Cùng với lịch sử hàng nghìn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc, VHQS Việt Nam đã tích tụ và ngày càng tô đậm thêm những giá trị truyền thống của mình. Những giá trị đó là chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, tính nhân văn cao cả, tính sáng tạo không ngừng và tính nhân dân rộng rãi… Trong các giá trị đó, tính nhân văn là một trong những giá trị đặc trưng tiêu biểu nhất. Tính nhân văn trong VHQS được bắt nguồn từ nhận thức về chân, thiện, mỹ, được thấm đượm từ tư tưởng đến hoạt động thực tiễn của con người và trở thành di sản quý báu trong truyền thống giữ nước của dân tộc ta. Cốt lõi và xuyên suốt của tính nhân văn trong VHQS là “đem đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo”; lấy nhân nghĩa để quy tụ lòng người và là cội nguồn tạo ra sức mạnh chính trị - tinh thần, góp phần to lớn vào sự tồn tại và phát triển của dân tộc. Nhìn lại tiến trình lịch sử của dân tộc cho thấy, trong mỗi giai đoạn lịch sử của đất nước, tính nhân văn của VHQS có những đặc thù riêng và giá trị của nó cũng được biểu hiện ở các cung, bậc khác nhau. Nhưng dù ở thời kỳ lịch sử nào, trong thời bình hay thời chiến, nó đều vận động không ngừng và luôn cần sự định hướng, khơi dậy, phát huy và phát triển để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của cách mạng, của đất nước và dân tộc.

Học sinh được học tập, rèn luyện, vui chơi trong môi trường văn hóa quân sự - nguồn: dantri.com

Trong bối cảnh hiện nay, tình hình quốc tế và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường. Trên thế giới, cuộc đấu tranh vì quyền lợi giai cấp, quốc gia, dân tộc mặc dù diễn ra dưới nhiều hình thức, nhưng hết sức gay gắt và quyết liệt. Trong cuộc đấu tranh ấy, văn hoá luôn là một tiêu chí hàng đầu và quan trọng nhất để khẳng định sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Đối với nước ta, các thế lực thù địch đang ráo riết đẩy mạnh thực hiện chiến lược “Diễn biến hoà bình” (DBHB) hòng chống phá sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta; trong đó, lĩnh vực văn hoá, tư tưởng là một mũi tiến công trọng điểm của chúng. Mặt khác, mặt trái của cơ chế thị trường đã và đang làm cho nhiều nét đẹp của nền văn hoá dân tộc nói chung, VHQS nói riêng bị “lệch lạc”, “mai một”; sự xâm thực của văn hoá ngoại lai, độc hại ngày càng gia tăng. Vì vậy, phát huy các giá trị của VHQS nói chung, tính nhân văn nói riêng là nội dung có tầm quan trọng chiến lược, vừa cấp thiết trước mắt, vừa cơ bản lâu dài, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc (BVTQ). Dưới đây, chúng tôi xin nêu mấy vấn đề về phát huy tính nhân văn của VHQS trong tình hình mới.

