Trải qua mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc, các thế hệ người Việt Nam kế tiếp nhau luôn đề cao kế sách dựng nước đi đôi với giữ nước;  toàn dân đánh giặc; kết hợp kinh tế với quốc phòng, thực hiện “ngụ binh ư nông” và phát triển “đồn điền binh"; toàn dân làm công tác hậu cần, lập kho, “lập áng nơi hiểm ải”, kết hợp với “nhà nhà chứa trữ”, thực hiện “vườn không nhà trống”, không để lương thực, thực phẩm rơi vào tay giặc; đồng thời chú trọng triệt phá nguồn cung cấp của giặc, lấy của giặc giết giặc… Truyền thống "nuôi quân đánh giặc" của nhân dân ta đã góp phần quan trọng làm nên những chiến công lẫy lừng trong lịch sử như  Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa…, đánh thắng các thế lực xâm lược, giữ vững giang sơn, bờ cõi đất nước.

Từ khi ra đời, lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta đã kế thừa và phát triển truyền thống nuôi quân đánh giặc của Tổ tiên lên tầm cao mới. Ngay từ khi thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, Bác Hồ đã căn dặn: “Nguồn cung cấp sẽ dựa vào dân… Phải dựa vào dân, dựa chắc vào dân thì kẻ địch không thể nào tiêu diệt được”. Đây là quan điểm xuyên suốt của công tác hậu cần nhân dân (HCND), là cơ sở, nền tảng cho hậu cần quân đội (HCQĐ) mấy chục năm qua. Thời kỳ tiền khởi nghĩa và cách mạng Tháng Tám, việc bảo đảm hậu cần cho lực lượng vũ trang (LLVT) chủ yếu dựa vào sự đóng góp của nhân dân bằng nhiều hình thức như quyên góp trong "tuần lễ vàng", "hũ gạo kháng chiến", "mùa đông binh sĩ", "đảm phụ quốc phòng"..., nhường cơm, xẻ áo ủng hộ bộ đội  5842 mét vải, 149 kg len..., góp phần giúp Chính phủ giải quyết nhu cầu cho LLVT lúc khó khăn. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, với đường lối "kháng chiến toàn dân, toàn diện", "vừa kháng chiến vừa kiến quốc", nền kinh tế trong kháng chiến của ta từ nhỏ yếu từng bước phát triển, tạo cơ sở để bảo đảm vũ khí, vật chất hậu cần cho tác chiến tập trung quy mô ngày càng lớn. Nhờ vậy, suốt 9 năm trường kỳ kháng chiến, việc bảo đảm hậu cần từ chỗ dựa vào dân là chủ yếu, tiến tới kết hợp HCND và HCQĐ trong bảo đảm cho các chiến dịch. Đặc biệt, trong chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954, mà đỉnh cao là Chiến dịch Điện Biên Phủ, nhân dân ta đã đóng góp nhân tài vật lực với khối lượng lớn, gồm: 35.465 tấn gạo, 2.354 tấn thực phẩm, 1.182 tấn muối, huy động dân công 515.556 lượt người với trên 20 triệu ngày công, huy động 25.208 xe thồ và 4.559 thuyền.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nhân dân ta ở miền Bắc vừa sản xuất, vừa chiến đấu với các phong trào “tay cày, tay súng” và phong trào "5 tấn" trong sản xuất nông nghiệp, đã động viên được sức mạnh để phát triển tiềm lực mọi mặt đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân ra miền Bắc của đế quốc Mỹ và làm tròn trách nhiệm của hậu phương lớn chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam. ở miền Nam, nhân dân ta vừa tham gia xây dựng LLVT, xây dựng căn cứ địa kháng chiến, tiến hành chiến tranh nhân dân với 3 mũi giáp công trên 3 vùng chiến lược, vừa xây dựng các căn cứ hậu cần tại chỗ trên các chiến trường và nhiều cơ sở hậu cần bí mật "căn cứ lõm" trong vùng địch tạm chiếm…, cung cấp hậu cần cho LLVT bám trụ, tác chiến giành thắng lợi, nhất là khi chuyển giai đoạn chiến lược với nhiều tình huống khó khăn, phức tạp. Chỉ tính riêng cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975 mà đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, chúng ta đã huy động 10.000 xe ô tô, 311 toa tàu hỏa, 32 tàu biển…của các ngành kinh tế cùng nhiều phương tiện của quân đội và hàng ngàn phương tiện vận tải các loại của nhân dân ở các vùng mới giải phóng để cơ động lực lượng, vận chuyển vật chất đáp ứng đầy đủ, kịp thời nhu cầu về  hậu cần cho LLVT tham gia chiến dịch giành thắng lợi, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (BVTQ), đặc biệt trong 20 năm thực hiện đường lối đổi mới đất nước nói chung, đổi mới tư duy về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, BVTQ nói riêng do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, công tác HCND đã và đang có bước phát triển toàn diện, trở thành hệ thống thống nhất  trên phạm vi cả nước, là nền tảng của hậu cần khu vực phòng thủ (KVPT) địa phương, cùng với hệ thống hậu cần của các LLVT hợp thành hậu cần của nền quốc phòng toàn dân (QPTD) và chiến tranh nhân dân (khi đất nước có chiến tranh). Thực hiện chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường, định hướng XHCN, kinh tế đất nước liên tục phát triển với nhịp độ tăng trưởng cao, đã và đang tạo ra nhiều công nghệ, sản phẩm lưỡng dụng, đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện, chính trị ổn định, QP-AN được tăng cường và cùng với hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện, thông thoáng, tạo cơ sở bền vững để phát huy vai trò to lớn của HCND bảo đảm nhu cầu hậu cần cho quân đội xây dựng lực lượng, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ BVTQ; trong đối phó và khắc phục hậu quả bão lũ, cứu hộ cứu nạn và tham gia phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) đất nước.

