Để đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường Quân đội nói chung, Trường Sĩ quan Lục quân 1 nói riêng, đòi hỏi phải tiến hành tổng thể các nội dung, giải pháp; trong đó, đổi mới phương pháp dạy học có ý nghĩa then chốt, đột phá.

Thủ trưởng Bộ Quốc phòng kiểm tra giờ học Tin học của học viên Đại đội 22, Tiểu đoàn 8.

Là trung tâm đào tạo sĩ quan chỉ huy tham mưu lục quân cấp phân đội trình độ đại học khu vực phía Bắc, những năm qua, Trường Sĩ quan Lục quân 1 luôn quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về công tác giáo dục và đào tạo, nhất là Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW, ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về “Đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới”; tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện quyết liệt, đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó chú trọng đổi mới căn bản, toàn diện từ nhận thức, tư tưởng chỉ đạo, đến quản lý, điều hành, quy trình, chương trình, nội dung đào tạo, phương pháp dạy học và các mặt bảo đảm, tạo nên “hệ sinh thái” riêng. Đặc biệt, phương pháp dạy học có sự đổi mới toàn diện từ cách tiếp cận nội dung, trang bị kiến thức sang tiếp cận năng lực, phát huy tư duy người học, phù hợp từng đối tượng, môn học, bài học; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, sử dụng trang thiết bị dạy học hiện đại vào quá trình dạy học, v.v. Nhờ đó, tạo bước chuyển tích cực trong giáo dục và đào tạo, chất lượng dạy và học của Nhà trường được nâng lên.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, việc đổi mới phương pháp dạy, học của Nhà trường có mặt chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra, chưa có sự đột phá rõ nét. Năng lực, khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, kỹ năng sư phạm của một số giảng viên còn có mặt hạn chế; việc đổi mới phương pháp học của học viên còn chậm, chưa vững chắc, v.v. Để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội, bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt là việc xây dựng Quân đội tiến lên hiện đại trong bối cảnh kỷ nguyên số, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo,… đòi hỏi công tác giáo dục và đào tạo của Trường Sĩ quan Lục quân 1 cần tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện hơn nữa, nhất là đổi mới về phương pháp dạy, học nhằm tạo bước đột phá nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo; trong đó, tập trung vào một số giải pháp chủ yếu sau.

Thủ trưởng Ban Giám hiệu Nhà trường kiểm tra giờ huấn luyện Điều lệnh đội ngũ.

Trước hết, xây dựng đội ngũ giảng viên chất lượng cao đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Đội ngũ giảng viên là nhân tố cơ bản, quan trọng quyết định chất lượng dạy và học. Vì vậy, Đảng ủy, Ban Giám hiệu Nhà trường thường xuyên quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm nghị quyết, chỉ thị của trên về xây dựng đội ngũ giảng viên, nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giáo dục và đào tạo trong tình hình mới. Thực hiện điều đó, Nhà trường tập trung lãnh đạo, chỉ đạo làm tốt công tác đào tạo, quy hoạch, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, chú trọng kết hợp giữa chuẩn hóa về trình độ chuyên môn với nâng cao kỹ năng nghiệp vụ sư phạm, nhất là phương pháp huấn luyện, kỹ năng sử dụng các trang thiết bị, công nghệ hiện đại phục vụ giảng dạy.

Thực tế cho thấy, người thầy muốn giảng hay, giảng tốt, tự tin vận dụng các phương pháp giảng dạy thì phải uyên thâm về lý luận, thực tiễn. Chính vì vậy, Nhà trường coi trọng tổ chức cho cán bộ, giảng viên đi luân chuyển, thực tế, tham quan học tập ở các đơn vị, học viện, nhà trường Quân đội để bổ sung, tích lũy kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy. Đồng thời, duy trì hội thi giảng viên dạy giỏi các cấp, coi đây là “kênh” quan trọng để giảng viên tự học, tự bồi dưỡng cho nhau, qua đó nâng cao trình độ, đổi mới nội dung, phương pháp dạy học cũng như ứng dụng công nghệ, sử dụng thiết bị mới, hiện đại vào giảng dạy. Phối hợp với các học viện, nhà trường có uy tín trong và ngoài Quân đội cử cán bộ, giảng viên tham gia học tập, nghiên cứu nâng cao trình độ mọi mặt; tổ chức hội thảo, tọa đàm về đổi mới phương pháp dạy học nhằm chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm, giúp cán bộ, giảng viên có điều kiện học tập, lĩnh hội phương pháp giảng dạy học mới, hiện đại. Tập trung đầu tư xây dựng hệ thống phòng học chuyên dùng, trang bị phương tiện hiện đại phục vụ công tác giảng dạy. Ngoài ra, Nhà trường còn chỉ đạo các khoa, bộ môn thực hiện tốt hoạt động phương pháp nhằm bồi dưỡng nâng cao trình độ, kỹ năng sư phạm cho đội ngũ giảng viên; khuyến khích giảng viên tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện nâng cao trình độ; thường xuyên cập nhật những nội dung kiến thức, thông tin, phương pháp sư phạm mới, vận dụng linh hoạt, sáng tạo, có hiệu quả vào giảng dạy, truyền thụ kiến thức cho học viên.

