Xây dựng lực lượng dân quân tự vệ “vững mạnh, rộng khắp”, có chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu cao là vấn đề quan trọng có ý nghĩa chiến lược; trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, nhằm củng cố, tăng cường tiềm lực, thế trận quân sự, quốc phòng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.

Ra đời trong phong trào cách mạng của quần chúng và trải qua chặng đường 90 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành (28/3/1935 - 28/3/2025), dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng dân quân tự vệ Việt Nam đã vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, cùng toàn dân và toàn quân ta làm nên những thắng lợi vĩ đại trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xứng đáng với lời khen tặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc. Vô luận địch nhân hung bạo thế nào, hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan r㔹.

Trung tướng Nguyễn Quang Ngọc và lãnh đạo Quân khu 9 kiểm tra luyện tập chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu tại Sư đoàn 330. Ảnh: qdnd.vn

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, quán triệt, thực hiện đường lối chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện của Đảng, lực lượng dân quân tự vệ đã kiên cường bám đất, bám dân, bám địa bàn, xây dựng làng xã chiến đấu, phối hợp với bộ đội chủ lực đánh địch bằng cách đánh sở trường của chiến tranh du kích, bằng các loại vũ khí thô sơ, tự tạo, vũ khí lấy được của địch, căng kéo, kiềm chế, tiêu hao, tiêu diệt và địch vận làm tan rã một bộ phận lớn quân địch,… góp phần to lớn vào thắng lợi trên chiến trường, mà đỉnh cao là Chiến thắng Điện Biên Phủ, chấm dứt hơn 80 năm đô hộ của chủ nghĩa thực dân.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, lực lượng dân quân tự vệ phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng ở cả hai miền Nam - Bắc. Với phương châm “vững tay cày, chắc tay súng”, “tay búa, tay súng”, vừa sản xuất, vừa tham gia chiến đấu và phục vụ chiến đấu, dân quân tự vệ luôn kề vai, sát cánh cùng với bộ đội chủ lực và các lực lượng khác đánh bại các cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân Mỹ, bảo vệ vững chắc hậu phương lớn miền Bắc; đồng thời, tích cực tham gia chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến lớn miền Nam. Trên chiến trường miền Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Trung ương Cục miền Nam, dân quân, du kích, biệt động ở các địa phương đã sáng tạo, phát triển nhiều cách đánh, hình thức chiến đấu mới, cùng với bộ đội và các lực lượng tạo thành thế trận “thiên la địa võng” trên toàn chiến trường, làm nòng cốt cùng toàn dân đấu tranh chống càn quét, dồn dân, lập “ấp chiến lược”, lập “khu trù mật”,… của địch; vô hiệu hóa và đập tan các chiến lược: “Chiến tranh đặc biệt”, “Chiến tranh cục bộ”, “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ và tay sai. Đặc biệt, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, lực lượng dân quân, du kích đã làm nòng cốt cho nhân dân ở cơ sở đồng loạt nổi dậy, đánh đổ chính quyền tay sai và phối hợp chiến đấu, phục vụ chiến đấu với quân giải phóng, góp phần quan trọng giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Bước vào thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, lực lượng dân quân tự vệ tiếp tục có bước phát triển mới, là thành phần quan trọng trong lực lượng vũ trang ba thứ quân, nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng ở cơ sở. Đặc biệt, từ khi Luật Dân quân tự vệ được ban hành đã tạo sự đột phá trong công tác xây dựng, tổ chức, hoạt động của lực lượng dân quân tự vệ. Lực lượng dân quân tự vệ được xây dựng “vững mạnh, rộng khắp” có cơ cấu, thành phần hợp lý; chất lượng chính trị, độ tin cậy ngày càng cao, thực sự là lực lượng chính trị tin cậy bảo vệ Đảng, chính quyền, nhân dân ở cơ sở, góp phần cùng toàn dân, toàn quân làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “bạo loạn, lật đổ” của các thế lực thù địch, bảo vệ vững chắc chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, chế độ xã hội chủ nghĩa, công cuộc đổi mới và cuộc sống bình yên của nhân dân.