Thời gian tới, yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng và BVTQ, tăng cường QP-AN đang đặt ra cho công tác hậu cần QPTD nói chung, HCND nói riêng những đòi hỏi mới. Phương hướng, mục tiêu chủ yếu của Đảng ta là xây dựng và phát huy sức mạnh tổng hợp của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, đẩy mạnh xây dựng và huy động rộng rãi, có hiệu quả nguồn lực toàn xã hội, của toàn dân và mọi  thành phần kinh tế để xây dựng nền QPTD và an ninh nhân dân vững mạnh toàn diện, tạo cơ sở và sức mạnh quốc phòng trong thời bình và sẵn sàng đối phó thắng lợi với chiến tranh xâm lược, kể cả khi địch sử dụng vũ khí công nghệ cao. Đây là bước phát triển lý luận của Đảng ta về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng BVTQ, có ý nghĩa chiến lược cơ bản lâu dài và cần được tiến hành đồng bộ nhiều nội dung, giải pháp. Trong đó, HCND phải thực sự được coi trọng ngay từ thời bình để cùng với hậu cần địa phương và các ngành trở thành lực lượng quan trọng của hậu cần QPTD BVTQ. Muốn vậy, theo chúng tôi, cần tập trung giải quyết các vấn đề chủ yếu sau: 

Trước hết, tiếp tục quán triệt sâu sắc đường lối QPTD, chiến tranh nhân dân, quan điểm hậu cần toàn dân của Đảng làm cơ sở vận dụng sáng tạo trong xây dựng, củng cố hệ thống tổ chức HCND các cấp, gắn với xây dựng KVPT địa phương vững mạnh toàn diện để sẵn sàng chi viện hậu cần cho các LLVT trong mọi tình huống. Trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN với nhiều thành phần kinh tế và tham gia ngày càng sâu vào quá trình hội nhập quốc tế, chúng ta sẽ có điều kiện đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế - nền tảng của tiềm lực và thế trận hậu cần QPTD. Muốn vậy, cùng với xây dựng, phát triển qui mô lực lượng, cần thường xuyên củng cố hệ thống tổ chức HCND các cấp đủ mạnh; trước hết là cấp xã (phường), huyện (quận) và tỉnh, thành phố để làm nền tảng xây dựng hậu cần KVPT vững mạnh toàn diện. Bám sát phương châm, ở đâu có tổ chức KT-XH, tổ chức quần chúng, ở đó có tổ chức HCND tương ứng vững mạnh, hoạt động có hiệu quả. Trên cơ sở đó, tiến hành nghiên cứu hệ thống cơ chế chính sách phù hợp  nhằm phát triển lực lượng sản xuất, đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp, nông thôn, nâng cao sức sản xuất, tạo được tiềm lực hậu cần dồi dào ngay từ cơ sở. Từ đó chú trọng thu hút nguồn lực từ các thành phần kinh tế  của Nhà nước, địa phương và của tư nhân (có thể cả cơ sở kinh tế do nước ngoài đầu tư) vào công cuộc phát triển KT-XH, tăng cường QP-AN trong tình hình mới ở cấp xã, phường, quận, huyện, vừa nâng cao đời sống nhân dân, vừa nâng cao khả năng bảo đảm hậu cần tại chỗ. Đồng thời, kiện toàn Hội đồng hậu cần- kỹ thuật từ Trung ương đến cơ sở, có qui chế hoạt động chặt chẽ, hiệu quả giúp cấp uỷ và chính quyền các cấp trong xây dựng và huy động các nguồn lực hậu cần- kĩ thuật cho LLVT trong xây dựng, chiến đấu.

