Để thực hiện tốt công tác cán bộ, một trong những yêu cầu quan trọng là các cấp ủy, tổ chức đảng phải thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ. Việc thực hiện nguyên tắc này, hiện nay, bên cạnh những ưu điểm là cơ bản, còn đặt ra nhiều vấn đề cần quan tâm giải quyết.

Tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản, có vai trò trực tiếp chỉ đạo toàn bộ quá trình xây dựng, tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam. Nội dung nguyên tắc này quy định cơ cấu, hình thức tổ chức, thiết lập chế độ các cơ quan lãnh đạo của Đảng; xác lập nguyên tắc giải quyết các mối liên hệ trong nội bộ Đảng. Trong đó, quy định đảng viên có quyền được thông tin, thảo luận, biểu quyết các vấn đề, công việc của Đảng; được ứng cử, đề cử và bầu cử cơ quan lãnh đạo các cấp của Đảng theo quy định; được phê bình, chất vấn; báo cáo, kiến nghị với các cơ quan có trách nhiệm và yêu cầu được trả lời, được trình bày, bảo lưu ý kiến, v.v. Nhưng, khi Đảng đã có nghị quyết thì mọi tổ chức đảng, đảng viên phải nói và làm theo nghị quyết; thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, cá nhân phục tùng tổ chức. Đảng viên có ý kiến thuộc về thiểu số phải chấp hành nghị quyết, không được truyền bá ý kiến trái với nghị quyết của Đảng. Trong công tác cán bộ, việc quán triệt, thực hiện nghiêm nguyên tắc này là nguyên tắc, yêu cầu quan trọng để thực hiện Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, phát huy trách nhiệm của các tổ chức và người đứng đầu các tổ chức trong hệ thống chính trị; bảo đảm công tác cán bộ được thực hiện dân chủ, khách quan, công tâm, lựa chọn đúng người có đủ phẩm chất, năng lực theo tiêu chuẩn quy định.

Những năm qua, việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ nhìn chung được các tổ chức đảng thực thi chặt chẽ, nghiêm túc, hiệu quả. Có thể thấy rõ là, nhiều chủ trương, nguyên tắc, quan điểm, giải pháp lớn về công tác cán bộ được thể chế, cụ thể hóa bằng quy chế, quy định, quy trình, bảo đảm dân chủ, chặt chẽ hơn. Các khâu: quản lý, đánh giá, tuyển chọn, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, luân chuyển, bố trí, sử dụng và thực hiện chính sách cán bộ được cấp ủy và tổ chức đảng dân chủ bàn bạc và quyết định theo đa số; sự phân cấp trong công tác cán bộ được nhận thức và thực hiện tốt. Ở đại hội đảng các cấp, việc bầu cử cấp ủy, đại biểu đi dự đại hội cấp trên đều có số dư để cán bộ, đảng viên dân chủ lựa chọn. Vai trò của các tổ chức quần chúng, nhân dân trong giám sát và tham gia vào công tác quản lý, đánh giá, tuyển chọn cán bộ được phát huy. Việc lấy phiếu tín nhiệm cán bộ, trọng tâm là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp được tiến hành định kỳ, có hiệu quả, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ của Đảng vững mạnh, đủ đức, đủ tài lãnh đạo nhân dân giành được những thành tựu có ý nghĩa lịch sử trong công cuộc đổi mới.

Tuy vậy, cũng cần thấy rằng, “Nguyên tắc tập trung dân chủ ở nhiều nơi bị buông lỏng”¹, thậm chí vi phạm; nhất là biểu hiện “dân chủ hình thức”. Qua một số vụ việc gần đây, như: bổ nhiệm người nhà, “thăng tiến thần tốc”, bổ nhiệm, luân chuyển chui,… cho thấy, có khâu, bước, quyết định liên quan đến cán bộ tuy được thông qua tập thể cấp ủy, tổ chức đảng, đúng “quy trình”; nhưng thực chất tập thể đã bị vô hiệu hóa, mất sức chiến đấu, hoặc chỉ là “bình phong” để “hợp thức hóa” quyết định của cấp trên, người có chức, quyền. Bên cạnh đó, việc “Đánh giá, bố trí, sử dụng cán bộ còn nể nang, cục bộ. Một số cơ chế, chính sách trong đề bạt, bổ nhiệm cán bộ chưa công bằng”², tính công khai, minh bạch còn nhiều hạn chế, v.v. Đây là những vấn đề nổi cộm liên quan đến công tác cán bộ, xây dựng đội ngũ cán bộ, gây bức xúc trong dư luận, ảnh hưởng xấu đến uy tín của Đảng, đặt ra nhiều vấn đề về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ cần tập trung giải quyết.

