục tiêu, nhiệm vụ, chiến lược, sách lược của cách mạng với việc đề ra mục tiêu, phương hướng, đường lối, chính sách đối ngoại; chiến lược, sách lược đấu tranh, tập hợp lực lượng, xây dựng, củng cố nền tảng chính sách đối ngoại và nền ngoại giao của ta, chủ động tiến công địch trên chính trường quốc tế. Trên thực tế, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đảng, Nhà nước ta đã đề ra và thực hiện thành công đường lối quốc tế, chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, mà nội dung cốt lõi là phát triển liên minh chiến đấu và giúp đỡ lẫn nhau giữa nhân dân ba nước Đông Dương; đoàn kết chặt chẽ với lực lượng cách mạng trên thế giới, trong đó có nhân dân Mỹ; lấy việc đoàn kết, liên minh với Liên Xô, Trung Quốc làm hạt nhân; trên cơ sở đó, hình thành và phát triển một mặt trận nhân dân thế giới đoàn kết, ủng hộ sự nghiệp kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta, tạo ra sức mạnh tổng hợp to lớn đánh thắng chiến tranh xâm lược của kẻ thù.

Để biến đường lối trên đây thành hiện thực, vấn đề có ý nghĩa quyết định là phải tìm ra phương pháp đúng đắn, hiệu quả, phù hợp; phải cụ thể hóa đường lối đó thành các giải pháp cơ bản thích ứng với từng giai đoạn kháng chiến ở mỗi miền. Đảng ta đã xác định: sử dụng bạo lực cách mạng tổng hợp bao gồm lực lượng chính trị của quần chúng và lực lượng vũ trang nhân dân, tiến hành cuộc chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện trên cả nước. Thắng lợi của sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước là thắng lợi của đường lối chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện; của nghệ thuật chỉ đạo tiến hành chiến tranh nhân dân tài tình, sắc sảo của Đảng ta. Kế thừa thành quả và bài học kinh nghiệm của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, phát huy tinh hoa truyền thống quân sự độc đáo của dân tộc, chiến tranh nhân dân trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước được phát triển lên một tầm cao mới với nội dung và hình thức đấu tranh hiệu quả và phong phú. Lực lượng tiến hành chiến tranh là toàn dân đánh giặc, gồm lực lượng vũ trang nhân dân ba thứ quân làm nòng cốt và lực lượng chính trị của quần chúng; vừa là cơ sở để xây dựng, phát triển lực lượng vũ trang, vừa là chỗ dựa vững chắc để lực lượng vũ trang tác chiến, đồng thời phối hợp với lực lượng vũ trang tiến công, phản công quân địch... Phương thức tiến hành chiến tranh nhân dân là cả nước tổ chức thành một mặt trận rộng lớn, mỗi người dân yêu nước là một chiến sĩ, mỗi làng xã, đường phố là một pháo đài; phát huy sức mạnh tổng hợp của sự kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang trên ba vùng chiến lược, đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị và binh vận, kết hợp đấu tranh quân sự, chính trị với đấu tranh ngoại giao, kết hợp tiến công quân sự với nổi dậy của quần chúng, kết hợp tiêu diệt địch với giành và giữ vững quyền làm chủ, chiến tranh du kích với chiến tranh chính quy, kết hợp chiến tranh nhân dân địa phương với chiến tranh bằng các binh đoàn chủ lực...

Thực tế 21 năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước cho thấy, tiến hành chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện, quân và dân ta trên khắp chiến trường đã tiến công địch bằng nhiều hình thức, bằng mọi vũ khí có trong tay, bằng nhiều mưu kế sáng tạo, mọi nơi, mọi lúc, cả trên bộ, trên không, trên sông, trên biển; tiền tuyến và hậu phương. Trong cuộc chiến đấu đó, quân và dân ta luôn phát huy mạnh mẽ tư tưởng chiến lược tiến công, luôn tìm mọi cách giành và giữ quyền chủ động chiến trường, hãm địch trong thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp và hiểm hóc, buộc chúng bị căng kéo, chia cắt, dàn mỏng lực lượng, tạo điều kiện cho chủ lực của ta tập trung lực lượng tiến hành các cuộc tiến công trên những hướng chiến lược trọng yếu gây tác động mạnh, làm chuyển biến cục diện chiến trường, giành thắng lợi từng bước, đánh bại ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ, từ đó giành thắng lợi hoàn toàn.

Đường lối chính trị, quân sự của Đảng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước là kết quả của cả một quá trình tìm tòi, tổng kết thực tiễn phong trào đấu tranh cách mạng sôi nổi, rộng khắp, liên tục, mạnh mẽ trên mọi miền đất nước trong những tháng năm toàn dân tộc đồng lòng đánh Mỹ dưới ngọn cờ của Đảng. Đường lối đó đáp ứng đòi hỏi bức xúc của cách mạng Việt Nam, của dân tộc Việt Nam trước thử thách ngặt nghèo của lịch sử; đáp ứng khát vọng của mọi người Việt Nam yêu nước. Đó chính là nhân tố cốt lõi tạo nên sức mạnh vô địch của chiến tranh nhân dân Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh; là nhân tố mang ý nghĩa quyết định nhất trong công cuộc xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN ngày nay.

Thiếu tướng, TS. PHẠM VĂN THẠCH

Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam