Kế thừa truyền thống lịch sử dân tộc và từ nền tảng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; tình hình thế giới, khu vực, trong nước, Đảng ta đã tạo bước đột phá trong xác định đối tượng quốc phòng và mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Điều đó được thể hiện rõ nét trong các quan điểm, đường lối quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc; cũng như sự chỉ đạo trong thực tiễn đối với lĩnh vực quan trọng này.

1. Những tiền đề tạo bước phát triển đột phá về nhận thức, tư duy lý luận và chỉ đạo hoạt động thực tiễn của Đảng

Truyền thống lịch sử dân tộc là tiền đề sâu xa. Trong lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc ta, “dựng nước phải đi đôi với giữ nước” đã trở thành quy luật tất yếu. Quá trình đó, ông cha ta đã thường xuyên chủ động chuẩn bị về mọi mặt cho việc giữ nước ngay trong thời bình; thực hiện quan điểm “quốc phú, binh cường”. Trong xây dựng quân đội, thực hiện “quân cốt tinh, không cốt đông”. Khi phải tiến hành chiến tranh thì thực hiện cả nước đánh giặc, trăm họ là binh.

Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là tiền đề lý luận. Khi nghiên cứu về cách mạng, chiến tranh cách mạng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, các nhà kinh điển đã khẳng định: quần chúng là người làm nên lịch sử. Đặc biệt, V.I.Lênin chỉ rõ: bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là một quy luật khách quan, là nhiệm vụ chiến lược trọng yếu, thường xuyên của Đảng Cộng sản, chính quyền Xô viết, của toàn dân và cần phải có một thái độ nghiêm túc đối với việc chuẩn bị khả năng quốc phòng, chuẩn bị chiến đấu của nước nhà, v.v. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: “Bất kỳ hòa bình hoặc chiến tranh, ta cũng phải nắm vững chủ động, phải thấy trước, chuẩn bị trước”¹; thực hiện kháng chiến toàn dân, toàn diện.

Tình hình thế giới, khu vực, trong nước là tiền đề thực tiễn trực tiếp. Hiện nay, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là dòng chảy chính của thời đại, song tình hình thế giới, khu vực đã, đang có thay đổi nhanh chóng, diễn biến phức tạp, khó dự báo. Các nước lớn chủ động điều chỉnh chiến lược và phương thức phát triển, cạnh tranh nhau gay gắt. Chủ nghĩa dân tộc cực đoan, chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, chạy đua vũ trang,... cùng những thách thức an ninh phi truyền thống đang có chiều hướng gia tăng. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực quốc phòng. Sự xuất hiện của các loại vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự hiện đại,  các loại hình tác chiến mới,... đặt ra những thách thức mới đối với hòa bình, ổn định đối với từng khu vực và trên toàn thế giới. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Đông Nam Á, giữ vị trí chiến lược ngày càng quan trọng, là khu vực cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây mất ổn định. Hòa bình, ổn định, tự do an ninh, an toàn hàng hải, hàng không trên Biển Đông đứng trước những thách thức lớn, tiềm ẩn nguy cơ xung đột.

Trong nước, quá trình đổi mới ngày càng sâu, rộng đất nước đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa chiến lược. Quốc phòng, an ninh được tăng cường, chủ quyền quốc gia được giữ vững. Môi trường hoà bình được bảo đảm ổn định cho phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, tiềm lực quốc phòng để đáp ứng được yêu cầu, bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ còn nhiều khó khăn, thách thức, v.v.

Những yếu tố nền tảng và tình hình trên, nhất là các yếu tố tác động trực tiếp tới lĩnh vực quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc đặt ra cho Đảng phải có những đột phá về nhận thức, tư duy lý luận và chỉ đạo hoạt động thực tiễn, trên cơ sở đó hoạch định hệ thống các quan điểm, đường lối quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc phù hợp với tình hình mới.

