Nhận thức rõ tầm quan trọng của địa bàn biên giới, Đảng uỷ, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng (BĐBP) đã triển khai thực hiện toàn diện các chủ trương, đường lối của Đảng về phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội (KT-VH-XH) và an ninh - quốc phòng; chỉ đạo các đơn vị tích cực, chủ động tham gia nhiều dự án phát triển kinh tế gắn với văn hoá, xã hội; bảo vệ an ninh biên giới đi đôi với giữ gìn bản sắc văn hoá. Trong đó, việc xây dựng các "Điểm sáng văn hóa" ở khu vực biên giới (KVBG) để từ đó lan toả tới các vùng lân cận, làm cho dải biên cương trở thành tuyến văn hoá thực sự lành mạnh, phong phú; góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền an ninh biên giới của Tổ quốc là vấn đề có ý nghĩa to lớn.

KVBG nước ta có vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, đời sống nhiều mặt của nhân dân các dân tộc ở khu vực này hiện nay còn rất thấp; cơ sở hạ tầng của nhiều vùng chưa được bảo đảm; giá trị văn hóa truyền thống bị mai một; còn nhiều tập tục lạc hậu; nhiều tệ nạn xã hội phát sinh, tình trạng nghiện hút có chiều hướng phát triển... Lợi dụng tình hình đó, các thế lực thù địch đang tăng cường tuyên truyền, lôi kéo, kích động, chia rẽ các dân tộc, tạo các "điểm nóng" để làm mất ổn định chính trị; xuyên tạc, vu cáo ta trong các vấn đề: "dân chủ", "nhân quyền", "dân tộc", "tôn giáo", nhằm tìm cớ can thiệp vào công việc nội bộ để chống phá Đảng, Nhà nước ta. Đặc biệt, chúng sử dụng nhiều thủ đoạn thâm độc của chiến lược "Diễn biến hòa bình" để tập trung chống phá ta về tư tưởng, văn hóa, làm cho tình hình biên giới hết sức phức tạp.

Do yêu cầu, nhiệm vụ, các Đồn Biên phòng (ĐBP) luôn gắn liền với các cụm dân cư (thôn, bản) ở biên giới. Với vai trò là lực lượng nòng cốt trong bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới; cán bộ, chiến sĩ (CBCS) BĐBP có điều kiện thuận lợi trong việc tham gia phát triển KT-VH-XH và tổ chức các hoạt động văn hoá, thông tin ở KVBG. Bởi vậy, Đảng ủy và Bộ Tư lệnh BĐBP đặc biệt coi trọng lãnh đạo, chỉ đạo các cấp tập trung xây dựng "Điểm sáng văn hóa" trên biên giới, mà ĐBP là hạt nhân để từ đó lan tỏa ra toàn KVBG; đồng thời, phát triển các giá trị văn hóa lành mạnh, tốt đẹp, xây dựng "phòng tuyến văn hóa" để đẩy lùi các tệ nạn xã hội, các văn hóa phẩm độc hại, những hủ tục còn rơi rớt lại. Đảng ủy, Bộ Tư lệnh BĐBP xác định đây là khâu cơ bản trong xây dựng KVBG vững mạnh toàn diện; do vậy, đã chỉ đạo các cấp, ngành, cơ quan, đơn vị trong toàn lực lượng tổ chức thực hiện tốt các nội dung sau:

