Là hòn đảo lớn nhất vùng biển Caribê, cửa ngõ của vịnh Mêhicô, nước Cộng hòa Cuba có diện tích 110.992km², với dân số khoảng 11,5 triệu người. Trong lịch sử và hiện tại, Việt Nam và Cuba là hai nước có nhiều nét tương đồng; Nhân dân Việt Nam, Nhân dân Cuba anh em đã phải trải qua biết bao gian khổ để bảo vệ thành quả cách mạng, xây dựng đất nước trong bối cảnh bị đế quốc Mỹ và các thế lực thù địch bao vây cấm vận. Mặc dù vậy, Nhân dân Cuba vẫn luôn sát cánh cùng Nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Tuy cách xa nửa vòng trái đất, nhưng trong suốt 60 năm, kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao (02/12/1960), quan hệ đoàn kết, ủng hộ và hợp tác toàn diện anh em Việt Nam - Cuba luôn được Đảng, Chính phủ và Nhân dân hai nước coi trọng duy trì, phát triển. Đó là mối quan hệ đặc biệt trên tinh thần quốc tế vô sản vô tư, thủy chung, son sắt.

Ngay từ năm 1963, khi đế quốc Mỹ mở rộng cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, đồng thời cắt quan hệ ngoại giao và áp đặt cấm vận thương mại với Cuba, dưới sự chỉ đạo của lãnh tụ Fidel Castro, Ủy ban Cuba Ðoàn kết với Việt Nam ra đời¹, đã thúc đẩy tình cảm đoàn kết với Việt Nam, trở thành phong trào rộng lớn trên cả nước, lan tỏa đến các lực lượng vũ trang và mọi người dân Cuba, với khẩu hiệu “Tất cả vì Việt Nam”. Không một nước nào trên thế giới như Cuba, nơi có nhiều nhà máy, trường học và khu phố mang tên các địa danh, các anh hùng chống Mỹ của Việt Nam. Là lãnh đạo cao nhất của Ðảng và Nhà nước, lãnh tụ Fidel Castro cũng xuống đường tuần hành cùng toàn dân, thể hiện tình đoàn kết với Việt Nam. Ông từng nói: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình!”. Vào thời khắc cam go của Nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, lãnh tụ Fidel đã biến những chuyến công du nước ngoài thành những cuộc vận động chính phủ và nhân dân các nước đoàn kết và ủng hộ Việt Nam.

Ngày 16/9/1973, Chủ tịch Fidel Castro trở thành lãnh tụ nước ngoài đầu tiên và duy nhất tới thăm vùng giải phóng Quảng Trị. Trong những tháng năm khói lửa, nhiều thủy thủ Cuba chia lửa với Nhân dân Việt Nam trong những ngày bom đạn ở cảng Hải Phòng; nhiều công nhân, chuyên gia Cuba sát cánh cùng Bộ đội Công binh Việt Nam xây dựng đường Trường Sơn, v.v. Sự ủng hộ, giúp đỡ của Bạn trên tuyến lửa chống Mỹ, Ngụy là những món quà quý giá thể hiện tình cảm đặc biệt của Nhân dân Cuba trong điều kiện nước Bạn cũng gặp muôn vàn khó khăn và phải nhận viện trợ nước ngoài.

Sau chiến thắng lịch sử ngày 30/4/1975 của Nhân dân Việt Nam, quan hệ hữu nghị truyền thống, sự hợp tác toàn diện giữa hai nước tiếp tục được củng cố và phát triển. Trong bối cảnh chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch áp dụng mọi thủ đoạn, biện pháp bao vây, cô lập, chống phá, Cuba vẫn luôn sát cánh cùng Việt Nam trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Với tinh thần: “Nếu trước đây chúng ta sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình, thì ngày nay chúng ta sẵn sàng đổ mồ hôi để giúp Việt Nam xây dựng lại đất nước”, Nhân dân và lực lượng vũ trang cách mạng Cuba đã “nhường cơm, sẻ áo”, giúp đỡ quân và dân ta xây dựng lại đất nước. Hàng trăm chuyên gia, cán bộ kỹ thuật, công nhân kỹ thuật trong số hàng vạn tình nguyện viên đã tham gia “Đội xây dựng quốc tế Hồ Chí Minh”, cùng quân và dân ta lao động quên mình trên nhiều công trình do Đảng và Nhà nước Cuba giúp đỡ Việt Nam. Đáp lại tình cảm chân thành, sự giúp đỡ vô tư của Cuba, Việt Nam cũng cử nhiều đoàn chuyên gia sang giúp nước bạn, góp phần vào nhiệm vụ bảo vệ và xây dựng “hòn đảo tươi đẹp phía Tây bán cầu”.

