Tập trung dân chủ là nguyên tắc trong hoạt động lãnh đạo của Đảng. Để xây dựng Đảng ta trong sạch, vững mạnh, nhất là chuẩn bị đại hội Đảng các cấp tiến tới đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, cần nhận thức đúng và thực hiện nghiêm túc nguyên tắc này.

Toàn cảnh phiên khai mạc Hội nghị lần thứ Mười, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) (05-01-2015)

Đảng Cộng sản được tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ (TTDC), tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Đây là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và sinh hoạt của một đảng cách mạng chân chính, là nền tảng của sự nghiệp xây dựng Đảng, được V.I. Lê-nin xác định trong học thuyết về xây dựng Đảng kiểu mới của giai cấp vô sản. Giữ vững nguyên tắc TTDC là thể hiện bản chất cách mạng khoa học, đảm bảo cho Đảng luôn vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Đó cũng là tiêu chí phân biệt giữa Đảng Cộng sản chân chính với các đảng chính trị khác. Chủ tịch Hồ Chí Minh coi TTDC là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của Đảng ta; yếu tố quan trọng để Đảng không ngừng chỉnh đốn, đổi mới và phát triển. Theo Người, tập trung và dân chủ phải luôn luôn đi đôi với nhau; dân chủ phải đi đến tập trung và tập trung trên cơ sở dân chủ.

Suốt chặng đường 85 năm qua, trong từng giai đoạn cách mạng cũng như từng nhiệm vụ cụ thể, nguyên tắc TTDC luôn được coi trọng trong hoạt động, tổ chức thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng từ Trung ương tới cơ sở. Hội nghị Trung ương 6 lần 2 (khoá VIII) của Đảng đã thông qua Nghị quyết quan trọng đối với công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, trong đó nhấn mạnh: “TTDC là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng”. Bởi vậy, cần phải “Nâng cao nhận thức thống nhất trong Đảng về nguyên tắc TTDC. Xây dựng và bổ sung các quy định, quy chế thực hiện nguyên tắc này. Cụ thể hóa nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; chế độ trách nhiệm của người đứng đầu; quy định cụ thể về bảo lưu ý kiến, bảo đảm cho người có ý kiến bảo lưu được phát biểu đầy đủ trong tổ chức đảng và một số cơ quan lý luận thích hợp”¹. Trong các kỳ Đại hội: IX, X và XI, Đảng ta tiếp tục khẳng định phải phát huy dân chủ trong sinh hoạt, coi trọng và thực hiện đúng quy chế làm việc, thực hiện nghiêm kỷ luật Đảng. Nghị quyết Đại hội XI của Đảng còn mở rộng nội hàm của nguyên tắc TTDC trong Đảng, đó là: “Phát huy dân chủ phải đi liền với tăng cường pháp chế, đề cao trách nhiệm công dân, giữ vững kỷ luật, kỷ cương xã hội; phê phán và nghiêm trị những hành vi vi phạm quyền làm chủ của nhân dân”². Gần đây, Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) đã ban hành Quy chế bầu cử trong Đảng. Đây là một nét mới trong công tác tổ chức, sinh hoạt đảng, là bước tiến trong quá trình thực hiện nguyên tắc TTDC trong Đảng. Quy chế bầu cử trong Đảng là văn kiện quan trọng, phù hợp với tình hình thực tiễn xây dựng Đảng và yêu cầu bầu cử trong Đảng hiện nay nhằm đảm bảo cho việc bầu cấp ủy các cấp được thực hiện chặt chẽ, đúng nguyên tắc, tạo sự đoàn kết, thống nhất cao trong các tổ chức đảng (TCĐ). Việc thực hiện nghiêm nguyên tắc TTDC đã góp phần đảm bảo giữ nghiêm kỷ luật Đảng, phát huy được trí tuệ tập thể trong xác định chủ trương, biện pháp lãnh đạo, tạo sự đồng thuận cao trong Đảng và trong xã hội; khắc phục được những biểu hiện nghi kỵ, hiềm khích, bằng mặt nhưng không bằng lòng, thiếu tôn trọng nhau trong sinh hoạt và hoạt động. Đồng thời, là cơ sở để đấu tranh ngăn chặn các hiện tượng độc đoán, chuyên quyền, cục bộ địa phương, dân chủ vô độ, vi phạm nguyên tắc TTDC trong cấp ủy, TCĐ từ Trung ương tới địa phương.