2. Xác định đối tượng và mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới

Một là, từ tư duy, nhận thức về xác định kẻ thù đến đột phá tư duy, nhận thức về xác định đối tác, đối tượng. Trước năm 1986, quan niệm của Đảng chịu sự ảnh hưởng của tư duy “bạn - thù”, nên bối cảnh khi đó, thường xác định kẻ thù. Trong quá trình đổi mới, Đảng đã phát triển nhận thức, hình thành tư duy xác định đối tác - đối tượng và đến Nghị quyết Trung ương 8 (khóa IX), khẳng định: Những ai chủ trương tôn trọng độc lập, chủ quyền, thiết lập và mở rộng quan hệ hữu nghị, hợp tác và bình đẳng cùng có lợi với Việt Nam đều là đối tác. Bất kể thế lực nào có âm mưu và hành động chống phá mục tiêu của nước ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đều là đối tượng đấu tranh. Xác định đối tượng, đối tác như vậy là sự phát triển đột phá, rất mới về tư duy, nhận thức của Đảng, khắc phục được nhận thức cứng nhắc về xác định “bạn - thù”. Đồng thời, mở ra nhận thức mới về đối tượng - đối tác và sự đan xen, chuyển hóa giữa đối tượng - đối tác. Theo đó, trong đối tượng có những mặt cần tranh thủ hợp tác, trong mỗi đối tác có thể có mặt mâu thuẫn với lợi ích của ta, cần phải đấu tranh. Xác định đối tác - đối tượng đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhất là trong các hoạt động đối ngoại và hợp tác quốc tế. Thực tế, qua hơn 35 năm đổi mới, trên cơ sở nhận thức mới, tư duy mới, Đảng, Nhà nước đã lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đường lối đối ngoại đúng đắn, đưa nước ta hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, đạt được thành tựu trên nhiều lĩnh vực, góp phần quan trọng bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Hai là, từ tư duy, nhận thức về xác định mục tiêu, nhiệm vụ đánh thắng trong các cuộc chiến tranh đến tư duy, nhận thức về xác định mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc mà không cần phải tiến hành chiến tranh. Trước đổi mới, tư duy, nhận thức của Đảng về mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc vẫn chịu ảnh hưởng nhiều của tư duy về chiến tranh, phải đánh thắng trong các cuộc chiến tranh. Quá trình đổi mới, Đảng đã phát triển nhận thức về mục tiêu, bảo vệ Tổ quốc toàn diện hơn. Cương lĩnh năm 1991 xác định: “Bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, sự ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội, quyền làm chủ của nhân dân, làm thất bại mọi âm mưu và hành động của các thế lực đế quốc, phản động phá hoại sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta”². Đến Hội nghị Trung ương 8 (khóa IX), sau này trong Nghị quyết số 28-NQ/TW, ngày 25/10/2013 của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về “Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”, nhận thức của Đảng về mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc ngày càng hoàn chỉnh hơn. Đến Đại hội lần thứ XIII, Đảng chỉ rõ: “bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân, chế độ xã hội chủ nghĩa, nền văn hóa và lợi ích quốc gia - dân tộc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định chính trị, an ninh quốc gia, an ninh con người; xây dựng xã hội trật tự, kỷ cương, lành mạnh để phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa”³. Xác định như trên thể hiện rõ sự phát triển tư duy, nhận thức của Đảng, gắn kết chặt chẽ giữa hai mặt tự nhiên - lịch sử và chính trị - xã hội trong mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc.

Đặc biệt, cùng với coi trọng chuẩn bị đất nước, sẵn sàng đánh thắng các hình thái chiến tranh dưới mọi hình thức, quy mô (nếu xảy ra), Đảng luôn đề cao mục tiêu bảo vệ vững chắc Tổ quốc mà không phải tiến hành chiến tranh. Đó là sự phát triển nhận thức, tư duy lý luận đột phá đúng đắn, phù hợp với tình hình mới.

