Các Ngoại trưởng ASEAN tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-24 (10-5-2014) (Nguồn: TTXVN)

Sự chủ động, đồng thuận, đoàn kết

Hội nghị Cấp cao ASEAN-24 đã kết thúc tốt đẹp tại Nay Pi Tô (Mi-an-ma), sau hai ngày họp từ ngày 10 đến ngày 11-5-2014, để lại dư âm về hình ảnh một Hiệp hội ASEAN thống nhất, vững vàng, đang chuyển mình mạnh mẽ để bước vào Cộng đồng vào năm 2015. Với chủ đề “Đoàn kết hướng tới một Cộng đồng hòa bình và thịnh vượng”, Hội nghị Cấp cao đã bàn các biện pháp nhằm đẩy mạnh thực hiện Lộ trình xây dựng Cộng đồng, tăng cường quan hệ với các đối tác và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực, ứng phó hiệu quả với các thách thức đang đặt ra đối với hòa bình, an ninh và phát triển ở khu vực, nhất là trước tình hình Biển Đông đang diễn biến rất phức tạp.

Vụ việc Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương - 981 và đưa nhiều tàu hộ tống vào sâu trên 80 hải lý trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, đã gây mối quan ngại chung của các nước và của Hội nghị Cấp cao ASEAN-24. Tại Hội nghị, ở Cấp cao và các cấp (Bộ trưởng Ngoại giao (BTNG) và quan chức), các nước đều bày tỏ mối quan ngại sâu sắc và khẳng định ASEAN cần phải có tiếng nói chung đối với nguy cơ đe dọa nghiêm trọng đến hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở khu vực Biển Đông.  

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-24, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã phát biểu thông báo kịp thời việc Trung Quốc xâm phạm trái phép các vùng biển của Việt Nam, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế, Công ước của Liên hợp quốc (LHQ) về Luật Biển năm 1982, Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC); ảnh hưởng trực tiếp tới hòa bình, ổn định an ninh, an toàn và tự do hàng hải ở Biển Đông. Thủ tướng cũng nhấn mạnh Việt Nam coi trọng và luôn làm hết sức mình để gìn giữ và tăng cường quan hệ hữu nghị tốt đẹp giữa Việt Nam và Trung Quốc, kiên trì sử dụng mọi kênh đối thoại với Trung Quốc để giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau. Song chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia là điều thiêng liêng, bất khả xâm phạm, do đó Việt Nam kiên quyết bảo vệ chủ quyền quốc gia và lợi ích chính đáng của mình bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với luật pháp quốc tế. Thủ tướng kêu gọi ASEAN và quốc tế ủng hộ lập trường chính nghĩa của Việt Nam; đề nghị ASEAN thể hiện vai trò trung tâm và có trách nhiệm trong các vấn đề liên quan đến hòa bình, an ninh của khu vực, bày tỏ tiếng nói chung để phản đối sự xâm phạm này.

Việc ta chủ động thông tin kịp thời, nêu rõ sự vi phạm của Trung Quốc và chính sách đúng đắn, có lý, có tình của Việt Nam đã giúp cộng đồng quốc tế, dư luận báo chí và ASEAN hiểu rõ sự thật. Bài phát biểu của Thủ tướng đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ của bạn bè quốc tế và đặc biệt là của nhân dân Việt Nam cả ở trong và ngoài nước.

Trước tình hình phức tạp ở Biển Đông hiện nay, ASEAN một lần nữa chứng minh tinh thần đoàn kết và thống nhất của Hiệp hội vẫn luôn được duy trì bền vững theo thời gian. Cùng với việc nêu vấn đề Biển Đông trong các văn kiện Hội nghị Cấp cao, lần đầu tiên sau 20 năm, các BTNG ASEAN đã ra Tuyên bố riêng về tình hình Biển Đông. Các văn kiện của ASEAN lần này đã phản ánh rõ mối quan ngại chung sâu sắc của ASEAN và khu vực về việc Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương - 981 vào vùng biển của một nước thành viên ASEAN, nhấn mạnh việc phải tuân thủ luật pháp quốc tế và Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982, giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, không đe dọa hay sử dụng vũ lực, không được làm phức tạp tình hình. Với kết quả nêu trên, ASEAN đã thể hiện tiếng nói chung và có trách nhiệm trước việc bảo đảm hòa bình, an ninh và ổn định của khu vực.

Tuyên bố mang tính lịch sử

Trong số các văn kiện nói trên, đáng chú ý nhất là Tuyên bố riêng của các BTNG về tình hình ở Biển Đông. Tuyên bố bày tỏ quan ngại sâu sắc trước tình hình phức tạp đang diễn ra ở Biển Đông, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo đảm hòa bình, an ninh, an toàn và tự do hàng hải ở Biển Đông, kêu gọi các bên kiềm chế, xử lý tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực, tuân thủ luật pháp quốc tế, Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982, tôn trọng và thực hiện đầy đủ Tuyên bố DOC, cần sớm đạt được COC.

