Tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cao nhất của Đảng. Việc buông lỏng nguyên tắc tập trung dân chủ là một trong các nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, yếu kém trong công tác xây dựng Đảng thời gian qua mà Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” đã chỉ ra. Do đó, tuân thủ nghiêm nguyên tắc này cần được coi là khâu đột phá để khắc phục hạn chế, khuyết điểm sau kiểm điểm, tự phê bình và phê bình.

Nguyên tắc tập trung dân chủ không phải là điều xa lạ đối với các tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên. Điều 9, Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam (khóa XI) nêu rõ: “Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ”. Nhìn lại những vấn đề mà Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về công tác xây dựng Đảng chỉ ra, từ những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân ích kỷ đến căn bệnh quan liêu, cục bộ, độc đoán, gia trưởng, xa dân, “lợi ích nhóm”; hiện tượng bố trí, sử dụng cán bộ thiếu công tâm, khách quan hay xác định không rõ thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu… trong thời gian qua, bên cạnh các nguyên nhân về công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, sự tu dưỡng, rèn luyện của cán bộ, đảng viên,… có một nguyên nhân không kém phần quan trọng là nguyên tắc tập trung dân chủ bị buông lỏng.

Sự buông lỏng nguyên tắc tập trung dân chủ xuất phát từ nhiều lý do, cả khách quan và chủ quan; trong đó, yếu tố chủ quan mang tính quyết định. Thứ nhất, đó là do tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên chưa nhận thức đầy đủ bản chất của nguyên tắc, nhất là mối quan hệ biện chứng giữa tập trung và dân chủ. Thực tiễn công tác tổ chức xây dựng Đảng những năm qua cho ta không ít bài học về sai lầm, khuyết điểm, thậm chí có một số cán bộ, đảng viên giữ cương vị lãnh đạo, chủ trì cơ quan trọng yếu của Đảng, Nhà nước đã vi phạm kỷ luật Đảng, vướng vào vòng lao lý, vì một trong các lý do là nhận thức không rõ nguyên tắc tập trung dân chủ, xác định sai thẩm quyền trách nhiệm, đã tự ý ban hành nhiều quyết định trái với quan điểm, đường lối của Đảng, nghị quyết của tổ chức đảng nơi phụ trách. Bài học ở Vinaline, Vinashin, Tiên Lãng (Hải Phòng),… thời gian qua đáng để mọi người suy ngẫm về vấn đề này. Thứ hai, là do trong tổ chức thực hiện, việc vận dụng nguyên tắc tập trung dân chủ có sự lệch lạc, méo mó, thậm chí sai lầm, gây hậu quả nghiêm trọng. Điều này khá phổ biến trong các tổ chức đảng; biểu hiện rất rõ trong việc duy trì, thực hiện các nền nếp, chế độ, nguyên tắc tổ chức sinh hoạt Đảng. Đặc biệt, trong công tác cán bộ, đã để xảy ra những tiêu cực, sự lạm dụng chức vụ, quyền hạn để trục lợi, tham nhũng, nhận hối lộ,… là những vấn đề không thể xem thường. Do đó, để nguyên tắc này được tuân thủ nghiêm ngặt, thiết thực góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cần có những giải pháp đồng bộ tác động vào cả hai mặt trên.