Một là, tập trung xây dựng các ĐBP trở thành đơn vị có môi trường văn hoá tốt, thực sự là “Điểm sáng văn hóa”, làm nòng cốt cho xây dựng đời sống văn hóa ở các xã, bản biên giới. Quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, Đảng ủy Quân sự Trung ương và Bộ Quốc phòng về phát triển văn hóa ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, cùng với việc tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương KVBG, hải đảo triển khai thực hiện tốt chính sách phát triển văn hóa, BĐBP đã tập trung xây dựng các đơn vị có môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh. Các cấp đã chú trọng vào việc xây dựng các mối quan hệ: cấp trên-cấp dưới, cán bộ-chiến sĩ, đồng chí-đồng đội, bộ đội-nhân dân theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ"; đặc biệt coi trọng tạo lập môi trường văn hóa dân chủ, cởi mở trong các mối quan hệ; chống mọi biểu hiện, hành vi, thái độ quân phiệt, xâm phạm đến nhân cách của CBCS; xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Công đoàn vững mạnh, không để xảy ra vụ việc phức tạp và vi phạm kỷ luật nghiêm trọng.

Cấp ủy, chỉ huy các cấp tập trung xây dựng đơn vị có đời sống văn hoá-tinh thần tốt đẹp, lành mạnh, phong phú. Trên cơ sở tạo ra phong trào văn hoá-văn nghệ quần chúng sâu rộng, các đơn vị quan tâm, tạo điều kiện và động viên mọi CBCS, công nhân viên tham gia hoạt động sáng tạo và truyền bá các giá trị văn học, nghệ thuật; thực hiện tốt chế độ quy định về sinh hoạt văn hoá-tinh thần và bảo đảm các chế độ tiêu chuẩn về hưởng thụ văn hoá-tinh thần cho CBCS; đồng thời, có biện pháp quản lý chặt chẽ các trang thiết bị, vật tư văn hoá đúng quy định, phát huy hiệu quả phục vụ công tác tuyên truyền giáo dục chính trị tại đơn vị, nâng cao hiệu quả của các thiết chế văn hoá; thường xuyên tổ chức giao lưu, liên kết văn hoá với nhân dân, với các ngành và các lực lượng trên địa bàn.

Chủ động đấu tranh, hạn chế đến mức thấp nhất ảnh hưởng của văn hoá xấu độc và tệ nạn xã hội thẩm lậu vào đơn vị và địa bàn. Các ĐBP thường xuyên tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục (diễn đàn, sinh hoạt dân chủ, thi tìm hiểu truyền thống, thi vẻ đẹp quân nhân); qua đó, đấu tranh với những thói hư tật xấu, lối sống thấp hèn, vị kỷ, vô kỷ luật; giữ nghiêm quân phong, quân kỷ trong đơn vị. Cùng với đó, có các quy định chặt chẽ, như: không lưu hành, sử dụng các tài liệu, văn hoá phẩm xấu độc, phản động; không có các tệ nạn xã hội trong đơn vị. Ngoài ra, các ĐBP còn tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, kiểm soát xuất nhập khẩu các ấn phẩm văn hoá và dịch vụ văn hoá.

Xây dựng doanh trại xanh-sạch-đẹp, chính quy; nơi ăn, ở, sinh hoạt, học tập của bộ đội gọn gàng, sạch sẽ, hợp vệ sinh; trang trí trong đơn vị đúng quy định. Hiện nay, ở các ĐBP đều có hệ thống bảng tin, tủ ảnh, hệ thống pa-nô, áp phích, nơi vui chơi, giải trí, có bồn hoa, cây xanh, cây cảnh, vườn thuốc nam, v.v.

Hai là, phát huy vai trò của ĐBP trong chuyển tải các giá trị văn hoá đến nhân dân trong khu vực. Trên cơ sở các mục tiêu của chương trình phối hợp "Tăng cường chất lượng, hiệu quả các hoạt động văn hóa-thể thao trên vùng biên giới, bờ biển, hải đảo" giữa BĐBP với ngành Văn hóa-Thể thao và Du lịch, các ĐBP đã phát huy vai trò tích cực trong việc phối hợp quản lý, duy trì hoạt động đối với các thiết chế văn hoá (Nhà Văn hoá thôn (bản), Nhà Rông văn hoá, thư viện, tủ sách, hệ thống truyền thanh, truyền hình…). Đồng thời, phát huy hiệu quả của hệ thống các thiết chế văn hóa, thông tin của BĐBP và Phòng Hồ Chí Minh ở các ĐBP để tăng cường các hoạt động văn hóa, văn nghệ ở KVBG. Ngoài ra, thông qua các ĐBP hằng quý, hằng tháng, các tổ (đội) tuyên truyền văn hóa (TTVH) của BĐBP phối hợp với đội thông tin lưu động, đội chiếu phim của các huyện (thị) biên giới tổ chức biểu diễn nghệ thuật lồng ghép các chương trình truyền thông cộng đồng, kết hợp với việc phát huy các trang thiết bị nghe nhìn, đảm bảo nền nếp nghe đài phát thanh, xem truyền hình hằng ngày cho đồng bào các dân tộc ở các cụm dân cư biên giới.