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện nguyên tắc TTDC, ở nhiều TCĐ cũng còn bộc lộ không ít bất cập, có biểu hiện hình thức; chưa gắn việc thực hiện dân chủ với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị và chức trách của từng cá nhân. Các quy chế, quy định về phát huy dân chủ ở cơ sở tuy đã ban hành, nhưng một số cấp ủy, TCĐ thực hiện thiếu nghiêm túc, không triệt để dẫn đến vi phạm quyền dân chủ trong Đảng. Tình trạng “dĩ hòa vi quý”, thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh, nói và làm tùy tiện, chấp hành nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nước không nghiêm, giảm sút tinh thần đấu tranh bảo vệ nguyên tắc Đảng, bảo vệ chân lý,... của một số cán bộ, đảng viên (CB,ĐV) chưa được khắc phục. Những biểu hiện trên bị các thế lực thù địch, cơ hội về chính trị triệt để lợi dụng để nói xấu Đảng ta và cổ súy cho cái gọi là “dân chủ vô giới hạn”, “dân chủ tuyệt đối”, “đa nguyên, đa đảng”. Ý đồ xấu xa, thâm độc của chúng nhằm chia rẽ nội bộ, làm tan rã tổ chức và phá vỡ sự thống nhất trong Đảng; phá vỡ tính thống nhất, kỷ luật, kỷ cương của Nhà nước ta, làm mất ổn định về chính trị - xã hội, dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” theo quỹ đạo của chúng.

Hiện nay, toàn Đảng đang tiến hành công tác chuẩn bị tổ chức đại hội Đảng các cấp, tiến tới Đại hội XII của Đảng. Đây là đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng nhằm phát huy trí tuệ, sức mạnh tập thể, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của đội ngũ CB,ĐV, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra. Trong quá trình đó cũng như trong sinh hoạt Đảng, việc thực hiện nghiêm nguyên tắc TTDC, khắc phục những hạn chế, khuyết điểm sẽ là cơ sở quan trọng để đại hội thành công, đề ra được chủ trương, biện pháp lãnh đạo đúng đắn và bầu được những người xứng đáng, có đủ “tâm” và “tầm” vào cấp ủy nhiệm kỳ tới. Bởi vậy, hơn lúc nào hết, vào thời điểm này, toàn Đảng cần phải có nhận thức đúng và thực hiện nghiêm túc nguyên tắc TTDC, tập thể lãnh đạo đi đôi với phân công cá nhân phụ trách, đẩy mạnh tự phê bình và phê bình (TPB&PB). Nhưng việc mở rộng dân chủ phải gắn với giữ vững quyền tập thể lãnh đạo, đề cao kỷ luật Đảng, tăng cường đoàn kết, thống nhất, đấu tranh có hiệu quả với mọi luận điệu đòi từ bỏ nguyên tắc TTDC trong tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng.

Trước hết, cần tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức cho mọi CB,ĐV, nhất là đội ngũ cán bộ chủ trì, cấp ủy viên các cấp có nhận thức đúng, đầy đủ về bản chất, nội dung, mối quan hệ biện chứng của nguyên tắc TTDC. Cấp ủy, TCĐ các cấp cần tiếp tục nghiên cứu, quán triệt sâu sắc nội dung, bản chất và mối quan hệ biện chứng giữa tập trung và dân chủ gắn với việc liên hệ, kiểm điểm về nhận thức và thực hiện nguyên tắc này ở cấp  mình. Trong nguyên tắc TTDC, hai thành tố “tập trung” và “dân chủ” không tách rời nhau mà hòa quyện với nhau; tập trung trên cơ sở dân chủ, dân chủ dưới sự chỉ đạo của tập trung. Từ nhận thức đúng, các cấp ủy chỉ ra được kết quả và những yếu kém trong tổ chức thực hiện, tìm ra các nguyên nhân chủ quan, khách quan của những khuyết điểm hoặc những biểu hiện cố tình vi phạm nguyên tắc để khắc phục. Quá trình nghiên cứu, quán triệt, cần phải xác định rõ vai trò cá nhân cán bộ lãnh đạo, người đứng đầu đơn vị; cụ thể hóa chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn và các mối quan hệ phối hợp công tác của từng CB,ĐV, của từng cấp ủy, TCĐ. Các cấp cần sâu sát cơ sở, phát hiện và chấn chỉnh kịp thời những nhận thức không đúng, tư tưởng giản đơn, thiếu trách nhiệm trong thực hiện nguyên tắc TTDC; đấu tranh khắc phục bệnh quan liêu, độc đoán, dân chủ hình thức cũng như mọi biểu hiện cục bộ địa phương chủ nghĩa, vô tổ chức, vô kỷ luật; cần đưa ngay ra khỏi Đảng những người phủ nhận và không chấp hành nguyên tắc TTDC.