Để khắc phục những vấn đề này, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ mới; trước hết, cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, cán bộ chủ trì các cấp về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ. Thực tiễn đã khẳng định, dân chủ trong công tác cán bộ chỉ có thể đạt được khi cấp ủy, cán bộ chủ trì và đội ngũ đảng viên có sự thống nhất, nhận thức đúng về vị trí, vai trò, nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ. Đây là nguyên tắc được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta kế thừa và phát triển trên cơ sở chủ nghĩa Mác – Lê-nin, phù hợp với thực tiễn cách mạng Việt Nam. Trong đó, tập trung và dân chủ thống nhất với nhau, tập trung phải trên cơ sở dân chủ, dân chủ đi đôi với tập trung. Dân chủ càng phát triển thì tập trung càng vững chắc, sức mạnh của Đảng càng được khẳng định. Thực hiện tốt nguyên tắc này, một mặt, bảo đảm phát huy trí tuệ, trách nhiệm của tập thể; mặt khác, bảo đảm sự thống nhất ý chí, hành động của tổ chức đảng và đảng viên trong công tác cán bộ. Nếu xem nhẹ, tuyệt đối hóa mặt nào đều là vi phạm. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, làm cho mọi cán bộ, đảng viên quán triệt sâu sắc hơn nữa quan điểm của Đảng về cán bộ và công tác cán bộ. Cán bộ là “gốc” của mọi công việc, công tác cán bộ là “công việc gốc” của Đảng, có ý nghĩa quyết định đến sự thành, bại của cách mạng, của công cuộc đổi mới. Mọi thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay xấu. Theo đó, trên cơ sở nhận thức đúng, phải thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ; bảo đảm mọi vấn đề liên quan đến cán bộ, công tác cán bộ đều được dân chủ bàn bạc, công khai, quyết định theo đa số.

Cùng với đó, phải thể chế hóa, cụ thể hóa nguyên tắc tập trung dân chủ thành quy chế, quy định, nhằm đảm bảo thực hiện chặt chẽ các khâu, bước, quy trình của công tác cán bộ. Qua một số vụ việc phải thi hành kỷ luật cán bộ, đảng viên vừa qua cho thấy, tuy Đảng ta, các cấp ủy, tổ chức đảng đã nghiên cứu ban hành các quy chế, quy định về công tác cán bộ, song vẫn còn thiếu, chưa đồng bộ, chưa thực sự phát huy dân chủ trong công tác cán bộ. Điển hình như việc xây dựng quy chế nhân dân tham gia xây dựng và giám sát cán bộ - cơ chế duy nhất chưa được xây dựng theo Nghị quyết Trung ương 3 (khóa VIII) về chiến lược cán bộ trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vì vậy, việc cụ thể hóa nguyên tắc tập trung dân chủ bằng những văn bản hướng dẫn, quy định để mọi tổ chức đảng và đảng viên thực hiện là vấn đề rất quan trọng. Đây còn là cơ sở để đấu tranh, ngăn ngừa những biểu hiện xa rời nguyên tắc tập trung dân chủ, hoặc lợi dụng thực hiện nguyên tắc này làm bình phong theo ý đồ của người đứng đầu; khắc phục hiện tượng tiêu cực trong công tác cán bộ. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI, XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã khẳng định: “Xây dựng, bổ sung hoàn thiện hệ thống pháp luật để đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch trong công tác cán bộ; loại trừ khả năng để cán bộ và người thân của cán bộ lợi dụng chức vụ, vị trí công tác để trục lợi”³; “Hoàn thiện quy chế đánh giá cán bộ một cách khoa học, phù hợp; quy định lấy phiếu tín nhiệm ở các cấp, các ngành định kỳ hoặc đột xuất”⁴. Theo đó, các cấp ủy, tổ chức đảng cần rà soát lại toàn bộ quy chế, quy định về công tác cán bộ đã ban hành; xác định những điểm bất hợp lý, lạc hậu để bổ sung, hoàn thiện, giúp cho việc thực hiện được đồng bộ, thống nhất và nghiêm túc. Trong đó, cần có sự phân cấp, xác định rõ phạm vi, trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu, của cán bộ, đảng viên trong việc thực hiện dân chủ, công khai đối với công tác cán bộ. Đồng thời, tăng cường kỷ luật, kỷ cương, sự đoàn kết, thống nhất, tránh dân chủ hình thức, dân chủ vô hạn độ.

