Đại hội XIII của Đảng tiếp tục chủ trương đổi mới toàn diện và đồng bộ giáo dục, đào tạo; chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Quán triệt sâu sắc và vận dụng quan điểm đó vào nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo trong nhà trường Quân đội là vấn đề cần thiết hiện nay.

Đảng ta xác định: “Tạo sự chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc”¹; “Giáo dục và đào tạo cùng khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước”²; “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của người học”³, v.v. Đó là chủ trương rất quan trọng. Bởi, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết từ quan điểm chỉ đạo đến cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện.

Hệ thống nhà trường Quân đội là một bộ phận quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân và mang tính đặc thù của hoạt động quân sự. Trong đó, các môn khoa học xã hội và nhân văn có vai trò to lớn trong bồi dưỡng mục tiêu, lý tưởng chiến đấu; định hướng chính trị, tư tưởng cho người học, góp phần xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức; bảo đảm sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với Quân đội. Đặc biệt, thế giới và khu vực hiện nay diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó dự báo. Bên cạnh những thuận lợi là cơ bản, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc cũng đứng trước nhiều khó khăn, thách thức. Các thế lực thù địch, phản động tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước, Quân đội về mọi mặt. Sự nghiệp xây dựng Quân đội, tăng cường quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ mới, v.v. Tình hình đó, đòi hỏi phải nâng cao chất lượng dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn trong nhà trường Quân đội với đồng bộ nội dung, giải pháp; nổi lên là:

Thứ nhất, chuẩn hóa nội dung, chương trình đào tạo; đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn. Chuẩn hóa, nội dung, chương trình là vấn đề quan trọng hàng đầu, làm cơ sở để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học. Bởi, xét về thực chất, phương pháp chính là sự vận động của nội dung, nếu nội dung không đảm bảo được tính khoa học, tính hiện đại thì cũng khó có thể thực hiện đổi mới phương pháp hiệu quả. Vì thế, việc đổi mới nội dung, chương trình phải theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, đảm bảo tính sáng tạo, có hệ thống mở giúp cho người dạy và người học phát huy trí tuệ, năng lực trong khám phá và lĩnh hội, làm chủ khối lượng kiến thức theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo.

Đổi mới nội dung, chương trình các môn khoa học xã hội và nhân văn nhằm hướng tới sự phù hợp với từng đối tượng đào tạo. Bởi lẽ, đó là những yếu tố cơ bản cấu thành quá trình đào tạo, gắn với từng cấp học, bậc học và từng đối tượng cụ thể; quyết định trực tiếp đến chất lượng giáo dục, đào tạo của nhà trường. Vì vậy, việc lựa chọn nội dung, chương trình dạy học phải sát hợp với nhóm ngành và từng ngành đào tạo; khối lượng kiến thức cần trang bị cho người học phải luôn hướng tới sự phát triển, mang tính cập nhật, thiết thực, đáp ứng nhu cầu cần thiết của xã hội; tránh tình trạng nhồi nhét thông tin, gây hiện tượng quá tải đối với người học. Đổi mới cần hướng tới phát huy tính tích cực nhận thức của học viên, cũng như tạo mọi điều kiện để người học thực hành nội dung các môn học đạt hiệu quả cao. Muốn vậy, đổi mới nội dung các môn khoa học xã hội và nhân văn cần đáp ứng yêu cầu bổ sung, cập nhật thông tin về chủ trương, đường lối của Đảng, tránh sự “lão hóa kiến thức”; mạnh dạn đưa ra khỏi giáo trình, giáo khoa những đơn vị kiến thức đã lạc hậu, thông tin không thiết thực, xa rời thực tiễn.

Các môn khoa học xã hội và nhân văn có ưu thế đặc biệt trong quá trình hình thành thế giới quan, phương pháp luận cho người học. Vì thế, quá trình dạy học phải thực sự coi trọng việc nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ lý luận, nắm vững chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, giúp người học phấn đấu vươn lên làm chủ tri thức. Để thực hiện tốt điều đó, quá trình dạy học cần tập trung luận giải sâu sắc cơ sở lý luận, thực tiễn trong từng bài giảng, môn học có định hướng xu thế vận động, phát triển một cách khoa học. Đồng thời, kết hợp với sử dụng có hiệu quả các phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại; phát huy ưu thế của công nghệ thông tin, tạo sự tác động đa dạng tới các giác quan, giúp người học lĩnh hội hệ thống kiến thức khoa học xã hội và nhân văn có hiệu quả hơn.

Thứ hai, phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng nâng cao chất lượng dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn. Đây là việc làm rất cần thiết, nhất là với đội ngũ cán bộ lãnh đạo, chỉ huy, các cơ quan chức năng, khoa giáo viên và đơn vị quản lý học viên. Phát huy tốt vai trò, trách nhiệm của lực lượng này sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp, nâng cao chất lượng dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn của các nhà trường.