Hai là, nâng cao chất lượng thực hiện nguyên tắc tập thể lãnh đạo, phân công cá nhân phụ trách, mở rộng sinh hoạt dân chủ. Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách là biểu hiện cụ thể nội dung, yêu cầu của nguyên tắc TTDC trong hoạt động lãnh đạo của Đảng. Theo đó, mọi vấn đề thuộc về đường lối, chủ trương của Đảng đều do tập thể các cơ quan lãnh đạo hoặc TCĐ dân chủ bàn bạc và quyết định theo đa số; cá nhân không được tự quyết định những vấn đề thuộc về chức năng, quyền hạn của các TCĐ. Để buổi sinh hoạt có chất lượng, cấp ủy, bí thư hoặc phó bí thư chủ trì sinh hoạt phải làm tốt việc chuẩn bị nội dung, xây dựng dự thảo nghị quyết, bám sát nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị và tạo mọi điều kiện cho đảng viên đóng góp xây dựng chủ trương, biện pháp lãnh đạo. Người chủ trì sinh hoạt phải lắng nghe và tập hợp các ý kiến của đảng viên; khi có ý kiến khác nhau về một vấn đề cần phải điều hành thảo luận đi đến thống nhất trước khi biểu quyết. Khi đã có nghị quyết, cấp ủy chịu trách nhiệm phân công nhiệm vụ cho cấp ủy viên, TCĐ phân công nhiệm vụ cho đảng viên, phù hợp với chức trách, nhiệm vụ của từng người; đồng thời, phát huy cao độ tinh thần trách nhiệm, tính tích cực, sự sáng tạo của mỗi cá nhân, bảo đảm cho nghị quyết được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả. Đối với những vấn đề quan trọng cần bỏ phiếu kín, phải chấp hành nghiêm quy trình bỏ phiếu, tổ chức kiểm phiếu chặt chẽ, công bố kết quả theo quy định và lập biên bản bảo lưu kết quả. Mọi đảng viên phải nghiêm chỉnh thực hiện nghị quyết đã ban hành, không được phát ngôn và có hành động trái với nghị quyết. Việc xây dựng, ban hành các quy định cụ thể hoá nguyên tắc TTDC phải đảm bảo yêu cầu tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách và mở rộng sinh hoạt dân chủ. Mỗi cấp ủy, TCĐ cần ban hành quy định về chế độ trách nhiệm của người đứng đầu, xác định rõ chức trách của cán bộ lãnh đạo, quản lý; quy định cụ thể các quy tắc phối hợp trong lãnh đạo và tổ chức thực hiện nghị quyết của bí thư, cấp ủy và đảng viên. Cấp ủy viên, người đứng đầu và các đảng viên phải tự giác chấp hành các quy định đã đề ra.

