Ngày nay, các nước đều coi an ninh quốc gia (ANQG) không chỉ là an ninh chính trị, quân sự như quan niệm truyền thống trước đây, mà còn bao gồm cả những vấn đề an ninh mới trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, quốc phòng-an ninh (QP-AN), đối ngoại, môi trường sinh thái..., hay còn gọi là an ninh phi truyền thống (ANPTT)- vấn đề đang trở nên ngày càng quan trọng, cấp bách, cần phải có những giải pháp đồng bộ để giải quyết. Theo đó, ANQG hiện nay là an ninh tổng thể, toàn diện.

Đối với Việt Nam, trong hơn 20 năm qua, nhờ có đường lối đổi mới đúng đắn chúng ta đã “giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của đất n­ước, sự lãnh đạo của Đảng và chế độ XHCN; đẩy mạnh phát triển kinh tế; giữ vững an ninh chính trị và trật tự-an toàn xã hội; củng cố lòng tin của nhân dân vào công cuộc đổi mới; tạo lập đ­ược môi tr­ường quốc tế thuận lợi, mở rộng quan hệ đối ngoại, tăng cường thế và lực của đất n­ước”. Tuy nhiên, những vấn đề ANPTT cũng đang đặt ra hết sức gay gắt, phức tạp, nhất là những mối đe dọa từ thiên tai, bão, lụt, sự suy thoái môi trường sinh thái, các loại dịch bệnh (SARS, cúm gia cầm tuýp H5N1, AIDS...). Hơn nữa, những nguy cơ đối với sự nghiệp xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc XHCN mà Đảng ta đã chỉ ra vẫn tồn tại đan xen, diễn biến phức tạp. Hội nhập kinh tế quốc tế, bên cạnh những thời cơ, thuận lợi, cũng đặt ra nhiều thách thức. Về kinh tế, tuy đạt được tốc độ tăng trưởng cao, nhưng hiện nay nước ta vẫn là một nước nghèo. Trong bối cảnh đã là thành viên của WTO, nếu chúng ta không có các biện pháp hiệu quả để phát triển nhanh, bền vững, nâng cao sức cạnh tranh thì rất dễ bị tụt hậu xa; bị biến thành thị trường tiêu thụ hàng hoá của thế giới, bị lệ thuộc vào nước ngoài. Về văn hoá-xã hội, việc mở cửa cũng tạo điều kiện cho sự du nhập vào n­ước ta các luồng tư tưởng, văn hoá khác nhau của nước ngoài; trong đó có các loại văn hoá, đạo đức, lối sống không lành mạnh. Nếu chúng ta không làm tốt công tác quản lý nhà nước về văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc; bồi dưỡng, giáo dục và nâng cao trình độ thẩm định, hưởng thụ văn hóa của các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ, thì các giá trị, bản sắc văn hoá truyền thống dân tộc sẽ bị mai một. Mà mất bản sắc văn hóa sẽ là mất tất cả. Mặt trái của toàn cầu hóa kinh tế cũng làm xuất hiện và làm sâu sắc thêm những vấn đề xã hội, nh­ư: thất nghiệp, phân hoá giàu nghèo, buôn lậu quốc tế, tham nhũng, tội phạm xuyên quốc gia, suy thoái môi tr­ường, sự lây lan của các loại dịch bệnh... Về QP-AN, nổi lên là tình trạng nhận thức và thực hiện không đúng đường lối, quan điểm của Đảng về hai nhiệm vụ chiến lược; đề cao lợi ích kinh tế mà xem nhẹ yêu cầu QP-AN, hoặc ngược lại, làm phương hại đến mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội (KT-XH). Đặc biệt là, các thế lực thù địch đang đẩy mạnh thực hiện chiến lược “Diễn biến hoà bình” trên tất cả các lĩnh vực KT-XH, chính trị, tư tưởng, văn hoá, QP-AN, đối ngoại...; lợi dụng cái gọi là bảo vệ “dân chủ", "nhân quyền", “tôn giáo” để gây mất an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, thực hiện phi chính trị hoá lực lượng vũ trang (LLVT), vô hiệu hoá vai trò lãnh đạo của Đảng, xoá bỏ chế độ XHCN, nguy hiểm hơn là tạo cớ để can thiệp quân sự khi có thời cơ. Những vấn đề ANPTT nêu trên, nếu chúng ta không có những giải pháp hiệu quả, sẽ gây những tác hại khôn lường đến sự nghiệp xây dựng và  bảo vệ Tổ quốc. Để thực hiện có hiệu quả mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ bảo đảm ANQG trong tình hình mới, theo chúng tôi, cần tập trung thực hiện tốt những mặt cơ bản sau:

1- Đẩy mạnh công tác giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho toàn dân trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ ANQG trong tình hình mới.