Giai đoạn 1980 - 1995, Việt Nam và Cuba bị Mỹ bao vây cấm vận, nhưng hai nước luôn dành cho nhau tình cảm chí nghĩa chí tình, thủy chung, trên tinh thần quốc tế vô sản trong sáng. Tháng 10/1982, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Trường Chinh dẫn đầu Đoàn đại biểu cấp cao của Đảng, Nhà nước Việt Nam thăm hữu nghị chính thức nước Cộng hòa Cuba. Trong chuyến thăm này, ta và Bạn đã ký kết Hiệp ước Hữu nghị và hợp tác giữa Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Cộng hoà Cuba, đánh dấu một bước phát triển cao hơn, mở ra giai đoạn mới trong quan hệ giữa Đảng, Nhà nước, Quân đội và Nhân dân hai nước.

Bộ trưởng Ngô Xuân Lịch tiếp Đại sứ Cuba Lianys Torres Rivera Ngày 25/11/2020), Ảnh: qdnd.vn

Nhằm tăng cường mối quan hệ hữu nghị và đoàn kết chiến đấu hai nước, tại Hà Nội, ngày 05/12/1983, Ta và Bạn tiếp tục ký Hiệp định Hợp tác quân sự Việt Nam - Cuba với nội dung chính là: Việt Nam tiếp tục tiếp nhận các đoàn cán bộ Cuba sang Việt Nam học tập, trao đổi kinh nghiệm về chiến tranh nhân dân, công tác quân sự địa phương; đồng thời, Việt Nam cử Đoàn Chuyên gia Quân sự sang giúp Cuba.

Tiếp đó, ngày 03/3/1985, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ban hành Chỉ thị tổ chức Đoàn Chuyên gia Quân sự Việt Nam tại nước Cộng hòa Cuba, nhằm giới thiệu kinh nghiệm của Việt Nam trong chiến tranh nhân dân, công tác quân sự địa phương và giúp Bạn nghiên cứu vận dụng phù hợp với thực tiễn Cuba.

Cụ thể hóa Chỉ thị trên của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam và Hiệp định Hợp tác quân sự ngày 05/12/1984 giữa hai Chính phủ, ngày 13/3/1985, Bộ Quốc phòng đã ban hành Quyết định về việc tổ chức Đoàn Chuyên gia Quân sự Việt Nam tại Cộng hòa Cuba lấy phiên hiệu là Đoàn 385. Đoàn có nhiệm vụ: Nêu cao tinh thần quốc tế vô sản, chủ động giúp Bạn đẩy mạnh công tác quân sự địa phương, chiến tranh nhân dân địa phương, cùng với phương thức đấu tranh vũ trang khác, tăng cường khả năng bảo vệ đất nước Cuba xã hội chủ nghĩa; ra sức gây dựng mối quan hệ đoàn kết với cán bộ, cơ quan, đơn vị của Bạn, góp phần củng cố và tăng cường tình đoàn kết chiến đấu và tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Cuba. Quá trình công tác, Chuyên gia Quân sự Việt Nam phải tôn trọng chủ quyền, luật pháp, phong tục, tập quán của đất nước, Nhà nước và Nhân dân Cuba.