Trước hết, phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, làm cho cán bộ, đảng viên nhận thức sâu sắc bản chất khoa học, cách mạng của nguyên tắc tập trung dân chủ. Tập trung và dân chủ là hai mặt của một nguyên tắc luôn thống nhất biện chứng không tách rời nhau và không đối lập nhau. Trong Đảng ta, yếu tố tập trung được xây dựng trên cơ sở dân chủ và dân chủ được đặt trong mối quan hệ với tập trung; dân chủ càng cao, càng thực chất bao nhiêu, thì tập trung càng sâu sắc, đầy đủ bấy nhiêu và ngược lại. Thực tiễn luôn khẳng định, tập trung mà không chú trọng đến dân chủ sẽ dẫn đến tập trung quan liêu, chuyên quyền, độc đoán. Điều đó hoàn toàn trái với bản chất của Đảng ta là luôn luôn đề cao dân chủ trong Đảng và trong xã hội. Ngược lại, dân chủ mà coi nhẹ tập trung, tất yếu sẽ dẫn đến dân chủ quá trớn, dân chủ vô nguyên tắc, làm suy giảm, triệt tiêu tính tập trung, thống nhất của tổ chức đảng. Thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, mọi cán bộ, đảng viên vừa có quyền được thông báo tình hình, tham gia thảo luận, góp ý vào chủ trương, biện pháp lãnh đạo, bảo lưu ý kiến, vừa phải có trách nhiệm chấp hành sự phân công của tổ chức đảng theo chức trách, nhiệm vụ được giao; phải nói và làm theo Cương lĩnh, đường lối, nghị quyết của Đảng, thiểu số phục tùng đa số, cá nhân phục tùng tổ chức, tổ chức đảng cấp dưới phục tùng tổ chức đảng cấp trên, cao nhất là Ban Chấp hành Trung ương và Bộ Chính trị.

Hai là, phải kiên quyết chấn chỉnh nền nếp hoạt động của công tác tổ chức xây dựng Đảng. Cấp ủy các cấp cần duy trì nghiêm túc nền nếp các chế độ hoạt động của tổ chức đảng, từ việc ra nghị quyết lãnh đạo, tổ chức thực hiện nghị quyết, cho đến công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng. Quá trình xây dựng nghị quyết lãnh đạo của tổ chức đảng cần tuân thủ quy trình, các khâu, các bước theo quy định của Ban Tổ chức Trung ương; trong đó, cần chú ý bảo đảm phát huy dân chủ, sự tham gia đóng góp ý kiến rộng rãi của cán bộ, đảng viên và quần chúng,  không để xảy ra tình trạng áp đặt ý kiến chủ quan của người chủ trì, lãnh đạo (không loại trừ “lợi ích nhóm”),… dẫn đến chất lượng nghị quyết không cao. Trong tổ chức thực hiện nghị quyết, cần thực hiện tốt nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; đề cao trách nhiệm cá nhân trên từng mặt công tác của cơ quan, đơn vị (nhưng không phải là tuyệt đối hóa). Cấp ủy các cấp cần xác định cơ chế quy định trách nhiệm trong tổ chức thực hiện nghị quyết, nhất là thẩm quyền trách nhiệm của đội ngũ cấp ủy viên, cán bộ chủ trì; qua đó, khắc phục tình trạng “cha chung không ai khóc”, “đầu voi đuôi chuột”, “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”, “tranh công đổ lỗi”,… còn khá phổ biến hiện nay. Đồng thời, phải thường xuyên rà soát, xây dựng và ban hành quy chế làm việc, quy chế lãnh đạo, nhất là trên các lĩnh vực công tác trọng yếu (công tác cán bộ, công tác tài chính, xây dựng cơ bản…), làm căn cứ để điều chỉnh mọi hoạt động của cơ quan, đơn vị và góp phần phòng, chống vi phạm của cán bộ, đảng viên. Ngoài ra, việc tuân thủ đầy đủ nền nếp các chế độ báo cáo, thống kê, thủ tục hành chính đảng,… theo quy định, cũng là những vấn đề không được xem nhẹ, bởi từ đây rất dễ dẫn đến sơ hở, vi phạm nguyên tắc.