Cùng với đó, các ĐBP đã trực tiếp cử cán bộ tham gia Ban Chỉ đạo xây dựng đời sống văn hoá của thôn (bản); đồng thời, tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các địa phương vận động nhân dân xây dựng "Điểm sáng văn hoá" với nhiều nội dung, hình thức hoạt động phong phú, đa dạng, như: tham gia quản lý, vận hành cụm phát thanh, truyền hình trung tâm văn hoá cụm xã ở Pơ Cô (Gia Lai), Phước Chỉ (Tây Ninh), Mỹ Quý Tây (Long An)… Nhiều ĐBP đã trực tiếp phụ trách việc biên tập các chương trình truyền thanh bằng tiếng dân tộc để tuyên truyền cho đồng bào và tham gia quản lý, tổ chức các hoạt động văn hoá, thông tin, như: mô hình Chợ văn hóa ở Lai Châu, Lào Cai; Nhà Rông văn hoá ở Quảng Nam, Gia Lai, Đắk Lắk; Thuyền văn hoá ở Đồng Tháp; Chùa văn hoá ở An Giang, Kiên Giang; tham gia các chương trình khuyến học: đưa trẻ em đến trường đúng độ tuổi; giảm số trẻ bỏ học hoặc thất học, trợ giúp học sinh nghèo, thưởng học sinh giỏi; tham gia các chương trình y tế cộng đồng, tổ chức tiêm chủng cho trẻ em; vận động đồng bào thực hiện các nội dung vệ sinh dịch tễ, kế hoạch hóa gia đình, phòng chống HIV/ASID, v.v.