Một là, phát huy tính nhân văn của VHQS trong việc củng cố lý tưởng chiến đấu vì độc lập dân tộc và CNXH, vì hạnh phúc của nhân dân. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng nước ta, ở bất kỳ điều kiện, hoàn cảnh nào, Đảng ta luôn kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, vì hạnh phúc của nhân dân mà trước hết là các tầng lớp nhân dân lao động. Đây là quan điểm, lý tưởng chính trị - đạo đức không chỉ mang tính cách mạng và khoa học mà còn thấm đượm tính nhân văn sâu sắc; không chỉ phản ánh sự vận động, phát triển đúng quy luật của xã hội Việt Nam và xu thế của thời đại, mà còn phản ánh khát vọng thiêng liêng của các thế hệ người Việt Nam vươn lên đạp bằng mọi chông gai để giành độc lập dân tộc và làm chủ vận mệnh của đất nước mình. Mục tiêu đó là rất tốt đẹp, rất nhân văn, nhưng do những khác biệt về ý thức hệ và những toan tính hòng duy trì sự bá chủ, cường quyền trên thế giới, nên các thế lực thù địch không hề mong muốn chúng ta đi lên CNXH. Chúng đã và đang dùng mọi thủ đoạn ngăn trở, chống phá cách mạng nước ta bằng chiến lược DBHB. Với phương châm “mưa dầm, thấm lâu” và bằng biện pháp phi vũ trang để xâm nhập, thẩm thấu vào nhận thức, tư tưởng của mọi người, làm xói mòn niềm tin, phai nhạt lý tưởng, dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” theo mưu đồ của chúng. Vì thế, trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ hiện nay, một trong những nhiệm vụ quan trọng trong phát huy tính nhân văn của VHQS là phải góp phần tích cực vào xây dựng mục tiêu, lý tưởng chiến đấu vì độc lập dân tộc và CNXH, góp phần đấu tranh làm thất bại chiến lược DBHB của các thế lực thù địch. Để làm được điều đó, trước hết phải tăng cường giáo dục cho cán bộ, đảng viên, lực lượng vũ trang và toàn dân có nhận thức sâu sắc về chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng và các giá trị văn hoá tốt đẹp trong đời sống xã hội; trên cơ sở đó, tiếp tục củng cố hệ tư tưởng của giai cấp công nhân mà hạt nhân là chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng cho hệ tư tưởng của toàn xã hội. Trong quá trình giáo dục, phải làm cho mọi người hiểu rõ, đi lên CNXH là sự lựa chọn duy nhất đúng của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh; chỉ có đi lên CNXH mới bảo đảm độc lập cho dân tộc và tự do, hạnh phúc cho nhân dân; từ đó, nêu cao nhận thức, bồi dưỡng nhân cách, xây dựng lòng tin và xác định thái độ, hành động của toàn dân nói chung, cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang nói riêng để họ luôn chủ động, tích cực, tự giác rèn luyện, phấn đấu theo mục tiêu, lý tưởng của Đảng. Trong quá trình thực hiện, cần tăng cường sự lãnh đạo của các tổ chức đảng, phát huy vai trò của hệ thống chính trị, cùng sự tham gia tích cực của các tổ chức quần chúng và toàn dân. Trong đó, phải kết hợp chặt chẽ giữa các hoạt động xây và chống; có chế tài, chính sách phù hợp trong công tác quản lý nhà nước trên lĩnh vực văn hoá, nhằm phát huy các giá trị tiêu biểu của VHQS trong sự phát triển chung của văn hoá Việt Nam theo hướng tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Hai là, phát huy và đề cao tính nhân văn của VHQS trong thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ BVTQ. Trong tiềm thức của con người Việt Nam, tính nhân văn cao nhất là vì cuộc sống và lợi ích của con người trong cộng đồng, trong xã hội. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng có ham muốn tột bậc, đó là dân ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành. Kế thừa tư tưởng của Người và để bảo vệ cuộc sống và công cuộc lao động hoà bình của nhân dân, Đảng ta đã đề ra mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh của đất nước trong thời kỳ mới là: “bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN, giữ vững hoà bình, ổn định chính trị, bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội; chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta”¹. Đây là quan điểm cơ bản, thể hiện tư duy mới của Đảng về nhiệm vụ BVTQ; trong đó, Đảng ta khẳng định mục tiêu, nhiệm vụ BVTQ không chỉ về mặt tự nhiên - lịch sử, mà còn phải BVTQ về mặt chính trị - xã hội; không chỉ bảo vệ mọi lợi ích quốc gia, dân tộc trên các lĩnh vực, mà còn phải bảo vệ, giữ gìn môi trường hoà bình, ổn định ở trong nước, khu vực và quốc tế. Mục tiêu đó là hết sức nhân văn, chính đáng; bởi lẽ, hòa bình, ổn định là môi trường cần thiết không chỉ cho nước ta mà còn cho mọi quốc gia, dân tộc trên thế giới, không phân biệt quốc gia, dân tộc đó đi theo thể chế chính trị nào. Hiện nay, để thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ BVTQ trong bối cảnh HNQT, chúng ta phải phát huy cao độ tính nhân văn của VHQS. Trong đó, việc phát huy giá trị này phải hướng vào bồi đắp lòng yêu nước, yêu CNXH, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để tạo sức mạnh tổng hợp, bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, cùng với đẩy mạnh giáo dục truyền thống quân sự, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống yêu nước, đoàn kết chống kẻ thù xâm lược,… phải tập trung làm cho mọi người hiểu rõ: việc thực hiện nhiệm vụ BVTQ là nhiệm vụ trọng yếu của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta, của cả hệ thống chính trị, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Thông qua đó, các cấp, các ngành, các địa phương, các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế xác định rõ quyết tâm, trách nhiệm, ý thức tự giác trong thực hiện nhiệm vụ BVTQ. Trong bối cảnh HNQT, để phát huy tính nhân văn của VHQS trong thực hiện nhiệm vụ BVTQ, chúng ta phải đề cao lòng nhân nghĩa, tính chính nghĩa và lẽ phải, lấy nhân nghĩa làm nền tảng của đạo đức, lấy nhân nghĩa để thu phục nhân tâm, quy tụ lòng người. Qua đó, không ngừng tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp đoàn kết trong nước với đoàn kết quốc tế, củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ BVTQ trong điều kiện mới.    