Ba là, phát huy vai trò của bí thư, cấp uỷ trong việc duy trì các nền nếp, chế độ, thủ tục, nguyên tắc của Đảng; thực hiện tốt TPB&PB trong sinh hoạt đảng. Đội ngũ bí thư, cấp ủy là người chủ trì về công tác Đảng, là hạt nhân đoàn kết, phát huy sức mạnh tập thể thực hiện sự lãnh đạo đối với mọi hoạt động của đơn vị. Thực tiễn công tác xây dựng Đảng những năm qua cho thấy, ở đâu, nơi nào đội ngũ bí thư, cấp ủy có phẩm chất, năng lực, tính đảng, tính nguyên tắc cao, thì nơi đó nguyên tắc TTDC được thực hiện nghiêm túc; các chế độ, nền nếp được giữ vững, đoàn kết nội bộ được tăng cường, vai trò, hiệu quả lãnh đạo của cấp ủy được khẳng định trong thực tiễn. Để giữ vững nguyên tắc TTDC trong sinh hoạt và hoạt động của Đảng, các cấp cần tập trung bồi dưỡng cho đội ngũ bí thư, cấp ủy nắm vững những vấn đề cơ bản về nguyên tắc TTDC, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách và các thủ tục, chế độ sinh hoạt đảng; rèn luyện tính tổ chức, tính kỷ luật cao; phương pháp làm việc cẩn thận, tỉ mỉ, chặt chẽ, tránh mọi biểu hiện chủ quan, giản đơn trong chuẩn bị cũng như trong điều hành sinh hoạt. Đồng thời, thực hiện nghiêm túc TPB&PB trong sinh hoạt Đảng theo Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về xây dựng Đảng. Trên cơ sở cụ thể hoá Quy chế Dân chủ ở cơ sở, cấp ủy, TCĐ các cấp cần có cơ chế phù hợp để lấy ý kiến góp ý, phê bình tổ chức đảng và CB,ĐV hằng năm. Việc tổ chức TPB&PB phải được tiến hành trên tinh thần dân chủ, thẳng thắn và xây dựng, có tình đồng chí, thương yêu lẫn nhau, để cùng tiến bộ. Tránh lợi dụng phê bình để vu cáo, đả kích lẫn nhau, gây rối nội bộ hoặc tình trạng nể nang, hình thức, bao che cho nhau, thấy đúng không kiên quyết bảo vệ, thấy sai không dám đấu tranh hoặc khi được phê bình thì tiếp thu một cách miễn cưỡng và không sửa chữa khuyết điểm.

Bốn là, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện nguyên tắc TTDC; tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong cấp ủy, TCĐ các cấp. Thực hiện nguyên tắc cấp ủy cấp trên kiểm tra, giám sát cấp ủy cấp dưới, kiểm tra chéo, kiểm tra định kỳ và không định kỳ. Cùng với việc kiểm tra, giám sát các mặt hoạt động của các TCĐ, cần chú trọng kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chế độ, nền nếp, nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt đảng; tiếp tục kiểm tra, bổ sung, hoàn thiện các quy định chức năng, nhiệm vụ và quy chế hoạt động cụ thể của các loại hình TCĐ. Đối với CB,ĐV, TCĐ, cần tăng cường kiểm tra, giám sát cả về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và nhận thức, chấp hành nguyên tắc TTDC, Điều lệ, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và kết quả thực hiện nhiệm vụ. Quá trình kiểm tra, giám sát phải kịp thời phát hiện, làm rõ sai phạm và chấn chỉnh những biểu hiện sai trái, tháo gỡ những vướng mắc trong thực hiện nguyên tắc TTDC. Các TCĐ cần có biện pháp quản lý chặt chẽ tình hình tư tưởng và các mối quan hệ của CB,ĐV; kiên quyết xử lý nghiêm những hành động tự do, vô kỷ luật, không chấp hành chỉ thị, nghị quyết của tập thể, không tuân thủ mệnh lệnh của cấp trên; khắc phục tình trạng mất đoàn kết, cục bộ, bè phái hoặc tự do, tùy tiện, phát ngôn thiếu tính xây dựng; thực hiện nói, viết và làm theo nghị quyết của Đảng.

Nắm vững và thực hiện nghiêm nguyên tắc TTDC là một đảm bảo quan trọng để xây dựng Đảng ta vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, ngang tầm yêu cầu nhiệm vụ lãnh đạo đất nước trong thời kỳ mới. Đồng thời, là cơ sở để đại hội Đảng bộ các cấp, tiến tới đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII thành công.

TỐNG THẾ GIA
__________

1 - ĐCSVN - Văn kiện Hội nghị lần thứ 6 (lần 2) BCHTƯ khóa VIII, Nxb CTQG, H. 1996, tr. 31.

2 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 48.