Báo cáo chính trị tại Đại hội lần thứ XI của Đảng đã xác định: “Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học (NCKH), nghệ thuật quân sự (NTQS), an ninh, đánh thắng chiến tranh bằng vũ khí công nghệ cao của các lực lượng thù địch”¹. Đây là vấn đề không hoàn toàn mới, nhưng có tính cấp thiết trong tình hình hiện nay. Vì vậy, NCKH, phát triển NTQS cần tiếp tục được đẩy mạnh với nội hàm mới, giải pháp phù hợp với sự phát triển của thực tiễn.

Trung tướng Trần Thái Bình, báo cáo kết quả Hội nghị các cơ quan nghiên cứu Quốc phòng và An ninh ASEAN lần thứ 3, tháng 4-2010. (Nguồn: admm.org.vn)

Chúng ta đều biết, mỗi quốc gia không thể không có hệ thống lý luận về quốc phòng, quân sự (QP,QS). Hệ thống lý luận ấy luôn phát triển phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh nhất định ở từng giai đoạn lịch sử của quốc gia đó và luôn luôn là lý luận mới, nhất là lý luận về NTQS. Đối với nước ta, trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc (BVTQ), nếu chiến tranh BVTQ xảy ra, sẽ là cuộc chiến tranh nhân dân chống xâm lược trong điều kiện tác chiến mới (tính chất chiến tranh, đối tượng và phương pháp tác chiến, vũ khí trang bị sử dụng và khả năng bảo đảm…). Các nội dung đó đều có sự phát triển và rõ ràng khác nhiều so với chiến tranh giải phóng trước đây. Tình hình đó đặt ra yêu cầu phải tiếp tục đẩy mạnh NCKH, phát triển NTQS và đặt công tác này vào đúng vai trò, vị trí của nó trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ.

Phải nói rằng, ngay sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đảng, Nhà nước ta đã coi trọng công tác tổng kết chiến tranh; gắn liền với đó, công tác NCKH, phát triển NTQS được triển khai tương đối toàn diện, đạt được một số kết quả quan trọng, nhất là các vấn đề về dự báo chiến tranh, xác định các loại hình tác chiến chiến lược, chiến dịch và chiến đấu; bước đầu hình thành hệ thống lý luận quân sự của Việt Nam trong sự nghiệp BVTQ, góp phần quan trọng vào huấn luyện chiến đấu, sẵn sàng chiến đấu, nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của quân đội lên một bước mới. Tuy nhiên, việc NCKH, phát triển NTQS cũng còn một số hạn chế. Chất lượng một số vấn đề nghiên cứu chưa cao, các đề xuất mới chưa nhiều, chưa bám sát đặc điểm, yêu cầu và những phát triển mới của sự nghiệp BVTQ; một số nội dung nghiên cứu còn mang nặng kinh nghiệm cũ từ chiến tranh giải phóng. Chất lượng đội ngũ các nhà khoa học chưa được tăng cường, nhất là khâu đào tạo, bồi dưỡng các nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực QP,QS. Để tiếp tục nâng cao chất lượng NCKH, phát triển NTQS, đáp ứng yêu cầu BVTQ, thời gian tới, chúng ta cần thực hiện đồng bộ các giải pháp; trong đó, tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau.

Một là, tiếp tục quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng trong công tác NCKH, phát triển NTQS Việt Nam trong tình hình mới. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc trong NCKH nói chung, NCKH trong lĩnh vực QP,QS nói riêng, nhằm bảo đảm cho công tác này luôn đi đúng định hướng của Đảng và Nhà nước. Nội dung quán triệt phải toàn diện, cả về đường lối chính trị, kinh tế, xã hội và đối ngoại…; trọng tâm là đường lối quốc phòng toàn dân (QPTD), chiến tranh nhân dân trong điều kiện mới được thể hiện trong các văn kiện Đại hội XI của Đảng, Nghị quyết Trung ương 8, khoá IX về Chiến lược BVTQ trong tình hình mới… Trong đó, cần quán triệt quan điểm xuyên suốt là: trong mọi điều kiện hoàn cảnh phải luôn kiên trì đường lối xây dựng nền QPTD, thực hiện giữ nước bằng sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc; trong đó, sức mạnh quân sự là đặc trưng, lực lượng vũ trang làm nòng cốt; kiên trì đường lối chiến tranh nhân dân trong chiến tranh BVTQ (nếu xảy ra); thực hiện phòng thủ tích cực, tiến công kiên quyết với hai phương thức tiến hành chiến tranh: chiến tranh nhân dân địa phương và chiến tranh bằng các binh đoàn chủ lực trong điều kiện mới. Trên cơ sở đó, xác định quan điểm tư tưởng, kế hoạch, chương trình, nội dung nghiên cứu phù hợp với đường lối QP,QS của Đảng và điều kiện thực tiễn của nước ta trong từng giai đoạn.

