Trong cuộc đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống hiện nay, người đứng đầu cơ quan, đơn vị có vai trò quan trọng đặc biệt. Hội nghị Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” đã chỉ ra một trong những nguyên nhân cơ bản của suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống thuộc trách nhiệm của người đứng đầu. Do đó, phát huy vai trò của người đứng đầu cơ quan, đơn vị trong cuộc đấu tranh này là vấn đề rất quan trọng.

Để phát huy vai trò người đứng đầu cơ quan, đơn vị (CQ,ĐV) trong phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị (TTCT), đạo đức, lối sống, cần thực hiện đồng bộ nhiều nội dung, giải pháp; trong đó, đáng chú ý là:

1. Nhận thức đúng, xác định rõ trách nhiệm của người đứng đầu CQ,ĐV trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống. Tình trạng suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống ở một bộ phận cán bộ, đảng viên dẫn đến làm sai chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; thậm chí làm chệch cả định hướng XHCN, dẫn tới làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng. Đó là một thách thức lớn, rất nghiêm trọng đối với vai trò lãnh đạo của Đảng và sự tồn vong của chế độ. Để vượt qua thách thức đó, mỗi tổ chức và cá nhân trong hệ thống chính trị cần nhận thức đầy đủ, sâu sắc về cuộc đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống. Nhận thức ấy phải được chuyển thành hành động cụ thể ở ngay mỗi CQ,ĐV và từng cá nhân thì mới có thể giành được thắng lợi. Theo đó, người đứng đầu CQ,ĐV phải xác định nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống là lương tâm và trách nhiệm của mình trước Đảng, nhân dân và Tổ quốc. Là người quản lý tình hình mọi mặt CQ,ĐV, chịu trách nhiệm cao nhất việc tổ chức thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị, xây dựng CQ,ĐV trong sạch, vững mạnh, người đứng đầu không thể đứng ngoài cuộc. Người đứng đầu phải chịu trách nhiệm nếu trong CQ,ĐV xảy ra tình trạng suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống. Trách nhiệm của người đứng đầu không chỉ thể hiện ở chỗ có quyết tâm, thái độ kiên quyết, mà còn phải được thể hiện rõ ở việc có kế hoạch và biện pháp xử lý “triệt” tận gốc “giặc nội xâm” thì cuộc đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống mới đạt được kết quả mong muốn.

Hiện nay, phần lớn các vụ việc tiêu cực của cán bộ, đảng viên chủ yếu là do quần chúng và báo chí phát hiện. Do vậy, phải quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu nếu trong CQ,ĐV có tình trạng suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống mà mình không phát hiện ra. Không thể chấp nhận tình trạng trong CQ,ĐV có suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống mà người đứng đầu lại vô can. Điều đó chỉ có thể do trách nhiệm kém, hoặc do năng lực không đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, thậm chí do người đứng đầu dung dưỡng, bao che cho các hiện tượng đó. Vì bất cứ lý do nào, người đứng đầu không đủ phẩm chất và năng lực tương xứng với cương vị được giao, thì phải bị miễn nhiệm, hoặc phải chịu xử lý kỷ luật… 

2. Đặc biệt coi trọng công tác xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là người đứng đầu có trình độ, năng lực giỏi, thật sự là tấm gương tiêu biểu về bản lĩnh chính trị và đạo đức, lối sống ở CQ,ĐV. Phẩm chất và năng lực của người đứng đầu, đặc biệt là sự mẫu mực, nêu gương cũng như thái độ kiên quyết đấu tranh của họ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống. Thực tiễn đã chứng tỏ, nếu người đứng đầu có bản lĩnh chính trị vững vàng, có năng lực giáo dục, tuyên truyền tốt, thường xuyên, tích cực phê phán những quan điểm, tư tưởng sai trái, lệch lạc, thì chắc chắn hiện tượng suy thoái về TTCT sẽ được khắc phục. Người đứng đầu thật sự thanh liêm, hết lòng vì công việc, “dĩ công vi thượng”, lại có năng lực quản lý giỏi, kiên quyết đấu tranh, thì chắc chắn hiện tượng tiêu cực, quan liêu, tham nhũng cũng rất khó xảy ra, nếu có xảy ra cũng sớm được phát hiện và xử lý nghiêm khắc, triệt để. Người đứng đầu có đạo đức, lối sống trong sáng, lành mạnh, kiên quyết đấu tranh chống thói cá nhân, ích kỷ, ham chơi hưởng thụ, thì hiện tượng suy thoái về đạo đức, lối sống trong CQ,ĐV cũng khó có cơ hội phát triển.