Quán triệt đường lối đối ngoại, quan điểm chiến tranh nhân dân, quốc phòng toàn dân của Đảng và Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, từ những yêu cầu, nhiệm vụ cơ bản và xuyên suốt của Đoàn Chuyên gia Quân sự Việt Nam giúp Cuba, với quyết tâm cao, hàng trăm cán bộ, chiến sĩ đã phối hợp cùng lực lượng vũ trang cách mạng Cuba hoàn thành tốt nhiệm vụ, góp phần quan trọng vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc của Nhân dân Cuba.

Theo yêu cầu của Bạn, Đoàn Chuyên gia đã giới thiệu kinh nghiệm chiến tranh nhân dân trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ của Nhân dân Việt Nam; giúp Bạn vận dụng kinh nghiệm trong xây dựng Quân đội và hoạt động tác chiến, ... được hoan nghênh và phổ biến rộng rãi. Nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng, Chính phủ và Quân đội Cuba coi những kinh nghiệm chiến tranh nhân dân của Việt Nam là “phép màu nhiệm” để tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, chiến thắng kẻ thù xâm lược và là cơ sở thực tiễn quan trọng để Cuba nghiên cứu, vận dụng, bổ sung hoàn thiện chiến lược chiến tranh toàn dân bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ Cuba. Các kinh nghiệm đó, được Quân đội Cuba chọn lọc đưa vào tập huấn thường niên cho cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quân đội và được biên soạn thành “Sổ tay chiến tranh toàn dân, phòng thủ lãnh thổ” sử dụng để giảng dạy trong các học viện, nhà trường ở Cuba.

Song song với phổ biến kinh nghiệm về chiến tranh nhân dân, Đoàn Chuyên gia còn giúp Bạn củng cố, nâng cao chất lượng và sức mạnh chiến đấu của các khu phòng thủ. Thời gian đó, các khu vực phòng thủ của Cuba được tổ chức theo “Sổ tay khu phòng thủ của Cuba” do Tổng Tư lệnh Fidel ký sắc lệnh ban hành, trong đó xác định rõ vai trò, vị trí của khu phòng thủ. Trong các khu phòng thủ, mỗi người dân có một vị trí, cùng với phương tiện và hình thức đấu tranh để bảo vệ Tổ quốc khi có tình huống chiến tranh. Năm 1986, theo đề nghị của Bạn, Đoàn Chuyên gia Quân sự Việt Nam tại Cuba giúp Bạn làm thí điểm 3 khu phòng thủ² trên 3 miền đất nước.

Ta đã tập trung chỉ đạo, huy động các chuyên gia binh chủng cùng các tổ chuyên gia thành phố La Habana, Mantanzas, Holguin phát huy khả năng hiện có để xây dựng các khu phòng thủ thí điểm quốc gia, điều chỉnh, hình thành các lực lượng: chiến đấu tại chỗ, cơ động; các binh chủng: Phòng không - Không quân, Công binh, Đặc công, Trinh sát, Thông tin, Quân y và Phòng vệ dân sự (phục vụ chiến đấu). Thực hiện trang bị vũ khí, huấn luyện kỹ, chiến thuật cho bộ binh và binh chủng, tổ chức diễn tập thực hiện cách đánh của các lực lượng chiến đấu, cách phòng tránh sơ tán, khắc phục bom đạn địch của lực lượng toàn dân. Nhờ sự cố gắng vượt bậc của Ta và Bạn, cuối năm 1990 đầu năm 1991, việc triển khai xây dựng khu phòng thủ có những bước tiến rõ rệt, được Bạn đánh giá cao. Một số khu phòng thủ trước đây thuộc loại yếu được nâng lên mức trung bình hoặc khá, góp phần nâng cao sức mạnh chiến đấu của cả nước.