Hai là, bám sát đặc điểm, yêu cầu của chiến tranh nhân dân BVTQ trong điều kiện mới. Đây là vấn đề quan trọng, cấp thiết, không thể thiếu trong sự nghiệp BVTQ. Bởi lẽ, mục đích cao nhất của NCKH, phát triển NTQS nhằm nghiên cứu những nội dung mới, phù hợp với yêu cầu của cuộc chiến tranh nhân dân BVTQ (nếu xảy ra) trong điều kiện hiện đại. Vì thế, bám sát đặc điểm, yêu cầu và các điều kiện mới của chiến tranh nhân dân BVTQ để NCKH, phát triển NTQS là nội dung rất quan trọng.

Trên cơ sở kế thừa kinh nghiệm quý báu từ hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ; nghiên cứu đặc điểm của một số cuộc chiến tranh gần đây trên thế giới và tình hình, đặc điểm của Việt Nam cho thấy, chiến tranh BVTQ (nếu xảy ra) sẽ có sự phát triển mới trên nhiều mặt so với chiến tranh giải phóng trước đây, nhất là về thời gian, quy mô, phương thức tiến hành và đối tượng tác chiến. Về kẻ địch xâm lược, đã có sự phát triển đáng kể trên nhiều lĩnh vực, từ âm mưu, thủ đoạn đến tổ chức lực lượng và phương pháp tác chiến, nhất là việc đưa vào sử dụng một cách phổ biến các loại vũ khí công nghệ cao; tác chiến điện tử mạnh; đề cao vai trò tiến công hoả lực đường không, tiến công từ biển và coi trọng tác chiến phi trực tiếp, phi đối xứng… Về ta cũng có bước phát triển mới, đó là: chúng ta tiến hành cuộc chiến tranh nhân dân BVTQ trong điều kiện của một nước có độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ; có tiềm lực, thực lực được chuẩn bị từ thời bình chống lại quân xâm lược từ bên ngoài kết hợp với lực lượng phản động từ bên trong. Đây là cuộc chiến tranh chính nghĩa, quy tụ được sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, sự ủng hộ của nhân dân và các nước bè bạn yêu chuộng hoà bình trên thế giới; vị thế của nước ta được nâng cao; chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu, trình độ sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu của lực lượng vũ trang, nhất là của Quân đội nhân dân có bước phát triển mới. Những đặc điểm, điều kiện như vậy phải được cập nhật thường xuyên trong NCKH, phát triển NTQS, để đưa ra các nội dung mới, tiên tiến nhằm hạn chế được chỗ mạnh, khoét sâu chỗ yếu của địch để đánh thắng chúng trong chiến tranh (nếu xảy ra).

Ba là, NCKH, phát triển NTQS cần lựa chọn nội dung tập trung, trọng điểm, có tính đột phá cao. Đặc điểm của công tác NCKH, phát triển NTQS mang tính đặc thù cao và nhạy cảm; liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội; chi phí tốn kém nhưng không mang lại hiệu quả kinh tế trực tiếp; điều kiện kinh tế nước ta còn nhiều hạn hẹp. Vì vậy, NCKH, phát triển NTQS cần lựa chọn nội dung tập trung, cấp thiết, có bước đi phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, bảo đảm tính khả thi cao, làm cơ sở, tiền đề để triển khai các nội dung kế tiếp. Trong những năm tới, công tác NCKH, phát triển NTQS cần tập trung xây dựng Chiến lược quốc phòng, Chiến lược quân sự Việt Nam; các loại hình tác chiến chiến lược, tác chiến thời kỳ đầu chiến tranh; các vấn đề về nghệ thuật chiến dịch và chiến đấu, với đối tượng tác chiến là quân địch cơ động, tạm dừng và đổ bộ đường không, tiến công vượt điểm… Riêng lĩnh vực NTQS cần tập trung đột phá vào các nội dung có vai trò chỉ đạo hệ thống, như: các vấn đề về chiến lược chỉ đạo nghệ thuật chiến dịch và chiến đấu; các nội dung khoa học về binh chủng hợp thành chỉ đạo các quân chủng, binh chủng, ngành; đặc biệt, nghiên cứu các vấn đề do thực tiễn đặt ra hiện nay, nhất là vấn đề tác chiến bảo vệ biên giới, biển, đảo… nhằm đưa ra các giải pháp tối ưu để giải quyết các vấn đề quân sự, quốc phòng trọng điểm.