Có một thực tế là, so với an ninh truyền thống, (thường là an ninh chính trị, quân sự, trực tiếp uy hiếp đến chế độ chính trị, độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia..., nên dễ nhận biết, dễ hun đúc lòng yêu nước, ý thức QP-AN, ý chí chiến đấu của mọi người dân), những vấn đề ANPTT khó nhận biết hơn; bởi, tính đa dạng (trên mọi lĩnh vực KT-XH, chính trị, văn hoá, quân sự, QP-AN, đối ngoại...) và tính biến động (có thể tác động trực tiếp hoặc gián tiếp). Vì thế, việc giáo dục nâng cao nhận thức cho nhân dân về nhiệm vụ bảo vệ ANQG trong tình hình mới càng phải được coi là một nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của cấp uỷ, chính quyền các cấp và của toàn dân. Nội dung giáo dục cần tập trung quán triệt và triển khai thực hiện nghiêm túc các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, nhất là những yêu cầu mới, nội dung mới trong nhiệm vụ bảo vệ ANQG mà Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 (khoá IX) về “Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới” đã nêu. Công tác giáo dục phải được tiến hành th­ường xuyên, toàn diện; hình thức, phư­ơng pháp giáo dục phải được đổi mới, phù hợp với từng đối tượng, yêu cầu nhiệm vụ, chức trách được giao. Trong đó, hết sức chú trọng bồi dưỡng trình độ chính trị, kiến thức QP-AN cho đội ngũ cán bộ chủ trì các cấp, các ngành, các địa phương, các đoàn thể chính trị-xã hội; giáo dục quốc phòng toàn dân (QPTD) cho các đối tượng là học sinh, sinh viên và nhân dân. Phải tạo đ­ược sự chuyển biến mạnh mẽ cả trong nhận thức và trong hành động của mọi cán bộ, đảng viên, mọi tầng lớp nhân dân về mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ, quan điểm, đ­ường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà n­ước, những thuận lợi, khó khăn đối với sự nghiệp bảo vệ ANQG; nhất là âm mưu, thủ đoạn “Diễn biến hoà bình”, bạo loạn, chống phá của các thế lực thù địch; từ đó, nêu cao ý thức cảnh giác, phát huy tinh thần yêu nư­ớc, tự hào, tự tôn dân tộc, đoàn kết thống nhất, tạo sức mạnh tổng hợp của toàn dân bảo vệ vững chắc ANQG.

2- Phát huy sức mạnh tổng hợp của các cấp, các ngành, của cả hệ thống chính trị trong việc giải quyết những vấn đề ANQG.

Nhiều vấn đề ANPTT đến từ bên ngoài, qua con đường “chính thống”, như hợp tác, liên kết, liên doanh quốc tế; qua con đường “không chính thống”, như “diễn biến hoà bình”, can thiệp công việc nội bộ. Đồng thời, nhiều vấn đề ANPTT cũng nảy sinh từ những yếu tố nội tại, từ bên trong, “tự diễn biến”. Do vậy, phát huy sức mạnh tổng hợp của các cấp, các ngành, của cả hệ thống chính trị, của toàn dân để bảo vệ ANQG nói chung, đối phó với những vấn đề ANPTT nói riêng, là vấn đề nguyên tắc, trọng yếu và cấp bách. Sự nghiệp CNH, HĐH, đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đặt ra yêu cầu phải nâng cao khả năng “tự đề kháng”, tự bảo vệ của mỗi người, của từng tổ chức, cơ quan, đơn vị. Để đạt được mục tiêu đó, trước hết, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện chiến lược, chính sách đảm bảo ANQG, nhất là đối với những vấn đề ANPTT đang đặt ra, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, CNH, HĐH, bảo vệ Tổ quốc. Cần chú trọng tổng kết, đúc rút những bài học kinh nghiệm cả về lý luận và thực tiễn vấn đề này; phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, vai trò chủ thể trong các hoạt động phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương khi giải quyết những vấn đề ANPTT, tạo cơ sở để phát huy sức mạnh của toàn dân bảo vệ ANQG. Các bộ, ngành, địa ph­ương cần quán triệt và triển khai thực hiện nghiêm túc đường lối đổi mới của Đảng; tích cực, chủ động cụ thể hóa việc thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong xây dựng và tổ chức thực hiện các chiến l­ược, kế hoạch phát triển KT-XH gắn kết chặt chẽ với yêu cầu củng cố QP-AN.

