Vận dụng tốt nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn sẽ góp phần quan trọng vào việc trang bị kiến thức, xây dựng bản lĩnh chính trị, niềm tin, động cơ, ý chí, năng lực thực tiễn cho người học. Đây cũng là mối quan tâm chung của các học viện, nhà trường Quân đội, trong đó có Trường Sĩ quan Lục quân 2.

Những năm gần đây, trước yêu cầu mới về xây dựng đội ngũ cán bộ Quân đội, nhiệm vụ giáo dục, đào tạo của Trường Sĩ quan Lục quân 2 có bước phát triển với cả thời cơ, thuận lợi và khó khăn, thách thức đan xen. Trước tình hình đó, Nhà trường thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo; trong đó, “tập trung đổi mới phương pháp dạy học, chú trọng vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn” là vấn đề quan trọng. Tuy nhiên, so với mục tiêu, yêu cầu đề ra, việc vận dụng nguyên tắc trên còn bộc lộ nhiều hạn chế; kiến thức thực tiễn ở một số giảng viên chưa toàn diện; còn biểu hiện lúng túng, thiếu linh hoạt, sáng tạo trong vận dụng thực tiễn vào bài giảng; việc cân đối giữa kiến thức lý luận và kiến thức thực tiễn chưa đồng đều, v.v. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giáo dục, đào tạo của Nhà trường và năng lực thực hành huấn luyện, chỉ huy, quản lý của học viên khi công tác. Để giải quyết những vấn đề trên; thời gian tới, cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

Một là, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo đối với việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Hằng năm, căn cứ vào nhiệm vụ được giao, Đảng ủy, Ban Giám hiệu Nhà trường cần kịp thời lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan, khoa giáo viên, đơn vị nói chung, những khoa đảm nhiệm giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn nói riêng, quán triệt sâu sắc và thực hiện có hiệu quả các nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, hướng dẫn của Tổng cục Chính trị về thực hiện nhiệm vụ giáo dục khoa học xã hội và nhân văn trong các học viện, nhà trường Quân đội. Trên cơ sở đó, đề ra các biện pháp lãnh đạo, vận dụng sát, đúng với tình hình thực tiễn của Nhà trường. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục làm cho mọi tổ chức, lực lượng và đội ngũ giảng viên khoa học xã hội nhân văn nắm vững quan điểm, chủ trương, phương châm, phương pháp giáo dục, đào tạo của Đảng, Nhà nước và Quân đội. Đồng thời, xây dựng lập trường tư tưởng chính trị vững vàng, ý thức tổ chức kỷ luật, đạo đức nhà giáo và tinh thần trách nhiệm cho cán bộ, giảng viên, đảm bảo cho họ phải thật sự là người thầy, người chỉ huy, người đồng chí gương mẫu, tự học, tự rèn và là tấm gương sáng của “Bộ đội Cụ Hồ” cho học viên noi theo.

Đối với các phòng, ban, đội ngũ cán bộ quản lý cần phát huy tinh thần, trách nhiệm cao, hợp tác, ủng hộ việc vận dụng nguyên tắc bằng những hành động thực tế, thiết thực, góp phần hoàn thành tốt mục tiêu, yêu cầu giáo dục, đào tạo. Nhà trường tiếp tục bổ sung các trang thiết bị, cơ sở vật chất kỹ thuật, địa điểm cho giảng viên thực hiện nhiệm vụ giảng dạy; đảm bảo đầy đủ tài liệu học tập đáp ứng yêu cầu học tập, nghiên cứu của giảng viên và học viên. Kịp thời thông báo, thông tin các vấn đề thời sự, định hướng nhận thức cho các đối tượng trong Nhà trường trước các vấn đề thực tiễn đặt ra. Các cơ quan chức năng quản lý chặt chẽ chương trình, nội dung trên cơ sở kế hoạch đã được cấp trên phê chuẩn, đảm bảo phù hợp với kế hoạch huấn luyện, đủ lượng kiến thức từ thấp đến cao, phù hợp với nhận thức của người học.