Hai là, tập trung đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên. Với mục tiêu “lấy người học làm trung tâm”, tránh dạy học một chiều và tích hợp các phương pháp dạy học hiện đại, nên phương pháp giảng dạy của giảng viên sẽ giữ vai trò tổ chức, định hướng, dẫn dắt, chỉ đạo quá trình nhận thức của học viên. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy, Nhà trường xác định lấy huấn luyện, trang bị lý luận, lý thuyết, nguyên tắc để học viên có kiến thức nền cơ bản, vững chắc làm nền tảng và lấy huấn luyện thực hành là quan trọng. Đồng thời, tổ chức luyện tập, ôn luyện, hướng dẫn tự học nhằm hình thành kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp, kết hợp với bồi dưỡng, rèn luyện phát triển năng lực tư duy và năng lực của người chỉ huy là quyết định. Cùng với đó, đội ngũ giảng viên tăng cường tương tác với học viên, xây dựng các lớp học đảo chiều và phát huy cao nhất vai trò chủ động, sáng tạo của người học.

Để đạt được mục tiêu này, Nhà trường xây dựng kế hoạch luân phiên thông qua bài giảng, tổ chức giảng thử, giảng mẫu ở các khoa, tạo sự thống nhất trong toàn trường về phương pháp giảng dạy của từng bài, học phần, môn học với từng đối tượng học viên, để từ đó các khoa, bộ môn và đội ngũ giảng viên lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp, kiên quyết khắc phục tình trạng truyền đạt kiến thức một chiều, thụ động. Đối với các học phần, môn học thuộc nhóm kiến thức xã hội và nhân văn, giảng viên sử dụng phương pháp thuyết trình, nêu vấn đề, đàm thoại, thảo luận kết hợp với đóng vai, tập bài. Sau khi giảng dạy nội dung lý luận, nguyên tắc, để học viên ở cương vị người chỉ huy vận dụng, giải quyết các tình huống trong chỉ huy chiến đấu, quản lý bộ đội; tổ chức cho lớp học thảo luận, tranh biện để tìm ra phương án giải quyết vấn đề tốt nhất. Đối với các học phần, môn học cơ sở ngành và chuyên ngành, sử dụng phương pháp nêu tình huống, đóng vai, nêu vấn đề, huấn luyện đội ngũ chiến thuật, tập chiến thuật, diễn tập chiến thuật,… để nâng cao khả năng tư duy, xử trí tình huống, rèn luyện kỹ năng cho học viên. Những nội dung đặc thù, như: kỹ thuật chiến đấu bộ binh; chiến thuật, kỹ chiến thuật binh chủng, vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp dạy học tích cực, lấy thực hành làm chính; tăng cường luyện tập, sửa tập, thực hiện sai đâu sửa đấy, sửa ngay tại thao trường, bãi tập để hình thành kỹ năng, kỹ xảo cho người học. Trong diễn tập chiến thuật, vận dụng phương pháp “đạo theo diễn” để người học phát huy hết khả năng tư duy, sự linh hoạt, sáng tạo để giải quyết tình huống chiến thuật theo nguyên tắc đã học mà không áp đặt theo đáp án mẫu. Đối với các học phần, môn học thuộc nhóm kiến thức khoa học tự nhiên, ngoại ngữ, sử dụng phương pháp thuyết trình, tập bài, thảo luận, thí nghiệm, kiểm tra và định hướng nội dung học tập giúp người học chủ động tư duy, cùng tham gia vào quá trình học tập.

Giờ học chiến thuật trung đội bộ binh phòng ngự.

Ba là, đổi mới phương pháp trợ giáo, vai trò của cán bộ quản lý đơn vị. Cán bộ quản lý học viên là bộ phận hợp thành đội ngũ người thầy trong Nhà trường, là người trực tiếp lãnh đạo, quản lý, chỉ huy, giáo dục, rèn luyện học viên theo mục tiêu đào tạo, được coi là “người thầy thứ hai” của học viên. Vì vậy, Nhà trường luôn quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực, phương pháp trợ giáo cho đội ngũ cán bộ quản lý với nhiều nội dung, hình thức, biện pháp đa dạng, phong phú. Trước hết, chỉ đạo khoa giáo viên phối hợp với các tiểu đoàn, hệ quản lý học viên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng phương pháp sư phạm; đưa cán bộ quản lý tham gia thảo luận, xử trí, kết luận các tình huống trong huấn luyện đội ngũ chiến thuật, tập chiến thuật. Phân công giảng viên có kinh nghiệm cùng với các tiểu đoàn, hệ, đại đội hướng dẫn cán bộ quản lý phương pháp nghiên cứu khoa học quân sự, ứng dụng khoa học công nghệ vào trợ giảng; vận dụng linh hoạt, sáng tạo phương pháp dạy học tích cực để giúp đỡ học viên ôn luyện. Bên cạnh đó, Nhà trường còn tạo điều kiện để các đơn vị quản lý học viên tự chủ trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp, giờ ngoại khóa; thành lập các tổ trợ giảng theo nội dung môn học, bài học để làm mẫu, hướng dẫn học viên học tập, ôn luyện. Tổ chức phân loại học viên theo các nhóm, nhất là nhóm có nhận thức hạn chế, kỹ năng chưa toàn diện,… từ đó có kế hoạch phân công cán bộ quản lý bồi dưỡng, giúp đỡ học viên trong học tập, rèn luyện.