Vì thế, phải đặc biệt coi trọng xây dựng đội ngũ người đứng đầu để họ có trình độ, năng lực giỏi, thật sự là tấm gương tiêu biểu về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống trong CQ,ĐV. Công tác xây dựng đội ngũ người đứng đầu phải được tiến hành toàn diện và đồng bộ, đúng nguyên tắc, từ khâu phát hiện, làm quy hoạch, bồi dưỡng đến bổ nhiệm, sử dụng và đãi ngộ. Phải coi trọng việc quản lý người đứng đầu cả về TTCT, đạo đức và lối sống. Đó là quản lý, đánh giá chính xác người đứng đầu trong việc quán triệt quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, chấp hành luật pháp, quy định của Nhà nước, chấp hành các nguyên tắc công tác trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ; quản lý các mối quan hệ, hoàn cảnh và điều kiện sống của gia đình; quản lý việc chấp hành quy định về những điều đảng viên không được làm… Do đặc thù về trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu, cần khắc phục tư tưởng cho rằng: việc quản lý tình hình TTCT, đạo đức và lối sống trong mỗi CQ,ĐV chỉ là (hoặc chủ yếu là) sự quản lý của người đứng đầu đối với cán bộ, nhân viên mà coi nhẹ việc quản lý trước hết đối với chính người đứng đầu.

Để quản lý tốt người đứng đầu, phải có sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa tổ chức đảng các cấp, các cơ quan chức năng quản lý nhân sự, các tổ chức quần chúng trong CQ,ĐV cũng như cấp ủy, chính quyền và nhân dân nơi gia đình người đứng đầu sinh sống. Bỏ sót, không chú ý đúng mức bất kỳ một khâu nào trong hệ thống quản lý này, thì việc đánh giá sẽ không khách quan, toàn diện, không chính xác.

Để quản lý tốt người đứng đầu, phải duy trì nghiêm các nguyên tắc, chế độ sinh hoạt kiểm điểm, tự phê bình và phê bình trong CQ,ĐV, thực hiện nghiêm túc việc kê khai tài sản. Do vị trí, vai trò và quyền lực trên thực tế của người đứng đầu, nên việc phát huy dân chủ, duy trì các nguyên tắc, chế độ sinh hoạt tự phê bình và phê bình đối với người đứng đầu đòi hỏi phải phát huy cao độ tính chiến đấu của tổ chức đảng. 

Thực tiễn cho thấy, ở không ít CQ,ĐV để xảy ra tình trạng suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống là do năng lực, trình độ của người đứng đầu yếu kém, không quản lý được tình hình, khả năng phát hiện kém và không đưa ra được những giải pháp đấu tranh ngăn chặn có hiệu quả. Do vậy, các cấp phải rất quan tâm bồi dưỡng về chính trị, nâng cao trình độ quản lý, năng lực tổ chức thực tiễn cho người đứng đầu. Trong đó, cần đặc biệt chú ý nâng cao năng lực quản lý trên những lĩnh vực dễ xảy ra tiêu cực... Trình độ, năng lực không chỉ là một tiêu chí trong sắp xếp, bổ nhiệm, mà còn là một tiêu chí cơ bản, quan trọng trong nhận xét, đánh giá người đứng đầu trong suốt quá trình thực hiện chức trách, nhiệm vụ của họ. Theo đó, việc sắp xếp, bổ nhiệm người đứng đầu phải căn cứ vào trình độ đào tạo chuyên môn, vào kinh nghiệm thực tiễn và phẩm chất đạo đức, lối sống của họ. Đồng thời, việc bồi dưỡng trình độ, năng lực của người đứng đầu phải được tiến hành thường xuyên, liên tục với những nội dung và hình thức phù hợp. Đây là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của cấp trên trực tiếp và trách nhiệm của chính người đứng đầu mỗi CQ,ĐV. 

Công tác xây dựng đội ngũ người đứng đầu đòi hỏi phải thường xuyên quan tâm giáo dục, rèn luyện để họ thực sự vững vàng, trong sáng, “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”, là tấm gương tiêu biểu ở mỗi CQ,ĐV cả về bản lĩnh chính trị, sự liêm khiết và thái độ kiên quyết, dũng cảm trong cuộc đấu tranh này. “Cán bộ đi trước, làng nước theo sau”, “nói đi đôi với làm”, sự gương mẫu, kiên quyết của người đứng đầu chính là một yếu tố cơ bản, trực tiếp quyết định hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống trong mỗi CQ,ĐV. Vì thế, thái độ, trách nhiệm trong cuộc đấu tranh này phải được quy định thành một tiêu chí cơ bản để đánh giá người đứng đầu hiện nay. Chức vụ càng lớn thì đòi hỏi sự gương mẫu càng phải cao. Đây vừa là nguyên nhân, vừa là bài học sâu sắc trong đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống.