Hai là, nâng cao năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội nhân văn và đổi mới phương pháp học tập của học viên. Đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn là những người trực tiếp truyền thụ kiến thức, định hướng phương pháp vận dụng giữa lý luận và thực tiễn cho học viên. Thời gian qua, tuy đã có nhiều đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, nhưng vẫn còn nặng về thuyết trình, kỹ năng sử dụng các phương tiện dạy học chưa thành thục, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học còn mức độ, chủ yếu là trình chiếu thay bảng viết,… điều đó đã hạn chế phát huy tính tích cực của người học. Bên cạnh đó, đội ngũ giảng viên của Nhà trường được bổ sung từ nhiều nguồn khác nhau nên trình độ, năng lực không đồng đều. Do vậy, Nhà trường cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên cả về trình độ học vấn, năng lực sư phạm và kinh nghiệm thực tiễn. Trên cơ sở phân tích thực trạng đội ngũ giảng viên hiện có, yêu cầu về cơ cấu, trình độ học vấn, chuyên môn đào tạo, cấp ủy, chỉ huy các khoa giáo viên và cơ quan chính trị cần chủ động rà soát, phân loại chất lượng giảng viên (kết hợp các yếu tố về năng lực giảng dạy, trình độ học vấn, uy tín, năng lực thực tiễn,...) để xây dựng kế hoạch tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng phù hợp. Trong đó, chú trọng lựa chọn những giảng viên có phẩm chất đạo đức, năng lực đưa đi đào tạo, tham quan, nghiên cứu, giao lưu, học hỏi kinh nghiệm giảng dạy của các nhà trường trong và ngoài Quân đội. Đồng thời, quan tâm chăm lo xây dựng các chuyên gia đầu ngành, giảng viên giữ cương vị lãnh đạo, chỉ huy các khoa giáo viên, chủ nhiệm bộ môn, giảng viên trẻ có khả năng phát triển. Đẩy mạnh việc bồi dưỡng nâng cao kiến thức toàn diện cho đội ngũ giảng viên bằng nhiều hình thức, như: bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm; tập huấn giáo viên; cập nhật kiến thức mới, trọng tâm là những môn học, ngành học có sự phát triển nhanh về lý luận và thực tiễn để giảng viên không bị lạc hậu về kiến thức. Thường xuyên tổ chức dự giờ, rút kinh nghiệm giảng dạy, thi giảng viên dạy giỏi các cấp. Kịp thời, chủ động phổ biến, cung cấp thông tin về những nội dung có liên quan đến kinh tế, chính trị, xã hội, quốc phòng, an ninh, để giảng viên cập nhật, làm cho bài giảng vừa phong phú, sâu sắc, vừa không lạc hậu với tình hình.

Đối với học viên, cần tích cực đổi mới phương pháp học tập, nghiên cứu khoa học, nhất là phương pháp “tự học, tự rèn, học đi đôi với hành từ tư duy đến thực tiễn”, vận dụng ngay lý luận đã tiếp thu vào quá trình học tập, công tác tại trường. Đổi mới cách thức ghi chép bài trên lớp, ghi theo ý hiểu, liên hệ, vận dụng ngay trong tư duy để tạo “dấu ấn” kiến thức. Thường xuyên thảo luận, tranh luận, phát biểu xây dựng bài theo những nội dung giảng viên hướng dẫn, mạnh dạn trao đổi những nội dung chưa rõ, chưa hiểu. Chủ động dành thời gian nghiên cứu bài học trước và sau khi lên lớp, phấn đấu học đến đâu nắm chắc đến đó cả lý luận và thực tiễn.

Ba là, tiếp tục đổi mới chương trình, nội dung, hình thức giảng dạy, đáp ứng với mục tiêu, yêu cầu đào tạo. Đây là biện pháp “xương sống” trong việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn để nâng cao tính thực tiễn trong công tác giảng dạy. Nội dung này buộc người dạy phải chuẩn bị chu đáo nội dung bài giảng sao cho phù hợp với nhiều “nhóm đối tượng”; đồng thời, người học buộc phải tích cực vận dụng tri thức đã có để giải quyết các tình huống có vấn đề trong làm việc nhóm, thảo luận và hình thành kiến thức mới. Việc đổi mới nội dung, chương trình đào tạo của Nhà trường cần thực hiện theo hướng: giảm tỷ lệ kiến thức giáo dục đại cương, tăng kiến thức giáo dục chuyên nghiệp; giảm lý thuyết, tăng thực hành, thực tập và khắc phục tình trạng dạy, học thụ động, nặng về lý luận, không gắn với thực tiễn huấn luyện chiến đấu ở các đơn vị. Hằng năm, Nhà trường tổ chức khảo sát thực tiễn huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu ở các đơn vị, nơi công tác của học viên sau khi ra trường để bổ sung nội dung, chương trình đào tạo sát với yêu cầu thực tiễn. Tiếp tục duy trì chặt chẽ, nghiêm túc chế độ thanh tra, kiểm tra, theo dõi, giám sát quá trình chuẩn bị, thực hành giảng dạy của các khoa và quá trình học tập, rèn luyện của học viên. Từng bước đổi mới tổ chức thi, kiểm tra theo hướng “đề mở” nhằm tăng khả năng tư duy, vận dụng thực tiễn của người học. Thực hiện nghiêm túc Cuộc vận động “Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục”; tổ chức rút kinh nghiệm kịp thời, khắc phục triệt để các yếu kém, khuyết điểm.