Ba là, tham gia có hiệu quả Cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư", xây dựng địa bàn đạt danh hiệu: Làng (Bản) văn hoá. Những năm qua, các ĐBP đã phối hợp với sở Văn hoá-Thể thao và Du lịch, Mặt trận, chính quyền, đoàn thể các cấp mở Cuộc vận động xây dựng "Điểm sáng văn hoá" biên giới theo 5 nội dung chính là: xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở vững chắc; giúp đỡ nhân dân vùng cao phát triển kinh tế, ổn định và cải thiện đời sống, xây dựng cơ sở hạ tầng; tham gia phát triển giáo dục, y tế; xây dựng nếp sống văn hoá mới ở thôn (bản); giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn biên giới, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, lãnh hải của Tổ quốc. Qua đó, góp phần làm cho phong trào xây dựng "Thôn (Bản) văn hoá", "Gia đình văn hoá" ở KVBG phát triển cả chiều rộng và chiều sâu. Hằng năm, Bộ Tư lệnh BĐBP đã phối hợp với Ban Thường trực Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bộ Văn hoá-Thể thao và Du lịch tổ chức tập huấn công tác phát triển KT-VH-XH, kiến thức quốc phòng-an ninh cho cán bộ cấp huyện, xã và cán bộ các ĐBP trên các tuyến biên giới đạt kết quả tốt. BĐBP các tỉnh: Quảng Ninh, Cao Bằng, Hà Giang, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, Quảng Nam, Kon Tum, An Giang... đã tham mưu cho địa phương bổ sung và cụ thể hoá những tiêu chuẩn công nhận làng (bản), phum (sóc), khóm (ấp) và gia đình văn hóa ở KVBG, được nhân dân hưởng ứng cao. Cùng với đó, các hoạt động tự quản về an ninh trật tự (ANTT) cũng được các ĐBP tổ chức tốt, với sự ra đời của hàng nghìn các tổ (đội), thôn (xóm) tự quản. Phong trào này đã được lồng ghép với Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư”. Thông qua việc tổ chức xây dựng các hương ước, quy ước, quy chế của từng dòng họ, buôn (làng), thôn (bản), các ĐBP đã định hướng gắn với các nội dung quy định của Phong trào tự quản về ANTT và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia, như: không vượt biên trái phép, không di dịch cư tự do, không theo kẻ xấu hoạt động tôn giáo trái pháp luật; không sử dụng, tàng trữ, buôn bán các chất ma tuý… Hơn 1.000 thôn (bản), buôn (làng) văn hoá trên các tuyến biên giới được công nhận là "Điểm sáng văn hóa" trong thời gian qua cũng chính là những thôn (bản), buôn (làng) có phong trào tự quản về ANTT. Trong đó, có những "Điểm sáng văn hóa" toàn diện là: Hải Sơn (Quảng Ninh), Bạch Long Vĩ (Hải Phòng), Lũng Cú (Hà Giang), Bảo Sơn (Lai Châu), Thanh Luông (Điện Biên), Mường Lạn (Sơn La), Bù Như (Thanh Hóa), Nậm Cắn (Nghệ An), Cầu  Treo (Hà Tĩnh), Cha Lo (Quảng Bình), Bờ Y (Kon Tum), Tà Vát (Bình Phước), Vĩnh Hội Đông (An Giang)… Các mô hình nổi bật trong xây dựng nếp sống mới ở các khu dân cư biên giới là: BĐBP Lai Châu giúp đỡ dân tộc La Hủ; BĐBP Nghệ An triển khai đề án bảo tồn và phát triển bền vững tộc người Đan Lai; BĐBP Hà Tĩnh giúp đỡ đồng bào Chứt; BĐBP Quảng Bình giúp đỡ đồng bào Rục; BĐBP Kon Tum giúp đỡ đồng bào Rơmăm, v.v.

Các mô hình "Họ đạo gương mẫu", "Thôn xóm bình yên, gia đình hoà thuận" tiếp tục phát huy tác dụng và được nhân rộng ở các địa phương. Bên cạnh đó, cũng đã xuất hiện nhiều mô hình với cách làm mới có hiệu quả, như: "Gia đình người Mông văn hoá", "Thôn (bản) không có người theo bọn xấu hoạt động tôn giáo trái phép" ở các tỉnh Điện Biên, Sơn La, Thanh Hoá, Nghệ An; "Gia đình cựu chiến binh gương mẫu", "Làng Thanh niên văn hoá", "Buôn (làng) không có người vượt biên trái phép" ở Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông… Nhờ vậy, nhân dân các địa phương đã tham gia tích cực cùng BĐBP phát hiện, xử lý nhiều vụ vận chuyển, buôn bán các chất ma tuý, sử dụng vũ khí, chất nổ trái phép… góp phần giữ vững ANTT KVBG, biển, đảo.

Xây dựng "Điểm sáng văn hóa" ở KVBG nhằm nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho nhân dân các dân tộc ở các xã, bản biên giới là biện pháp quan trọng góp phần ngăn chặn, vô hiệu hóa sự "xâm lăng văn hóa" của các thế lực thù địch; đồng thời, tạo cơ sở phát huy các giá trị truyền thống văn hóa của đại gia đình các dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng biên giới vững mạnh về mọi mặt, thực sự trở thành "phên dậu" bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Thiếu tướng VŨ HIỆP BÌNH

Phó Chính ủy Bộ đội Biên phòng