Hai là, tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế chỉ huy điều hành, chính sách và hình thức huy động, đồng thời chú trọng kết hợp xây dựng với huy động nguồn lực từ HCND. Trên cơ sở cơ chế chỉ huy điều hành xác định trong Nghị quyết 02 của Bộ Chính trị, tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, vận dụng sáng tạo vào thực tiễn có hiệu quả trong các tình huống. Nghiên cứu kế thừa, phát triển sáng tạo kinh nghiệm và các hình thức: trưng dụng, trưng thu, trưng mua, thuê mướn... đã có qua các thời kỳ phù hợp với điều kiện cụ thể hiện nay. Chú trọng kết hợp chặt chẽ giữa huy động sức dân với bồi dưỡng sức dân; sử dụng tiết kiệm và hiệu quả nguồn lực nhân dân đóng góp cho nhiệm vụ quân sự, quốc phòng. Mặt khác, quân đội phải tích cực tham gia phát triển KT-XH của đất nước, kết hợp tăng cường QP-AN,  đẩy mạnh xây dựng và nâng cao hiệu quả hoạt động của các khu kinh tế-quốc phòng, quốc phòng-kinh tế trên các địa bàn chiến lược, góp phần xoá đói giảm nghèo cho nhân dân, nhất là vùng sâu, vùng xa, hải đảo, biên giới, ở nơi có nhiều khó khăn. Vấn đề rất quan trọng của quá trình xây dựng HCND vững mạnh là phải có chính sách đồng bộ với nhân dân nói chung và nông dân nói riêng, giải quyết tốt, có hiệu quả khâu đầu tư phát triển; kết hợp chặt chẽ sự chỉ đạo của cấp ủy, điều hành của chính quyền các cấp, sự tham gia rộng rãi của các đoàn thể, sự chi viện, giúp đỡ của các tổ chức kinh tế, khoa học kỹ thuật... ở Trung ương và địa phương, sự phối hợp, kết hợp thường xuyên của tổ chức HCQĐ với HCND địa phương.

Ba là, nghiên cứu, từng bước thực hiện xã hội hóa (XHH) công tác bảo đảm hậu cần. Đây là xu hướng phát triển chung của nhiều quốc gia như: Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Trung Quốc…, họ thông qua vai trò của các nhà thầu để cung cấp vật chất, trang bị, các dịch vụ hậu cần đáp ứng nhu cầu của quân đội.