Đoàn chuyên gia còn có nhiều cố gắng trong giúp Bạn kiện toàn tổ chức, củng cố nâng cao chất lượng và sức mạnh chiến đấu của lực lượng dân quân lãnh thổ (MTT)³. Lực lượng MTT của Cuba ra đời trong phong trào đánh giặc sục sôi của cả nước khi kẻ thù đổ bộ vào bãi biển Giron (04/1961). Hàng vạn thanh niên Cuba yêu nước tình nguyện gia nhập lực lượng MTT đi đánh giặc. Cùng với sự phát triển của đất nước và Quân đội, lực lượng MTT đã không ngừng trưởng thành, đến năm 1985, quân số của MTT lên tới hàng vạn người, chiếm 10% dân số Cuba; được tổ chức theo quy mô cấp tiểu đoàn, trung đoàn, sư đoàn và ở một số thành phố lớn đến quy mô cấp quân đoàn. Thành phần chủ yếu của MTT là bộ binh, chưa có binh chủng. Hằng năm, MTT được động viên huấn luyện theo cách đánh của bộ đội chủ lực.

Theo yêu cầu nâng cao vai trò và khả năng tác chiến của lực lượng MTT, ta đã giới thiệu về mô hình tổ chức bộ đội địa phương tỉnh, huyện của Việt Nam, nêu rõ vai trò làm nòng cốt cho chiến tranh toàn dân trên địa bàn, biên chế gọn nhẹ nhưng đồng bộ. Qua nhiều lần làm việc với Cục MTT, bạn đã nhất trí chấn chỉnh, củng cố lực lượng MTT theo mô hình bộ đội địa phương tỉnh, huyện Việt Nam (giảm quân số già yếu, bỏ biên chế sư đoàn, quân đoàn, chuyển một bộ phận về làm nòng cốt cho khu phòng thủ, chuyển số bổ sung cho chủ lực về lực lượng dự bị động viên). Đi đôi với giúp Bạn chấn chỉnh tổ chức, trang bị, ta còn giúp Bạn huấn luyện kỹ, chiến thuật bộ binh và binh chủng, có nơi còn tổ chức diễn tập tiểu đoàn phối hợp với lực lượng của khu phòng thủ, đánh địch đổ bộ đường biển, đổ bộ đường không, tiểu đoàn MTT chiến đấu phối hợp cả ba thứ quân. Qua chấn chỉnh và củng cố, lực lượng MTT của Bạn đã trở nên gọn nhẹ, đồng bộ, chất lượng và sức chiến đấu được nâng cao.

Giúp Bạn kiện toàn và bồi dưỡng nâng cao trình độ lãnh đạo, chỉ huy, công tác tham mưu cho Hội đồng Phòng thủ, cơ quan tham mưu tỉnh, huyện; xây dựng trường, đào tạo cán bộ là một nhiệm vụ quan trọng của Đoàn Chuyên gia Việt Nam tại Cuba. Cuba có Hội đồng Phòng thủ từ Trung ương đến tỉnh, huyện và khu phòng thủ. Hằng năm, đội ngũ cán bộ tại các hội đồng được tập trung để bồi dưỡng nâng cao trình độ lãnh đạo, chỉ huy. Theo đề nghị của Bạn, ta giúp các trường phòng thủ quốc gia, trường phòng thủ tỉnh về nội dung, chương trình các lớp tập huấn và giới thiệu kinh nghiệm về phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của chính quyền, tham mưu của cơ quan quân sự, tham gia của các ngành, đoàn thể trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân ở địa phương để Bạn nghiên cứu vận dụng. Đồng thời, giới thiệu cho hàng nghìn sĩ quan tham mưu tỉnh, huyện về chức năng tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền về công tác quân sự địa phương và chỉ huy các lực lượng vũ trang địa phương. Nhờ có những nỗ lực và cố gắng chung của cả hai phía, hệ thống các trường phòng thủ Cuba từng bước được hoàn thiện, đào tạo được nhiều cán bộ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ đất nước.