Bốn là, không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học và các hội đồng khoa học (HĐKH) trong lĩnh vực QP,QS. Trong những năm gần đây, chất lượng đội ngũ cán bộ khoa học và HĐKH lĩnh vực QP,QS có mặt chưa được nâng cao, thậm chí ở một số mặt còn chưa theo kịp yêu cầu nhiệm vụ. Hiệu quả hoạt động của một số HĐKH còn khiêm tốn, chưa thường xuyên, liên tục và kịp thời; việc gắn kết giữa NCKH và đào tạo, giữa NCKH với ứng dụng vào huấn luyện chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu ở đơn vị còn hạn chế. Vì vậy, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học và HĐKH trong lĩnh vực QP,QS là vấn đề quan trọng, vừa mang tính cấp thiết trước mắt, vừa có tính chiến lược, cơ bản lâu dài nhằm góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Trên cơ sở các chỉ thị, hướng dẫn của Bộ Quốc phòng, các cơ quan, đơn vị cần đẩy mạnh công tác quy hoạch, phát triển đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học, bảo đảm yêu cầu cả về số lượng, chất lượng; trong đó, lấy chất lượng chính trị và chất lượng về chuyên môn nghiệp vụ làm trọng tâm. Cùng với đó, cần đẩy mạnh việc đào tạo, phát triển đội ngũ cán bộ khoa học trẻ, cán bộ khoa học đầu đàn, nhất là các chuyên gia giỏi về lĩnh vực khoa học NTQS, làm nhân cốt để hình thành các tập thể, HĐKH mạnh, đủ sức giải quyết các vấn đề về QP,QS do thực tiễn đặt ra. Đồng thời, phát huy vai trò lãnh đạo của các cấp uỷ đảng, quản lý, điều hành của chỉ huy các cấp trong việc quan tâm, động viên và có cơ chế chính sách đãi ngộ thoả đáng để thu hút, kích thích đội ngũ các nhà khoa học tích cực tìm tòi, sáng tạo trong NCKH. Bên cạnh đó, cần tiếp tục sắp xếp, kiện toàn HĐKH các cấp theo hướng khoa học, hợp lý; trong đó, chú trọng nghiên cứu xây dựng quy trình NCKH và kế hoạch hoạt động, điều hành của Hội đồng một cách hợp lý, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức này trong việc tham vấn hoạch định và đề xuất các vấn đề nghiên cứu, tổ chức nghiên cứu, nghiệm thu và sử dụng kết quả nghiên cứu trong lĩnh vực QP,QS.

Năm là, tăng cường mở rộng hợp tác quốc tế về NCKH, phát triển NTQS. Trong bối cảnh nước ta hội nhập ngày càng sâu hơn, toàn diện hơn vào khu vực và toàn cầu, việc tăng cường mở rộng hoạt động đối ngoại quốc phòng nói chung, hợp tác trong NCKH nói riêng là vấn đề có ý nghĩa chiến lược trong củng cố quốc phòng – an ninh, BVTQ. Trên cơ sở quán triệt sâu sắc đường lối đối ngoại của Đảng và căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ, định hướng phát triển, các cơ quan, đơn vị cần xây dựng kế hoạch và lộ trình hợp tác một cách phù hợp; trong đó, coi trọng hợp tác với các nước láng giềng có chung biên giới, các nước trong khu vực, các nước bạn bè truyền thống và các nước lớn. Song, cần thấy rằng QP,QS là lĩnh vực nhạy cảm, phức tạp nên hợp tác quốc tế về NCKH, phát triển NTQS cần có sự lựa chọn hợp lý về nội dung và hình thức hợp tác, bảo đảm tăng độ tin cậy, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau để nâng cao trình độ về mọi mặt; đồng thời, giữ vững được độc lập, tự chủ, giữ gìn bí mật quân sự, nâng cao vị thế của quân đội, của đất nước trên trường quốc tế. Thời gian tới, việc hợp tác quốc tế về NCKH, phát triển NTQS cần tập trung vào các mặt: cung cấp thông tin khoa học; trao đổi kinh nghiệm nghiên cứu; hợp tác về đào tạo cán bộ; nghiên cứu các vấn đề về gìn giữ hoà bình và xử lý các vấn đề về an ninh phi truyền thống…, góp phần tạo môi trường hoà bình, ổn định để thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và BVTQ Việt Nam XHCN thời kỳ mới.

Trung tướng, PGS, TS. TRẦN THÁI BÌNH

Viện trưởng Viện Chiến lược Quốc phòng, Bộ Quốc phòng

1 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 235.