Có thể nói, Tuyên bố của các BTNG ASEAN là Tuyên bố mang tính lịch sử. Trước hết, Tuyên bố là hình thức văn kiện cao nhất thể hiện lập trường và tiếng nói chung của các BTNG ASEAN. Sau 20 năm, ASEAN mới ra một Tuyên bố riêng của các BTNG về một trường hợp phức tạp ở Biển Đông. ASEAN cũng đã vượt qua thông lệ là chưa bao giờ một Hội nghị trù bị cho Hội nghị Cấp cao lại ra Tuyên bố riêng, nhất là ngay trước thềm Hội nghị Cấp cao. Điều này cùng với việc ASEAN bày tỏ “mối quan ngại sâu sắc”, đã thể hiện tính cấp thiết và nghiêm trọng của tình hình Biển Đông, ảnh hưởng trực tiếp đến hòa bình, ổn định, an ninh của khu vực. Ngoài ra, giá trị của Tuyên bố một lần nữa được khẳng định với việc các nhà lãnh đạo cấp cao trong Tuyên bố Chủ tịch của Hội nghị công nhận “tầm quan trọng” của Tuyên bố này.

Bên cạnh việc ra Tuyên bố riêng của các BTNG, các nước ASEAN đã nhất trí đưa nội dung Biển Đông vào các Tuyên bố của Hội nghị Cấp cao - Tuyên bố Nay Pi Tô về Xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và Tuyên bố Chủ tịch của Hội nghị. Tuyên bố Nay Pi Tô tập trung vào việc xây dựng Cộng đồng thành công vào năm 2015, nhưng trước tình hình nghiêm trọng hiện nay, Lãnh đạo các nước ASEAN đã nhất trí ghi vào văn kiện việc bảo đảm hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải ở Biển Đông. Tương tự, Tuyên bố Chủ tịch Cấp cao theo thông lệ thường tập trung nêu những vấn đề nguyên tắc. Tuy nhiên lần này, các lãnh đạo cấp cao nhất của ASEAN cũng bày tỏ “quan ngại sâu sắc” về những diễn biến nghiêm trọng và phức tạp đang xảy ra ở Biển Đông; đồng thời, “công nhận tầm quan trọng” của Tuyên bố riêng của các BTNG về tình hình Biển Đông, thể hiện rõ sự nhất trí cao về giá trị của văn kiện này.

Có thể nói, tiếp nối các Tuyên bố, văn kiện đã có của ASEAN về vấn đề Biển Đông, các văn kiện của Hội nghị Cấp cao và Hội nghị BTNG lần này đã thể hiện lập trường thống nhất, quan điểm nhất quán và rõ ràng, thái độ có trách nhiệm của ASEAN đối với các vấn đề liên quan đến hòa bình, ổn định và an ninh ở khu vực. Các văn kiện này cũng sẽ là nền tảng quan trọng cho việc hình thành lập trường tiếp theo của ASEAN về vấn đề Biển Đông.

Ngoài ra, các văn kiện trên không chỉ có giá trị trong nội bộ ASEAN mà sẽ được các nước thành viên sử dụng để trao đổi, thảo luận với các nước khác, các đối tác bên ngoài, tạo sức lan tỏa lớn. Thông qua các văn kiện đó, các nước trên thế giới sẽ nắm được lập trường của ASEAN để nhìn nhận và đánh giá tình hình một cách khách quan.

Trong thời gian tới, từng nước ASEAN cũng như cả Hiệp hội cần tích cực chuyển tải và vận động cộng đồng quốc tế, các đối tác của ASEAN, ủng hộ mạnh mẽ thông điệp của Hiệp hội về sự cần thiết phải duy trì hòa bình, an ninh, ổn định ở khu vực, tôn trọng luật pháp quốc tế và các chuẩn mực ứng xử chung, ngừng ngay các hành động đơn phương có thể gây phức tạp tình hình, giải quyết mọi tranh chấp bằng biện pháp hòa bình và trên cơ sở luật pháp quốc tế.

Với các văn kiện đã thông qua tại các Hội nghị vừa qua, ASEAN đã thể hiện sự đoàn kết, nhất trí, tinh thần chủ động, trách nhiệm trước các thách thức đe dọa hòa bình và an ninh khu vực. Trước ngưỡng cửa hình thành Cộng đồng, ASEAN ngày càng thể hiện vai trò tích cực và bản lĩnh vững vàng trong xử lý các thách thức nảy sinh. Với ý thức đoàn kết và trách nhiệm cao của tất cả các quốc gia thành viên, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng vào triển vọng tươi sáng của Cộng đồng ASEAN gắn kết, thịnh vượng và có vai trò, vị thế trong khu vực và trên trường quốc tế.

NGUYỄN VŨ TÚ

Vụ trưởng, Phó Trưởng SOM, Bộ Ngoại giao