Ba là, chú trọng thực hiện nghiêm quy chế, quy trình trong công tác cán bộ, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp có phẩm chất, năng lực tương xứng với yêu cầu thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh CNH,HĐH và hội nhập quốc tế. Xuất phát từ vị trí của công tác cán bộ là then chốt của công tác xây dựng Đảng, mọi vấn đề liên quan đến công tác này cần được cấp ủy các cấp đặc biệt coi trọng. Công tác cán bộ là công tác con người, do vậy phải hết sức cẩn trọng, vừa giữ vững nguyên tắc, vừa mềm dẻo, linh hoạt trong tổ chức thực hiện. Công tác cán bộ là công tác của cấp ủy, vì vậy phải luôn đặt dưới sự lãnh đạo chặt chẽ của cấp ủy các cấp; mọi vấn đề từ nhận xét, đánh giá, quy hoạch, bổ nhiệm, điều động, tuyển dụng, cử cán bộ đi học, đi công tác, thực hiện chính sách cán bộ,… đều phải được cấp ủy hoặc thường vụ xem xét, thông qua, biểu quyết theo đa số quá bán, không ai (kể cả bí thư cấp ủy, người chủ trì) được quyền tự quyết định. Với trách nhiệm chủ trì công tác Đảng trong cơ quan, đơn vị, bí thư cấp ủy phải luôn đề cao tính đảng, tính nguyên tắc, thực sự công tâm, khách quan, dân chủ trong công tác cán bộ, nhất là trong nhận xét, đánh giá, sử dụng cán bộ, sao cho chính xác, không lồng ý kiến, tình cảm cá nhân, tất cả vì mục đích xây dựng con người, xây dựng tổ chức vững mạnh, đủ sức hoàn thành trọng trách được giao. Đặc biệt, cán bộ lãnh đạo, chủ trì phải “liêm, chính”, tuyệt đối không lợi dụng chức vụ, quyền hạn, ảnh hưởng của mình để tư lợi; không ỷ thế của người lãnh đạo, chủ trì để trù dập, ức hiếp cán bộ dưới quyền, gây khó dễ cho những người thẳng thắn, trung thực.

Bốn là, phải tăng cường công tác bảo vệ chính trị nội bộ. Trong bối cảnh hiện nay, nhất là trước các tác động từ mặt trái của kinh tế thị trường, quá trình hội nhập quốc tế và đặc biệt là sự chống phá rất quyết liệt, công khai của các thế lực thù địch, việc bảo vệ cán bộ, đảng viên càng trở nên bức thiết hơn bao giờ hết. Bên cạnh các giải pháp nghiệp vụ, việc giữ vững nguyên tắc của tổ chức đảng, các chế độ, quy định của tổ chức chính quyền, đoàn thể cần được quan tâm thực hiện tốt. Cấp ủy các cấp cần tăng cường công tác quản lý, rèn luyện cán bộ, đảng viên ở mọi lúc, mọi nơi. Phải tăng cường tuyên truyền, giáo dục để cán bộ, đảng viên nắm vững và hình thành thói quen chấp hành nghiêm các quy chế, quy định của cơ quan, đơn vị, nhất là Quy định về những điều đảng viên không được làm. Cấp ủy các cơ quan Đảng, Nhà nước, Quân đội, doanh nghiệp,… phải có cơ chế để nắm và quản lý cán bộ, đảng viên ở nơi cư trú, khi đi công tác, làm nhiệm vụ độc lập và quản lý chặt chẽ tài liệu mật, không để lộ, lọt thông tin. Hiện nay, vấn đề này vẫn còn bị xem nhẹ, “hình thức chủ nghĩa”, nên cần phải được quan tâm hơn nữa. Cấp ủy các địa phương cần đề cao trách nhiệm trong việc quản lý đảng viên nghỉ hưu, nghỉ chính sách; một mặt, phát huy những phẩm chất, kinh nghiệm của đội ngũ này tham gia xây dựng địa phương vững mạnh; mặt khác, tránh để họ bị kẻ xấu lôi kéo, kích động trở thành lực lượng tiếp tay cho các hoạt động chống phá Đảng, Nhà nước và chế độ. Từng đảng viên dù ở cương vị nào, đương chức hay thôi công tác, đều phải không ngừng tu dưỡng, rèn luyện về bản lĩnh chính trị, đề cao tính đảng, tính nguyên tắc; có trách nhiệm trước Đảng trong lời nói, việc làm, nhất là chấp hành nghiêm kỷ luật phát ngôn ở mọi lúc, mọi nơi.