Có thể khẳng định, suốt 90 năm qua, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ dân quân tự vệ luôn hết lòng trung thành với Tổ quốc, với nhân dân, với sự nghiệp cách mạng của Đảng; đoàn kết, mưu trí, dũng cảm, kiên cường trong chiến đấu; tích cực, hăng say, sáng tạo trong lao động sản xuất và công tác, lập nhiều thành tích to lớn, thực sự là lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu tin cậy của cấp ủy, chính quyền và nhân dân ở địa phương, cơ sở. Ghi nhận những thành tích và chiến công xuất sắc, Dân quân tự vệ Việt Nam đã vinh dự được tặng thưởng Huân chương Sao Vàng; Huân chương Hồ Chí Minh và danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; có 370 tập thể và 284 cá nhân được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Thời gian tới, tình hình thế giới, khu vực còn nhiều diễn biến phức tạp; đất nước ta đứng trước những thời cơ và thách thức mới. Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đang đặt ra yêu cầu cao đối với lực lượng vũ trang nhân dân, trong đó có dân quân tự vệ. Để xây dựng lực lượng quan trọng này ngày càng vững mạnh, hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, các cấp, ngành, địa phương, các đơn vị cần thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền và phát huy vai trò nòng cốt của cơ quan quân sự địa phương các cấp trong xây dựng lực lượng dân quân tự vệ. Đây là giải pháp quan trọng hàng đầu bảo đảm tổ chức, xây dựng và hoạt động của lực lượng dân quân tự vệ được tiến hành đúng định hướng, chất lượng, hiệu quả. Theo đó, các cấp, ngành, địa phương, nhất là cấp ủy, chính quyền và đội ngũ cán bộ, đảng viên cần quán triệt, thực hiện nghiêm túc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về tổ chức, xây dựng, hoạt động lực lượng dân quân tự vệ; trực tiếp là Luật Dân quân tự vệ năm 2019 và các văn bản pháp quy về dân quân tự vệ. Trên cơ sở đó, rà soát, bổ sung hoàn thiện các đề án, kế hoạch triển khai thực hiện với các giải pháp sát đúng, phù hợp từng đối tượng, địa bàn và khả năng của địa phương, cơ sở. Để đạt hiệu quả cao, cần đổi mới phương pháp lãnh đạo, chỉ đạo, chỉ huy điều hành và tổ chức thực hiện; trong đó, thống nhất quan điểm: xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp, có cơ cấu hợp lý, chất lượng cao là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên và luôn đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy đảng, sự điều hành của chính quyền địa phương, cơ quan quân sự làm tham mưu. Cơ quan chức năng, trực tiếp là Cục Dân quân tự vệ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành Trung ương, địa phương tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra việc xây dựng lực lượng dân quân tự vệ trên địa bàn cả nước, kịp thời tham mưu, đề xuất chủ trương, giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ cả trước mắt và lâu dài. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, làm cho các cấp, ngành, địa phương và các tầng lớp nhân dân nhận thức đầy đủ vị trí, vai trò, ý nghĩa chiến lược về xây dựng lực lượng dân quân tự vệ trong tình hình mới; trên cơ sở đó, xác định quyết tâm, trách nhiệm, tạo đồng thuận cao trong thực hiện nhiệm vụ quan trọng này.

Lực lượng dân quân tự vệ pháo binh tỉnh Quảng Ninh huấn luyện thao tác súng cối 82mm.

Hai là, đẩy mạnh củng cố, kiện toàn tổ chức, biên chế, xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp, có cơ cấu hợp lý, sẵn sàng chiến đấu cao, hoạt động hiệu quả. Phát huy kinh nghiệm và kết quả đạt được, thời gian tới, bám sát quy định của Luật Dân quân tự vệ, các văn bản quy phạm pháp luật liên quan, thực tế địa bàn, cơ quan quân sự các cấp chủ động tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền địa phương cùng cấp làm tốt hơn nữa công tác đăng ký, quản lý, tổ chức huấn luyện và hoạt động của lực lượng dân quân tự vệ; chú trọng các địa bàn trọng điểm về quốc phòng, an ninh, đặc biệt là địa bàn Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ; dân quân thường trực và chốt chiến đấu dân quân thường trực biên giới đất liền, dân quân tự vệ biển, đảo. Quá trình triển khai, cần coi trọng tính rộng khắp, thực hiện ở đâu có tổ chức đảng, có dân, ở đó phải có dân quân tự vệ; kiên quyết không để “vùng trắng” dân quân tự vệ. Tiếp tục nghiên cứu, xây dựng mô hình điểm về dân quân tự vệ, đơn vị dân quân tự vệ ở các địa bàn trọng điểm về quốc phòng, an ninh. Chú trọng xây dựng lực lượng dân quân tự vệ làm nhiệm vụ chiến tranh thông tin, chiến tranh không gian mạng, các đội bắn tỉa, chế áp phương tiện bay không người lái (UAV) đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Để nâng cao hiệu quả, các cơ quan, đơn vị, địa phương chú trọng phát huy vai trò cán bộ chuyên trách; tăng cường phối hợp giữa cơ quan quân sự địa phương các cấp với ban, ngành đoàn thể địa phương tham mưu, đề xuất và tổ chức thực hiện, tránh tình trạng khoán trắng cho cơ quan quân sự. Đồng thời, tích cực nghiên cứu, ứng dụng thành tựu khoa học, công nghệ, chuyển đổi số quốc gia trong quản lý, chỉ đạo, điều hành hoạt động dân quân tự vệ.