Cần phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công an với Bộ Quốc phòng trong việc thẩm định quy hoạch, kế hoạch xây dựng, phát triển hạ tầng cơ sở, nhằm vừa đảm bảo yêu cầu phát triển sản xuất, kinh doanh, vừa tăng c­ường tiềm lực QP-AN của đất n­ước. Một vấn đề quan trọng có tính quyết định là phải chăm lo xây dựng LLVT nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, thực sự là lực l­ượng chính trị tin cậy, trung thành của Đảng, Nhà nước và nhân dân, vũ khí sắc bén chống thù trong, giặc ngoài; có chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu cao, làm nòng cốt trong xây dựng nền QPTD, nền an ninh nhân dân, thế trận QPTD gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc trên từng địa bàn, khu vực và cả nước.

3- Tăng cường, mở rộng hợp tác quốc tế về QP-AN, đối phó với những vấn đề ANPTT khu vực và toàn cầu.

Trong xu thế toàn cầu hoá kinh tế, một đặc điểm nổi bật là ANQG và an ninh khu vực, an ninh quốc tế ngày càng phụ thuộc lẫn nhau; nhất là xuất hiện nhiều vấn đề ANPTT (khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, sự suy thoái môi trường, dịch bệnh...), mà để giải quyết, cần có sự hợp tác, phối hợp của các nước, cùng cộng đồng quốc tế. Đối với nước ta, đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hoá, đa phương hoá, là bạn, đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế, trên tinh thần tôn trọng luật pháp quốc tế, độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp công việc nội bộ của nhau, bình đẳng cùng có lợi đã góp phần quan trọng nâng cao uy tín, vị thế quốc tế của đất nước, tạo dựng môi trường hoà bình, điều kiện quốc tế thuận  lợi cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời, góp phần tích cực ổn định an ninh khu vực và thế giới. Thời gian tới, việc tiếp tục thực hiện đường lối, chính sách đối ngoại đó, đòi hỏi chiến lược, chương trình, kế hoạch hợp tác quốc tế (cả trư­ớc mắt và lâu dài) phải xác định rõ lộ trình, nội dung và b­ước đi thích hợp, vừa đảm bảo đ­ược mục tiêu phát triển KT-XH; vừa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ ANQG; đồng thời, phải phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và đối tác cụ thể. Trong hợp tác, giữ vững quan điểm, đ­ường lối, nguyên tắc, nhưng linh hoạt, sáng tạo trong sách lược, tranh thủ những điểm t­ương đồng, những lợi ích chung, vừa hợp tác vừa đấu tranh, tăng c­ường sự hiểu biết, tin cậy lẫn nhau để thúc đẩy quan hệ hợp tác QP-AN giữa nư­ớc ta với các nư­ớc phát triển cả bề rộng và chiều sâu. Kết hợp chặt chẽ các cơ quan đối ngoại của Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành, địa phư­ơng tạo sức mạnh đối ngoại tổng hợp, củng cố vững chắc thế trận kết hợp kinh tế- đối ngoại- QP-AN cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.  

ANPTT là vấn đề mới. Trên đây chỉ là những suy nghĩ ban đầu. Thực tiễn đòi hỏi phải có những nghiên cứu sâu, rộng để có sự thống nhất về khái niệm, nội dung; từ đó có chiến lược và những giải pháp đối phó thiết thực, hiệu quả, góp phần giữ vững ANQG, bảo vệ an ninh khu vực và quốc tế.

Đại tá, TS. DƯƠNG VĂN BÓNG

Viện Khoa học và Nghệ thuật Quân sự -

Học viện Quốc phòng