Theo yêu cầu của Bạn, Đoàn chuyên gia Việt Nam giúp các cơ quan Bộ Quốc phòng của Bạn (Cục Nhà trường, Cục Huấn luyện chiến đấu, Cục Phòng không, Công binh, Cục Phòng thủ, Cục Tác chiến…) xây dựng kế hoạch nội dung các khoá học, biên soạn giáo trình, bồi dưỡng giáo viên, giúp làm thao trường, học cụ. Nghiên cứu biên soạn một số tài liệu cơ bản về kỹ thuật, chiến thuật bộ binh, phục kích, tập kích, đánh ngăn chặn; và các tài liệu về chiến tranh toàn dân, phòng thủ lãnh thổ. Thực hành diễn tập pháo đài hằng năm, diễn tập kiểm tra sẵn sàng phòng thủ; thực hiện cách đánh của chiến tranh nhân dân; sản xuất và sử dụng vũ khí thô sơ, như: chông, mìn, cạm bẫy, v.v. Đồng thời, phổ biến phương pháp huấn luyện phân đội nhỏ; phòng không nhân dân đánh máy bay bay thấp, phòng tránh sơ tán, khắc phục hậu quả. Công binh địa phương làm công sự chiến đấu và phòng tránh cho dân, đánh địch bằng bom mìn, khắc phục bom mìn địch; xây dựng và chiến đấu của tự vệ biển và một số vấn đề khác có liên quan đến chiến lược chiến tranh toàn dân, phòng thủ lãnh thổ.

Trong giai đoạn 1985 - 1995, Đoàn Chuyên gia Việt Nam còn đạt nhiều kết quả trong giúp Cuba xây dựng và hoạt động của lực lượng binh chủng địa phương, nhà trường và quân y (y học dân tộc). Thường xuyên tư vấn cho Bộ Tư lệnh Phòng không và Công binh chỉ đạo các địa phương xây dựng phòng không nhân dân và công binh địa phương; giới thiệu kinh nghiệm về Phòng không, Công binh Việt Nam cho các học viện, nhà trường, tập đoàn quân; tham gia chuẩn bị và diễn tập, có thể hiện về phòng không, bắn máy bay bay thấp, phòng tránh sơ tán, khắc phục hậu quả, xây dựng công trình chiến đấu và phòng tránh cho nhân dân, đánh địch bằng vũ khí công binh, chông mìn, cạm bẫy, chất nổ. Về Hải quân, ta giúp Bạn tổ chức hệ thống quan sát máy bay địch rải mìn, tổ chức rà phá các loại thuỷ lôi Mỹ sử dụng ở chiến trường Việt Nam (giới thiệu kinh nghiệm, làm mẫu động tác, hướng dẫn thực hành), xây dựng và giới thiệu hoạt động của hải quân trên biển, ven biển; hướng dẫn về cách thả mìn phòng thủ, tổ chức trinh sát, vận chuyển tiếp tế đảo, cứu hộ trên biển. Về Pháo binh, giới thiệu kinh nghiệm tổ chức, huấn luyện sử dụng pháo binh của Việt Nam, đi sâu vào cách đánh đơn giản, hiệu quả, giúp Bạn tổ chức thực nghiệm, rút kinh nghiệm để vận dụng cho cả ba thứ quân. Về Quân y (y học dân tộc), ta đã giúp Bạn đào tạo một số bác sĩ chuyên ngành Y học dân tộc, hướng dẫn cho Bạn cách gây mê, cấp cứu trong phẫu thuật và tìm kiếm, phân loại các cây thuốc. Về Đặc công, được sự giúp đỡ của các chuyên gia Việt Nam cùng với sự nỗ lực của Bạn, hai bên đã cơ bản thống nhất được tên gọi, vị trí, chức năng, nhiệm vụ, nguyên tắc chiến đấu và xây dựng lực lượng. Các chuyên gia Việt Nam đã giúp Bạn tổ chức, sắp xếp lại các lực lượng cho phù hợp với tình hình thực tiễn, đến tháng 12/1989, về cơ bản hệ thống tổ chức lực lượng Đặc công Cuba đã hoàn thiện ở qui mô rộng khắp.