Cùng với đó, các cơ quan, đơn vị, địa phương tiếp tục đột phá nâng cao chất lượng huấn luyện dân quân tự vệ. Để đạt mục tiêu, yêu cầu đề ra, trước mắt, cần chuẩn hóa chương trình, nội dung cho các đối tượng, theo hướng “cơ bản, thiết thực, chất lượng”, coi trọng huấn luyện đồng bộ và chuyên sâu, sát thực tế, nhiệm vụ, phương án, đối tượng, địa bàn. Kết hợp chặt chẽ giữa huấn luyện quân sự với giáo dục chính trị, rèn luyện kỷ luật, xây dựng bản lĩnh chính trị cho cán bộ, chiến sĩ. Đặc biệt, các đơn vị, địa phương phải coi trọng huấn luyện đội ngũ cán bộ dân quân tự vệ; rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn kiện tác chiến của dân quân tự vệ theo đúng Điều lệ công tác tham mưu tác chiến dân quân tự vệ; đồng thời, tăng cường tổ chức luyện tập, diễn tập chiến đấu phòng thủ, phòng thủ dân sự,… nhằm rèn luyện, nâng cao trình độ kỹ thuật, chiến thuật, năng lực tổ chức chỉ huy, khả năng phối hợp, hiệp đồng chiến đấu với các lực lượng.

Ba là, xây dựng lực lượng dân quân tự vệ gắn với thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh trên từng địa bàn và cả nước. Dân quân tự vệ là lực lượng vũ trang quần chúng được tổ chức ở cơ sở, gắn bó mật thiết với nhân dân và làm nòng cốt cho toàn dân đánh giặc. Vì vậy, quá trình triển khai, các cơ quan, đơn vị, địa phương cần gắn kết chặt chẽ các đề án, kế hoạch tổ chức, xây dựng và hoạt động của dân quân tự vệ với thực hiện công tác quốc phòng, quân sự địa phương; xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân, trọng tâm là xây dựng “thế trận lòng dân” trên từng địa bàn và cả nước ngày càng vững chắc. Cùng với đó, các cơ quan, đơn vị, địa phương gắn xây dựng dân quân tự vệ với xây dựng địa phương, cơ sở vững mạnh toàn diện; xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh, tăng cường củng cố, nâng cao chất lượng của tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức quần chúng ở địa phương, cơ sở; lấy chất lượng, hiệu quả công tác quốc phòng, quân sự và an ninh ở cơ sở làm tiêu chí hàng đầu để đánh giá kết quả xây dựng lực lượng, tổ chức huấn luyện, hoạt động cũng như trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu của dân quân tự vệ.

Cùng với các nội dung, giải pháp trên, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị, địa phương cần quan tâm bảo đảm tốt chế độ chính sách đối với lực lượng dân quân tự vệ. Trước mắt, các cơ quan chức năng, trực tiếp là Cục Dân quân tự vệ chủ động phối hợp với các bộ, ngành có liên quan, bám sát tình hình thực tiễn, thực hiện tốt chế độ, chính sách đối với lực lượng dân quân tự vệ đúng quy định của pháp luật, phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng dân quân tự vệ và sự phát triển của đất nước. Cùng với đó, cơ quan quân sự các cấp chủ động phối hợp với các ngành chức năng lập dự toán, tiếp nhận, quản lý, sử dụng có hiệu quả nguồn ngân sách được cấp; chi trả đầy đủ phụ cấp trách nhiệm cho cán bộ dân quân tự vệ theo quy định; có chính sách hỗ trợ tiền ăn, phụ cấp đi đường và bảo đảm tốt các chế độ, chính sách trong thời gian tham gia huấn luyện, hoạt động của dân quân tự vệ theo đúng quy định của Luật Dân quân tự vệ. Đồng thời, tích cực huy động các nguồn lực đầu tư mua sắm, bảo đảm trang phục, phương tiện, công cụ hỗ trợ thực hiện nhiệm vụ; xây dựng trụ sở, nhà làm việc ban chỉ huy quân sự xã, thao trường, bãi tập, nâng cao chất lượng huấn luyện, hoạt động của dân quân tự vệ ở địa phương, cơ sở.

Xây dựng lực lượng dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp, có chất lượng tổng hợp, khả năng sẵn sàng chiến đấu cao là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân. Đây là cơ sở quan trọng để lực lượng dân quân tự vệ cả nước tiếp tục phát huy vị trí, vai trò, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó, xứng đáng là “lực lượng vô địch, là bức tường sắt của Tổ quốc...” mà Bác Hồ đã khen tặng.

Trung tướng NGUYỄN QUANG NGỌC, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Ủy viên Quân ủy Trung ương, Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam
____________________

1 - Hồ Chí Minh – Toàn tập, Tập 5, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 158.