3. Sự phát triển đột phá được thể hiện trong các quan điểm, đường lối quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc

Một là, chủ động bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Trước kia, tư duy của chúng ta chủ yếu về chuẩn bị và đánh thắng trong các cuộc chiến tranh với phương châm tăng cường sức mạnh quân sự là cơ bản. Trong quá trình đổi mới, Đảng đã phát triển nhận thức và tư duy mới với phương châm toàn diện hơn, hoàn chỉnh hơn, đó là bảo vệ Tổ quốc được thực hiện trên tất cả các mặt của đời sống xã hội, cả nhân tố bên trong và bên ngoài. Đại hội Đảng lần thứ XII chỉ rõ: “Chủ động phòng ngừa, phát hiện sớm và triệt tiêu các nhân tố bất lợi, nhất là các nhân tố bên trong có thể gây ra đột biến”⁴. Đại hội Đảng lần thứ XIII khẳng định: “Có kế sách ngăn ngừa các nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa”⁵. Như vậy, chủ động bảo vệ Tổ quốc “từ sớm, từ xa” vừa là quan điểm, vừa là phương châm chỉ đạo của Đảng trong bối cảnh nước ta hội nhập quốc tế sâu, rộng. Quan điểm này thể hiện yếu tố thời gian và không gian bảo vệ Tổ quốc và hàm chứa tổng thể các giải pháp bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa; trong đó, giải pháp về quốc phòng, an ninh là trọng yếu và đối ngoại giữ vai trò ngày càng quan trọng. Điều đó hoàn toàn phù hợp với đặc điểm, yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ Tổ quốc của từng giai đoạn cách mạng, là sự lựa chọn sáng suốt nhất trong tình hình hiện nay.

Hai là, kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, vùng trời, vùng biển của Tổ quốc. Đại hội XII của Đảng xác định một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm là: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc. Tiếp đó, Đại hội XIII bổ sung và khẳng định: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, vùng trời, vùng biển”⁶. Đây là quan điểm cơ bản, thể hiện sự phát triển tư duy, nhận thức lý luận và chỉ đạo hoạt động thực tiễn của Đảng về bảo vệ Tổ quốc. Quan điểm đó làm rõ hơn, sâu sắc hơn về chủ trương, biện pháp, phương châm chỉ đạo cũng như yêu cầu đối với nhiệm vụ chiến lược quan trọng này trước sự tác động của tình hình.

Xác định quan điểm này nhằm xây dựng ý chí, quyết tâm chính trị cao gắn với sự kiên trì, bền bỉ đấu tranh của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân để bảo vệ Tổ quốc trong mọi điều kiện. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, vùng trời, vùng biển của Tổ quốc phải trên cơ sở phát huy cao độ sức mạnh tổng hợp của đất nước. Khi xảy ra chiến tranh thì “cả nước một lòng, toàn dân đánh giặc”, thực hiện chiến tranh toàn dân, toàn diện, lấy lực lượng vũ trang nhân dân làm nòng cốt; kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

Ba là, xây dựng “thế trận lòng dân”, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc. Đảng ta chỉ rõ: “Xây dựng “thế trận lòng dân”, thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân vững chắc làm nền tảng cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc”⁷. Đây là một trong những quan điểm cơ bản, xuyên suốt, thể hiện sự phát triển nhận thức, tư duy lý luận của Đảng về xây dựng “thế trận lòng dân” trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế sâu, rộng. Quan điểm đó cũng thể hiện sự sắc sảo, nhạy bén của Đảng trong đánh giá, dự báo tình hình, xác định mục tiêu, nội dung, phương châm cũng như nhấn mạnh sự tác động nhiều chiều (cả tích cực và tiêu cực) của hoàn cảnh mới đối với xây dựng “thế trận lòng dân” trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Mục tiêu xây dựng “thế trận lòng dân” phải nhằm tạo ra nền tảng chính trị - tinh thần vững chắc để tăng cường nền quốc phòng toàn dân và nền an ninh nhân dân, bảo vệ Tổ quốc. Nội dung xây dựng gồm: tăng cường nhận thức, ý chí, niềm tin, tinh thần yêu nước, sự đồng thuận của nhân dân; sự lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành của Đảng, Nhà nước và các đoàn thể nhân dân trong quy tụ, tập hợp nhân dân; khai thác, phát huy “sức dân” phục vụ sự nghiệp cách mạng.