Người đứng đầu CQ,ĐV là người có thẩm quyền (được cấp trên hoặc nhân dân giao hay ủy quyền) quyết định (chi phối) việc quản lý, sử dụng số lượng vật chất, tiền bạc nhất định (tùy theo cương vị mà nhiều hay ít) cũng như tham gia vào việc quyết định những vấn đề thuộc công tác nhân sự, liên quan đến quyền lợi vật chất, chính trị, tinh thần của cán bộ, nhân viên thuộc quyền. Đây là môi trường mà người đứng đầu rất dễ sa ngã, thoái hóa, biến chất nếu thiếu tu dưỡng, rèn luyện. Thực tế cho thấy, bên cạnh rất nhiều người đứng đầu mẫu mực, bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng, lối sống trong sáng, thì cũng đang tồn tại một bộ phận người đứng đầu để danh lợi chi phối, thoái hóa về đạo đức, lối sống với những mức độ khác nhau. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó là sự thiếu tu dưỡng, rèn luyện của họ. Điều đặc biệt nghiêm trọng là do chủ nghĩa cá nhân, mà người đứng đầu CQ,ĐV đã làm sai lệch chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; ở cấp càng cao điều đó càng trở nên nguy hiểm. Vì thế, cần thiết phải duy trì thành nền nếp việc cấp trên gặp gỡ, đối thoại trực tiếp với người đứng đầu theo phân cấp để nắm chắc tình hình, chủ động giải quyết tốt những vấn đề nảy sinh về TTCT, đạo đức, lối sống của đội ngũ này; đồng thời, thông qua đó để định hướng và chỉ đạo chặt chẽ, kịp thời cuộc đấu tranh ở mỗi CQ,ĐV. Đây là một nội dung rất quan trọng mà chúng ta cần học tập và làm theo tấm gương của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc Người trực tiếp giáo dục, rèn luyện đội ngũ cán bộ cao cấp của Đảng và Nhà nước ta.

3. Hoàn thiện các quy định, chế tài trong cuộc đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống. Thực tiễn cho thấy, có thái độ và quyết tâm cao, xác định rõ trách nhiệm, có đủ phẩm chất và năng lực, nhưng nếu thiếu hành lang pháp lý thì người đứng đầu sẽ không có công cụ hữu hiệu để đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống.

 Trước hết, phải hoàn thiện các quy định, chế tài để giám sát việc thực hiện quyền lực của người đứng đầu. Ai cũng biết, khi có quyền lực, người ta dễ nảy sinh sự lạm dụng quyền lực và cũng dễ nảy sinh đặc quyền. Thực tiễn chỉ ra: chừng nào còn sự lạm dụng quyền lực thì chừng đó còn có nguy cơ tham nhũng, lãng phí. Vì thế, phải có sự giám sát chặt chẽ đối với người đứng đầu để ngăn chặn việc lạm dụng quyền lực. Sự giám sát ấy không chỉ là những quy định pháp luật, mà còn là những quy định của tổ chức đảng, quy định của mỗi CQ,ĐV. Sự trực tiếp, thường xuyên giám sát người đứng đầu không ai khác, chính là tổ chức đảng, tổ chức chính quyền và đông đảo cán bộ, nhân viên ở chính CQ,ĐV đó. Vấn đề cốt yếu là quy định chức năng, nhiệm vụ giám sát của từng tổ chức, từng đối tượng đối với người đứng đầu như thế nào? Điều này phụ thuộc vào tính chất, đặc điểm của từng CQ,ĐV cụ thể.

Mặt khác, cũng phải hoàn thiện các quy định, chế tài để người đứng đầu giám sát cán bộ, nhân viên thuộc quyền nhằm thực hiện tốt việc đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống trong CQ,ĐV. Việc hoàn thiện các quy định, chế tài này phải đủ mạnh, làm cho mọi người trong CQ,ĐV không dám vi phạm và không có cơ hội để vi phạm các quy định của pháp luật, của tổ chức đảng, chính quyền...

Trong việc xây dựng và hoàn thiện các quy định, chế tài giám sát quyền lực người đứng đầu cũng như phòng ngừa tham nhũng, lãng phí trong CQ,ĐV, phải coi trọng phát huy dân chủ, coi trọng ý kiến phản ánh của cấp dưới, của quần chúng và của báo chí. Đặc biệt, phải thực hiện công khai minh bạch càng nhiều càng tốt, bởi càng nhiều “vùng cấm”, càng nhiều “khoảng tối” càng dễ cho tham nhũng, lãng phí. Mỗi CQ,ĐV phải quy định rõ và phổ biến đến mọi người về những nội dung được biết, được bàn, được kiểm tra trong CQ,ĐV mình theo đúng Quy chế dân chủ cơ sở.

Đấu tranh phòng, chống suy thoái về TTCT, đạo đức, lối sống là cuộc đấu tranh vô cùng khó khăn, phức tạp, đòi hỏi phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước; trong đó, phát huy vai trò của người đứng đầu CQ,ĐV có ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Chỉ khi người đứng đầu mỗi CQ,ĐV nhận rõ nhiệm vụ và trọng trách của mình, có phẩm chất và năng lực tương xứng, có thái độ dũng cảm và kiên quyết, có chế tài cần thiết để phát huy vai trò của mình thì cuộc đấu tranh đầy cam go, phức tạp này mới có thể giành được thắng lợi trọn vẹn.

Đại tá, PGS, TS. DƯƠNG QUỐC DŨNG

Viện KHXHNVQS, Bộ Quốc phòng