Ngoài ra, ta còn giúp Bạn đào tạo, bổ túc, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ đặc công tại các trường, các trung tâm huấn luyện và một số cơ quan, đơn vị. Tổ chức, bồi dưỡng sĩ quan chỉ huy tham mưu đặc công; huấn luyện diễn tập, đưa lực lượng đặc công nhân dân tham gia các hoạt động sẵn sàng chiến đấu, góp phần tăng cường khả năng sẵn sàng phòng thủ tại địa phương. Với tinh thần kiên trì nghiên cứu, học tập kinh nghiệm Đặc công Việt Nam và vận dụng một cách sáng tạo vào đặc thù Cuba, sau hơn một thập kỷ, Bộ đội Đặc công Cuba đã thực sự trở thành một lực lượng tinh nhuệ, phát triển toàn diện, đúng hướng, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ vững chắc Tổ quốc Cuba xã hội chủ nghĩa.

Sau khi “Chiến tranh Lạnh” kết thúc, đời sống chính trị thế giới có nhiều biến động bất lợi đối với các nước xã hội chủ nghĩa và các lực lượng cách mạng. Sự tan rã của Liên Xô và sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu đã đặt Cuba vào tình thế khó khăn, khi vẫn phải chịu sự bao vây, cấm vận của Mỹ và các thế lực thù địch. Đảng và Nhân dân hai nước Việt Nam, Cuba lại cùng nhau bước vào một cuộc chiến đấu mới để bảo vệ, duy trì, củng cố và phát triển chủ nghĩa xã hội trong tình hình mới. Một lần nữa, chủ nghĩa quốc tế trong sáng của những người cách mạng chân chính lại làm rạng rỡ những trang sử mới của mối quan hệ Việt Nam - Cuba trên mọi lĩnh vực. Với ý thức coi việc đoàn kết, ủng hộ và hợp tác với Cuba là nguyên tắc, là “mệnh lệnh của trái tim”, Đảng, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam đã huy động một nguồn lực kinh tế quý báu giúp Nhân dân Cuba vượt qua những thiếu thốn vật chất. Trong các chuyến thăm hữu nghị chính thức, lãnh đạo Đảng, Nhà nước Việt Nam và Cuba đều xác định khuôn khổ mới cho mối quan hệ song phương vừa tăng cường tình đoàn kết, hữu nghị truyền thống, vừa nâng cao tính hiệu quả các chương trình hợp tác.

Trải qua biết bao thử thách trong lịch sử đấu tranh xây dựng, bảo vệ Tổ quốc giai đoạn 1975 - 1995, tình hữu nghị anh em, sự hợp tác chiến đấu giữa Nhân dân và lực lượng vũ trang hai nước Việt Nam - Cuba được xây dựng trên cơ sở của chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô sản vô tư, trong sáng ngày càng củng cố bền vững. Hiện nay, mặc dù tình hình thế giới có nhiều biến động phức tạp nhưng tình hữu nghị và hợp tác giữa Việt Nam và Cuba vẫn không ngừng được vun đắp và phát triển tốt đẹp.

Đại tá, TS. NGUYỄN KIÊM VIỆN, Trưởng phòng Khoa học quân sự, Tổng cục Chính trị
____________

1 - Khi mới thành lập (25/9/1963) có tên gọi là Ủy ban Cuba đoàn kết với miền Nam Việt Nam; ngày 04/8/1970 đổi tên thành Ủy ban Cuba đoàn kết với Việt Nam, Lào và Campuchia.

2 - Gồm: Khu phòng thủ số 6 Del Este de La Habana thuộc Tập đoàn quân miền Tây; Khu phòng thủ số 2 ven biển ở huyện Cardenas, tỉnh Mantanzas thuộc Tập đoàn quân miền Trung; Khu phòng thủ Aroseco ở huyện miền núi Mayari, tỉnh Holguin thuộc Tập đoàn quân miền Đông. Sau đó, ta đã giúp Bạn hoàn thành thêm 11 khu phòng thủ tỉnh.

3 - MTT - Milicias de Tropas Territoriales.