Bốn là, đổi mới phương pháp học tập của học viên. Phương pháp học tập của học viên có tác động trở lại đối với phương pháp dạy học và quyết định đến chất lượng giáo dục và đào tạo. Nhận thức rõ điều đó, Nhà trường chỉ đạo các cơ quan, khoa, đơn vị quản lý học viên làm tốt công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao nhận thức, trách nhiệm để học viên phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, khắc phục triệt để tư tưởng trung bình chủ nghĩa, tư duy lối mòn, tiếp thu kiến thức thụ động một chiều, thiếu linh hoạt, sáng tạo. Tập trung xây dựng cho học viên ý thức tự giác trong học tập, nghiên cứu; chú trọng đổi mới cách nghiên cứu, tiếp cận nội dung để hình thành cho mình phương pháp học tập riêng; coi tự học tập là then chốt, biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Trên cơ sở hướng dẫn của giảng viên, học viên chủ động tìm tòi, nghiên cứu tài liệu để cùng trao đổi, thảo luận với giảng viên trong quá trình giảng dạy, thực hiện việc tiếp thu kiến thức theo hướng “đa chiều”, tạo sự hứng khởi trong học tập.

Ngoài các hoạt động học tập chính khóa ở trên lớp, Nhà trường chỉ đạo các đơn vị quản lý khuyến khích học viên tích cực tham gia hoạt động câu lạc bộ, tổ, nhóm học tập, thông qua đó, học viên tự bồi dưỡng, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ. Với những nội dung học còn thiếu, còn yếu, chỉ huy đơn vị hướng dẫn học viên đề xuất kế hoạch ôn luyện, luyện tập trong các giờ tự học, giờ ngoại khóa; động viên, khuyến khích học viên chủ động tìm kiếm tài liệu tham khảo ở thư viện, khai thác học liệu số, ứng dụng công nghệ thông tin để lĩnh hội, mở rộng vốn kiến thức, vận dụng có hiệu quả khi trao đổi với giảng viên tại lớp cũng như quá trình ôn luyện. Bên cạnh đó, Nhà trường còn chỉ đạo các đơn vị quản lý xây dựng kế hoạch cho học viên thực tập trên cương vị người chỉ huy các cấp, trực tiếp làm công tác chuẩn bị, tiến hành các hoạt động thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng học tập và năng lực toàn diện, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ sau khi tốt nghiệp.

Năm là, đổi mới phương pháp thi, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Thực tiễn cho thấy, thi, kiểm tra có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc định hướng hoạt động của cả người dạy và người học, là động lực để đối mới phương pháp dạy, học. Theo đó, Nhà trường chỉ đạo cơ quan chức năng bám sát chuẩn đầu ra của từng đối tượng để xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả học tập của học viên, theo hướng đề cao năng lực vận dụng lý luận vào thực tiễn. Với mỗi học phần, môn học tiến hành đánh giá kết quả theo ba thành phần: thường xuyên, định kỳ và tổng kết. Để đánh giá chính xác, trung thực, khách quan kết quả học tập của học viên, Nhà trường chỉ đạo từng bộ môn, khoa đổi mới cách thức xây dựng ngân hàng đề thi, tổ chức kiểm tra theo các tiêu chí khoa học, bảo đảm khách quan, tổng hợp và khái quát cao. Trong đó, yêu cầu đặt ra với học viên là phải nắm chắc kiến thức cơ bản, hình thành kỹ năng, kỹ xảo, biết vận dụng nguyên tắc, lý luận vào giải quyết các vấn đề thực tiễn trong hoạt động quân sự một cách sáng tạo, linh hoạt. Đây là yếu tố quan trọng thúc đẩy học viên tích cực học tập, chủ động biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo; đồng thời, đòi hỏi đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý không ngừng nghiên cứu, trau dồi tri thức, cập nhật thông tin, nâng cao năng lực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Cùng với đó, tiếp tục đa dạng hóa và kết hợp chặt chẽ nhiều hình thức, phương pháp thi, kiểm tra đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học viên; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, phần mềm hỗ trợ, nhất là phần mềm thi, kiểm tra trắc nghiệm,... kịp thời thông báo kết quả, chỉ rõ nguyên nhân dẫn đến kết quả không cao để học viên điều chỉnh phương pháp học tập cho phù hợp.

Đổi mới phương pháp dạy, học là nội dung quan trọng trong đổi mới giáo dục và đào tạo, liên quan trực tiếp đến các khâu, bước, quy trình, nội dung và chủ thể, khách thể của quá trình đào tạo, tác giả bài viết xin đưa ra để bạn đọc cùng nghiên cứu, trao đổi./.

Thiếu tướng, TS. PHẠM QUỐC TUẤN, Phó Hiệu trưởng Nhà trường