Bốn là, phát huy tính chủ động, tích cực, tự giác trong tự học, tự rèn nâng cao năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội nhân văn. Bởi, quá trình giáo dục, đào tạo chỉ đạt hiệu quả khi chuyển hóa thành quá trình tự đào tạo. Do đó, để nâng cao năng lực giảng dạy, một trong những yêu cầu quan trọng là mỗi giảng viên phải xây dựng kế hoạch tự đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện cho bản thân mình. Kế hoạch phải cụ thể, thiết thực, có tính khả thi cao, như: mục tiêu, nội dung, phương pháp tự học tập, bồi dưỡng, chuẩn bị tài liệu và thời gian hoàn thành, v.v. Đây là một công việc khó khăn và dễ bị ngoại cảnh tác động, cho nên, ngoài việc xác định mục đích, động cơ đúng đắn, người giảng viên cần phải có nghị lực, quyết tâm cao, có ý chí vượt qua mọi khó khăn, trở ngại để tự đào tạo, tự bồi dưỡng, rèn luyện có kết quả. Mỗi giảng viên cần phải xây dựng cho bản thân đức tính cần cù, kiên trì, bền bỉ, không được tự ti, giấu dốt; không được thoả mãn dừng lại; phải tích cực, tự giác học hỏi, học ở sách vở, học ở đơn vị, học ở đồng chí, đồng đội, học tập thông qua thực tiễn. Mặt khác, tổ chức đảng, cán bộ chỉ huy, khoa, bộ môn, cơ quan chức năng cần tạo môi trường, điều kiện thuận lợi, thường xuyên kiểm tra, giúp đỡ, tạo sự hứng khởi, khích lệ giảng viên trong quá trình học tập, rèn luyện. Bên cạnh đó, Nhà trường cần chú trọng nâng cấp hệ thống giảng đường, thao trường, bảo đảm đạt chuẩn quy định; xây dựng các phòng học chuyên dùng, đầu tư các thiết bị hỗ trợ phục vụ giảng dạy, như:­ máy chiếu, phương tiện nghe nhìn, sơ đồ, tranh vẽ, v.v. Gắn việc đầu tư phương tiện, trang thiết bị hiện đại với đẩy mạnh phát huy sáng kiến, cải tiến mô hình, học cụ; khuyến khích giảng viên, học viên khai thác, sử dụng có hiệu quả các trang thiết bị giảng dạy, ứng dụng công nghệ thông tin, phương tiện kỹ thuật số vào phục vụ công tác giảng dạy. Thường xuyên quan tâm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần và chính sách đối với cán bộ, giảng viên; xây dựng bầu không khí dân chủ, cởi mở, đoàn kết, tạo điều kiện thuận lợi cho đội ngũ nhà giáo yên tâm công tác, phát huy tài năng trong nghề nghiệp.

Những vấn đề đặt ra trong vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn của Trường Sĩ quan Lục quân 2 có lẽ cũng là vấn đề chung của các nhà trường Quân đội hiện nay. Tác giả mạnh dạn nêu một số giải pháp để cùng nghiên cứu, trao đổi, nhằm góp phần thực hiện tốt công tác này, thiết thực nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, xây dựng Nhà trường "chính quy, tiên tiến, mẫu mực" trong thời gian tới.

ThS. HÀ VĂN THIỀU, Trường Sĩ quan Lục quân 2