Một trong những nội dung, điều kiện quan trọng để thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ là đề cao vai trò của bí thư cấp uỷ. Bí thư là người đứng đầu đảng bộ, chi bộ. Vì vậy, các chế độ, nền nếp sinh hoạt đảng nói chung, các quy chế, quy định, nguyên tắc, việc thực hiện dân chủ trong công tác cán bộ nói riêng có thực hiện được hay không, trước hết phụ thuộc vào năng lực, trình độ, phẩm chất, phương pháp, tác phong của người chủ trì. Do đó, để thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ, đòi hỏi bí thư phải nắm vững nguyên tắc này; tích cực học tập, rèn luyện cho mình phong cách, phương pháp làm việc dân chủ, khoa học để duy trì, chấp hành nghiêm các quy chế, quy định về công tác cán bộ. Các vấn đề trình tại cuộc họp thường vụ, cấp ủy đều được thảo luận dân chủ; mọi góp ý được xem xét, tiếp thu đầy đủ. Người bí thư phải luôn lắng nghe, biết khêu gợi, tạo bầu không khí dân chủ trong cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị; đối với những ý kiến khác nhau được thảo luận kỹ trước khi đi đến thống nhất; kết luận chính xác, cụ thể từng vấn đề.

Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Kiểm soát khéo, bao nhiêu khuyết điểm lòi ra hết”⁵. Vì vậy, đây là biện pháp quan trọng để kịp thời phát hiện những vi phạm, khuyết điểm của cán bộ, đảng viên; đề ra chủ trương, biện pháp uốn nắn, khắc phục những hạn chế, làm cho việc thực hiện nguyên tắc tốt lên, thúc đẩy, giáo dục cán bộ, đảng viên, nhất là cấp ủy, người chủ trì làm tròn nhiệm vụ, chức trách, tiến hành công tác cán bộ dân chủ, công tâm, khách quan. Đồng thời, Người cũng chỉ ra rằng: “kiểm tra khéo về sau khuyết điểm nhất định bớt đi”⁶. Vì vậy, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp cần xây dựng, thực hiện tốt chương trình, kế hoạch kiểm tra, giám sát việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ. Quá trình kiểm tra, giám sát phải bảo đảm đúng nguyên tắc, phương pháp, phát huy dân chủ, tăng cường đoàn kết, kỷ luật trong Đảng và xử lý nghiêm tổ chức, cá nhân vi phạm. Cùng với đó, thực hiện tốt Quy chế Dân chủ ở cơ sở, phát huy vai trò giám sát, phản biện của các tổ chức và nhân dân đối với cán bộ và công tác cán bộ.

Trên đây là một số giải pháp về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ. Xin mạnh dạn nêu để tham khảo, nghiên cứu, vận dụng, nhằm góp phần thực hiện có hiệu quả nguyên tắc quan trọng này, đáp ứng yêu cầu của công tác cán bộ, xây dựng đội ngũ cán bộ trong tình hình mới.

Đại tá, TS. NGUYỄN VĂN THÀNH, Học viện Quốc phòng

____________

1 - ĐCSVN - Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương (khóa XII), Nxb CTQG, H. 2016, tr. 27.

2 - Sđd, tr. 27.

3 - ĐCSVN - Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI), Nxb CTQG, H, 2012, tr. 34.

4 - ĐCSVN - Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương (khóa XII), Nxb CTQG, H, 2016, tr. 38.

5 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 5, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 327.

6 - Sđd, tr. 327.