Ba là, tiếp tục phát huy tính nhân văn ứng xử đối ngoại trong bối cảnh HNQT. Trong lịch sử dân tộc, mỗi khi có họa xâm lăng, cha ông ta thường coi trọng đối thoại thay cho đối đầu, lấy đàm thay cho đánh, lấy cái mạnh của mình là lẽ phải và chính nghĩa để đấu tranh với cái phi nghĩa, bạo ngược của đối phương,… để giữ nước mà không phải tiến hành chiến tranh. Nhưng khi buộc phải dùng đến bạo lực, thì đó là bạo lực có tổ chức, được sử dụng đúng mục đích, đúng đạo lý và trong quá trình sử dụng bạo lực, cha ông ta vẫn cố gắng tìm cách để chuyển từ đối đầu sang đối thoại, kết hợp giữa đánh và đàm để thực hiện mục đích cao cả của mình.

Ngày nay, trước bối cảnh HNQT ngày càng sâu, rộng và trước âm mưu, thủ đoạn chống phá ngày càng tinh vi, xảo quyệt của các thế lực thù địch, chúng ta cần hết sức tỉnh táo để dự báo, đánh giá chính xác tình hình; chủ động xây dựng đất nước vững mạnh về mọi mặt; kiên trì đấu tranh trên các lĩnh vực để hạn chế các tranh chấp, bất đồng và ngăn ngừa, đẩy lùi nguy cơ chiến tranh; trong đó, đấu tranh trên các lĩnh vực kinh tế, quốc  phòng - an ninh và đối ngoại trong quá trình hội nhập là nội dung rất quan trọng. Vì vậy, nhiệm vụ phát huy tính nhân văn của VHQS đòi hỏi phải xác định đúng đối tượng, đối tác cùng sự đan xen phức tạp và chuyển hóa khó nhận thấy của nó trong quá trình hội nhập; đồng thời, kiên trì và kiên quyết đấu tranh bằng biện pháp hoà bình để bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích quốc gia, dân tộc. Bằng sự nghiệp chính nghĩa và với thiện chí của người có lẽ phải, chúng ta cần nắm vững những cơ sở pháp lý quốc tế, thực hiện đoàn kết trong nước và tranh thủ sự ủng hộ rộng rãi từ dư luận tiến bộ trên thế giới nhằm tạo thế trận đấu tranh vững chắc. Đồng thời, kiên trì đấu tranh bằng con đường đối thoại, hoà bình và buộc đối phương phải chấp nhận sự bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau trong thương lượng, đàm phán. Trong quá trình đấu tranh, cần xem xét và đánh giá một cách đầy đủ, đúng đắn những mâu thuẫn, trở ngại đang tồn tại trong các quan hệ song phương và đa phương; tìm ra những mâu thuẫn cơ bản, gai góc nhất; trên cơ sở đó, tìm cách giải quyết từng mâu thuẫn, trở ngại theo hướng “dễ trước, khó sau” để tạo đà cho giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp chủ yếu. Khi giải quyết mâu thuẫn chủ yếu, chúng ta cần có cái nhìn khách quan và toàn diện, lấy đại cục làm trọng; kế thừa những kinh nghiệm quý báu trong lịch sử dân tộc để vận dụng một cách đúng đắn, sáng tạo trong điều kiện mới; trong đó, có thể vận dụng và kết hợp các phương pháp: tìm cách loại trừ “một mặt của sự đối lập”, hoặc cố gắng xác định “một vài điểm chung” cần thiết, trên cơ sở đó, cùng nhau đi tới một thỏa thuận phù hợp. Cũng có thể kết hợp hai phương pháp nói trên, một mặt bày tỏ rõ và dùng lý lẽ của người có đạo để bảo vệ lập trường của mình; đồng thời, biết lắng nghe, tôn trọng và biết nhân nhượng đúng lúc cần thiết. Đó là sự vận dụng phương châm: “ứng vạn biến”, trên cơ sở nguyên tắc “dĩ bất biến” trong tư tưởng Hồ Chí Minh, góp phần giảm sự bất đồng, tăng sự đồng thuận, tạo môi trường hoà bình, ổn định để xây dựng và phát triển đất nước.

Đại tá, TS. TỐNG VĂN BÍNH

Khoa Chiến lược, Học viện Quốc phòng

______

1 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 81-82.