Năm là, thực hiện tốt công tác kiểm tra, giám sát của tổ chức đảng. Đây là giải pháp không thể thiếu để bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ được tuân thủ nghiêm túc. Không kiểm tra coi như không lãnh đạo. Vị trí, vai trò của công tác kiểm tra, giám sát của tổ chức đảng ngày càng tăng lên trước yêu cầu xây dựng Đảng trong tình hình mới, đòi hỏi từng cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên phải thấu suốt vấn đề này, tuyệt đối không được coi thường, xem nhẹ. Trong đó, công tác kiểm tra, giám sát của các tổ chức đảng cần được triển khai theo phương châm: kiểm tra phải có trọng điểm, giám sát phải mở rộng. Cấp ủy các cấp phải xây dựng và thực hiện có nền nếp kế hoạch kiểm tra, giám sát; phát huy vai trò của Ủy ban kiểm tra cấp ủy các cấp trong việc tham mưu, đề xuất, hướng dẫn cơ quan, đơn vị thực hiện tốt mặt công tác quan trọng này. Trong bối cảnh hiện nay, việc theo dõi, nắm cán bộ, đảng viên hết sức phức tạp. Ngoài thời gian công tác, làm việc tại cơ quan, công sở, cán bộ, đảng viên hầu hết về sinh hoạt với gia đình. Trước đây, công nghệ thông tin chưa phát triển, mọi người ít có điều kiện giao lưu, giao tiếp rộng với bên ngoài. Nhưng ngày nay, với sự ra đời của các công cụ đa phương tiện, đặc biệt là in-tơ-nét, cán bộ, đảng viên cũng như mọi người dân đều có thể “lên mạng”, cập nhật thông tin (cả thông tin tích cực và thông tin tiêu cực, thông tin có kiểm chứng, tin cậy và thông tin không được kiểm chứng, thiếu tin cậy), trao đổi trực tuyến với nhiều đối tượng (cả người tốt và kẻ xấu, người ở trong nước và nước ngoài). Chính in-tơ-nét đang trở thành “vũ khí lợi hại” để các thế lực thù địch sử dụng chống phá Đảng, Nhà nước, chế độ ta; trong đó, cán bộ, đảng viên, thế hệ trẻ là mũi tiến công chính của chúng. Do vậy, cùng với kiểm tra, giám sát của tổ chức đảng, vấn đề tự kiểm tra, tự giám sát thường xuyên của cán bộ, đảng viên mang yếu tố quyết định nhất.

Sáu là, thắt chặt kỷ cương, kỷ luật của Đảng. Quan điểm của Đảng ta trong công tác xây dựng con người, xây dựng tổ chức là lấy giáo dục, thuyết phục làm chính. Công tác kiểm tra, giám sát về thực chất cũng là thuyết phục, cảnh tỉnh, ngăn ngừa là chính. Ngay cả kỷ luật của Đảng cũng trên cơ sở thuyết phục, là thứ kỷ luật tự giác và nghiêm minh. Tuy nhiên, càng ngày người ta càng nhận rõ trách nhiệm xã hội của tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đưa nội dung “các tổ chức của Đảng và đảng viên hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật” là một bước tiến mới trong nhận thức của Đảng và nhân dân ta về vai trò lãnh đạo của Đảng đối với đất nước và xã hội. Do đó, đồng thời với yêu cầu cán bộ, đảng viên chấp hành nghiêm túc, tự giác Hiến pháp và pháp luật, các tổ chức đảng cần tăng cường các biện pháp quản lý cán bộ, đảng viên, kịp thời phát hiện và có hình thức xử lý kỷ luật phù hợp, kiên quyết với các trường hợp cán bộ, đảng viên mắc khuyết điểm; đồng thời, sẵn sàng đưa họ ra trước vành móng ngựa, nếu có biểu hiện vi phạm pháp luật đến mức phải xét xử nghiêm minh, làm gương cho xã hội. Làm được điều đó, uy tín của Đảng sẽ được củng cố và nâng cao.

Tuân thủ nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ với nhận thức ngày càng sâu sắc về bản chất khoa học, cách mạng của nguyên tắc này; đồng thời, thực hiện đầy đủ trách nhiệm của các tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên, Đảng ta sẽ vượt qua những hạn chế, yếu kém nhất thời, tiếp tục lãnh đạo đất nước thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới, đẩy mạnh CNH,HĐH, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN.

Đại tá, TS. NGUYỄN HỌC TỪ