Với quân đội ta, XHH công tác bảo đảm hậu cần là quá trình biến đổi làm cho công tác hậu cần không chỉ là công việc của ngành Hậu cần, mà trở thành công việc chung của toàn xã hội; phát huy trách nhiệm và hiệu quả to lớn của các thành phần kinh tế, tổ chức xã hội… của toàn dân để chăm lo xây dựng, tăng cường tiềm lực hậu cần của nền QPTD nói chung, HCQĐ nói riêng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng, BVTQ. Cũng cần thấy rằng, XHH công tác bảo đảm hậu cần đòi hỏi phải có sự đổi mới đồng bộ cả về nhận thức, phương thức bảo đảm và thực hiện đồng bộ các nội dung như: sửa đổi hệ thống pháp qui, điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của hệ thống tổ chức hậu cần... Trước mắt, cần làm điểm ở một số đơn vị với một số lĩnh vực chuyên ngành có quan hệ mật thiết, gần với các ngành KT-XH, trọng tâm là về xây dựng, vật tư, xăng dầu, lương thực, thực phẩm, thuốc và vật tư y tế, một số trang bị, vật chất khác, dịch vụ ăn uống... được thực hiện dưới các hình thức đấu thầu theo luật định, bảo đảm sự công khai, công bằng để chọn các nhà thầu; hợp đồng sản xuất, cung cấp dịch vụ để rút kinh nghiệm nhằm từng bước huy động lực lượng trong các tổ chức KT-XH, kể cả lực lượng trong HCND tham gia vào XHH một phần trong công tác HCQĐ. Từ đó sơ kết, tổng kết rút ra các bài học làm cơ sở nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hậu cần; đồng thời phát triển hoàn thiện lý luận, các chế độ, quy định..., bảo đảm cho XHH công tác hậu cần phát huy hiệu quả phục vụ bộ đội. Về lâu dài, cần xây dựng hệ thống tiêu chuẩn hàng hoá, trước hết là các hàng hoá đặc thù, các qui chế, văn bản pháp qui tạo hành lang pháp lý cho công tác quản lý, bảo đảm XHH công tác hậu cần vững chắc. Quá trình XHH công tác bảo đảm hậu cần, không loại trừ khả năng một số lĩnh vực, ngành hàng, địa bàn (nhất là thời chiến) khó thu hút các nhà thầu, nhà cung cấp dịch vụ do tính rủi ro cao, lợi nhuận thấp - bởi lợi nhuận là mục đích cao nhất của các doanh nghiệp. Do đó, cần có  bước đi cụ thể, vững chắc, phù hợp với thực tiễn. Mặc dù XHH công tác bảo đảm hậu cần nhưng vẫn phải chăm lo xây dựng lực lượng HCQĐ vững mạnh, đủ sức làm nòng cốt trong bảo đảm hậu cần cho quân đội làm nhiệm vụ  xây dựng, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu. Hậu cần cấp chiến lược và cấp quân khu phải phân công cán bộ chuyên trách giúp cấp ủy, chỉ huy và tư vấn cho địa phương trong  quá trình xây dựng, hoạt động của HCND địa phương. Đồng thời, cần đưa vào nội dung giáo dục quốc phòng toàn dân để mọi công dân nắm được ý nghĩa, vị trí, vai trò, nội dung của HCND ở nước ta, xác định trách nhiệm của mình đối với nhiệm vụ xây dựng nền QPTD nói chung và xây dựng HCND nói riêng.

Bốn là, phát huy vai trò nòng cốt của HCQĐ các cấp trong xây dựng HCND. Cơ quan HCQĐ các cấp cần thường xuyên rà soát, hoàn thiện các kế hoạch, phương án xây dựng tiềm lực, thế trận hậu cần, trọng tâm là dự trữ vật chất, phương tiện, phương án huy động HCND trong các tình huống. Hiện nay, hệ thống này từng bước đã được xây dựng, nhưng chưa ngang tầm với yêu cầu đòi hỏi, cần định kì rà soát, bổ sung, hoàn thiện cho sát thực tế, đảm bảo cân đối giữa nhu cầu của quốc phòng và dân sinh, phát triển kinh tế, đặc biệt là kế hoạch và phương án động viên hậu cần thời chiến; đồng thời nâng cao khả năng hậu cần tại chỗ, đáp ứng kịp thời nhu cầu hậu cần cho thực hiện các nhiệm vụ và các tình huống. Chú trọng kết hợp chặt chẽ dự trữ trong dân, trong các ngành KT-XH với dự trữ quốc gia trên các địa bàn chiến lược, từng bước nâng cao khả năng bảo đảm hậu cần tại chỗ, vừa sẵn sàng đáp ứng được nhu cầu và hạn chế đến tối đa việc cơ động từ xa đến, vừa tiết kiệm, tránh được tổn thất trong quá trình  vận chuyển, cơ động.

Cùng với tăng cường công tác kiểm tra, cần kết hợp chặt giữa huấn luyện, diễn tập với kiểm tra để đánh giá chính xác khả năng thực lực và phương thức hoạt động, huy động HCND các cấp; sự phối hợp HCND với các lực lượng hậu cần trong KVPT và hậu cần đơn vị chủ lực trong chiến đấu. Đây là vấn đề đã và đang được các quân khu và các địa phương rất quan tâm đưa vào diễn tập trong những năm tới.

Với chủ trương kết hợp phát triển KT-XH với tăng cường QP-AN, xây dựng nền QPTD vững mạnh toàn diện của Đảng, chúng ta cần tiếp tục quán triệt sâu sắc tầm chiến lược của HCND và tập trung nguồn lực xây dựng HCND phát triển vững mạnh toàn diện, đáp ứng đầy đủ, kịp thời nhu cầu hậu cần cho thực hiện thắng lợi nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN và tham gia phát triển KT-XH đất nước.

Thiếu tướng Ngô Huy Hồng

Phó chủ nhiệm-Tham mưu trưởng Tổng cục Hậu cần