Bốn là, kết hợp chặt chẽ kinh tế, văn hóa, xã hội, đối ngoại với quốc phòng, an ninh. Trên cơ sở chỉ đạo thực hiện mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhận thức, tư duy lý luận của Đảng về quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc có sự phát triển toàn diện, ngày càng đầy đủ, sâu sắc hơn. Trong đó, Đảng nhấn mạnh sự kết hợp các nhiệm vụ: kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Sự kết hợp này với nội hàm rộng hơn và đây chính là điểm mới, điểm phát triển trong nhận thức, tư duy lý luận của Đảng về bảo vệ Tổ quốc. Quan điểm đó nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của cả nước, các nguồn lực trên các lĩnh vực (nội lực) để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng. Trong mối quan hệ giữa các lĩnh vực trên, Đảng xác định phát triển kinh tế là trung tâm; văn hóa là nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh quan trọng; quốc phòng, an ninh là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên; đối ngoại ngày càng có vị trí quan trọng. Mỗi lĩnh vực đó có vai trò, tầm quan trọng riêng, hỗ trợ, thúc đẩy nhau trong quá trình phát triển. Vì thế, không được coi nhẹ bất cứ nhiệm vụ nào, và điều quan trọng trong quá trình chỉ đạo thực hiện phải đồng thời kết hợp chặt chẽ với nhau ở mọi cấp độ, cả vĩ mô và vi mô trong mỗi khu vực, địa bàn cũng như trên phạm vi cả nước.

Năm là, xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại. Đây là quan điểm, đường lối xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, thể hiện nhận thức, tầm nhìn, tư duy chiến lược của Đảng, Nhà nước ta đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Để bảo vệ Tổ quốc, Đảng chủ trương phát huy cao nhất sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị kết hợp với sức mạnh thời đại, tranh thủ tối đa đồng tình ủng hộ của cộng đồng quốc tế. Đồng thời cũng chỉ rõ, Quân đội là lực lượng nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ củng cố quốc phòng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Theo đó, phải xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước, hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Đến năm 2025, cơ bản xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tạo tiền đề vững chắc, phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Như vậy, việc chỉ rõ mục tiêu, thời gian cụ thể và đòi hỏi chỉ đạo thực tiễn quyết liệt để xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại là nhận thức và tư duy rất mới của Đảng. Cần đẩy mạnh xây dựng, điều chỉnh tổ chức Quân đội theo hướng bảo đảm gọn về tổ chức, có cơ cấu đồng bộ, hợp lý giữa các thành phần, lực lượng; giảm đầu mối trung gian và đơn vị bảo đảm, phục vụ; nâng cao chất lượng về mọi mặt, chú trọng xây dựng vững mạnh về chính trị; hiện đại hoá vũ khí, trang bị; xây dựng lực lượng dự bị động viên hùng hậu; bảo đảm Quân đội có đủ khả năng làm nòng cốt cùng toàn dân hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong mọi tình huống.

Từ những phân tích trên cho thấy, Đảng ta đã có bước phát triển đột phá về nhận thức, tư duy lý luận và chỉ đạo hoạt động thực tiễn - nhân tố quan trọng quyết định tới thắng lợi của công cuộc bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Trung tướng, PGS, TS. NGUYỄN VĂN BẠO, Giám đốc Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
____________________

1 - Hồ Chí Minh – Toàn tập, Tập 8, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 552.

2 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội Đảng thời kỳ đổi mới và hội nhập (Đại hội VI, VII, VIII, IX, X, XI), Nxb CTQGST, H. 2013, tr. 234.

3 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 156.

4 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H. 2016, tr. 149.

5 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 156.

6 - Sđd, tr. 157.

7 - Sđd, tr. 49.