Đối với các cơ quan chức năng, trên cơ sở quán triệt sâu sắc chỉ thị, nghị quyết của Đảng về công tác giáo dục và đào tạo, cần bám sát chức năng, nhiệm vụ cụ thể của mình, làm tốt công tác tham mưu cho lãnh đạo, chỉ huy, ban giám hiệu nhà trường về giải pháp nâng cao chất lượng dạy học. Coi trọng việc tổ chức hiệp đồng với các cơ quan liên quan và các khoa giáo viên trong xây dựng kế hoạch giảng dạy, chuyển mạnh từ giảng dạy theo chủ đề sang chuyên đề; chú trọng các khâu, các bước, như: thông qua bài, dự giờ, giảng mẫu,... rút kinh nghiệm. Hướng dẫn các tổ chức đảng ở đơn vị quản lý học viên thực hiện lồng ghép hoạt động công tác đảng, công tác chính trị với hoạt động tự học, tự nghiên cứu, tổ chức tốt các câu lạc bộ học tập; lấy chất lượng học tập làm trung tâm để xây dựng chỉ tiêu thi đua, tiêu chuẩn xếp loại đảng viên, đoàn viên hằng năm.

Đối với các đơn vị quản lý học viên, là lực lượng trực tiếp quản lý, giáo dục, rèn luyện học viên, do đó cần đề cao tinh thần, trách nhiệm, phương pháp quản lý hoạt động tự học của học viên. Các hệ, tiểu đoàn quản lý học viên cần sử dụng đa dạng hình thức, phương pháp giáo dục khác nhau thông qua sinh hoạt các tổ chức, hoạt động thi đua, diễn đàn thanh niên,... giúp học viên có nhận thức đúng về các môn khoa học xã hội và nhân văn, tạo hứng thú cuốn hút người học tích cực, sáng tạo nghiên cứu, học tập chiếm lĩnh tri thức.

Đối với người học, chất lượng dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn trong nhà trường Quân đội chỉ đạt hiệu quả cao khi người học tích cực, tự giác học tập. Vì vậy, vấn đề có ý nghĩa quyết định là người học phải tự mình nghiên cứu nhằm không ngừng nâng cao kiến thức mọi mặt. Với tư cách là chủ thể tích cực trong quá trình lĩnh hội và tự hoàn thiện nhân cách, việc phát huy tính tích cực, tự giác, tự tu dưỡng của người học là giải pháp quan trọng quyết định trực tiếp đến chất lượng học tập và rèn luyện, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường.

Thứ ba, giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường Quân đội phải hướng tới đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Để thực hiện tốt giải pháp này, vấn đề quan trọng trước hết phải quan tâm phát triển đội ngũ giảng viên - một trong những nhân tố quyết định đến chất lượng đào tạo. Người giảng viên phải có những phẩm chất và năng lực chuyên môn nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu của hoạt động sư phạm quân sự; trong đó, chú trọng nâng cao trình độ học vấn, khả năng tư duy, tay nghề sư phạm và kinh nghiệm thực tiễn; đẩy mạnh vận dụng phương pháp dạy học hiện đại, dạy học sát thực tế nhằm khơi dậy và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, khả năng tự học, tự rèn và năng lực hoạt động thực tiễn cho người học.

Trước yêu cầu đổi mới toàn diện công tác giáo dục, đào tạo và xây dựng nhà trường Quân đội theo hướng “chuẩn hóa, hiện đại hóa”, tạo sự chuyển biến cơ bản, vững chắc về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo và nghiên cứu khoa học thì chuẩn hóa chức danh phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đào tạo cho đội ngũ giảng viên là việc làm cần thiết. Bởi lẽ, đặc thù đào tạo trong nhà trường Quân đội không những gắn với học vấn mà còn gắn với chức danh, trọng tâm là lấy trình độ học vấn và phẩm chất trí tuệ làm cơ sở để đổi mới quy trình, quy chế đánh giá đội ngũ giảng viên theo tiêu chí phát triển phẩm chất trí tuệ, trình độ chuyên môn, khả năng thành thạo nghiệp vụ sư phạm và phát huy tính chủ động, sáng tạo của người dạy, đáp ứng yêu cầu của Quân đội cũng như các quy chuẩn của hệ thống giáo dục, đào tạo quốc gia.

Một trong số những yếu tố tác động tới chất lượng dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn có một phần đáng kể những tác nhân thuộc về điều kiện dạy học của nhà trường. Đó là các điều kiện về cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy học, như: trang thiết bị dạy học, máy tính, máy chiếu, thiết bị hỗ trợ khác; môi trường sư phạm; cơ chế, chính sách đãi ngộ đối với giảng viên. Vì thế, lãnh đạo, chỉ huy các cấp cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, các phương tiện dạy học, hệ thống giáo trình, giáo khoa, tài liệu học tập,… đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng dạy và học các môn khoa học xã hội và nhân văn. Cùng với đó, cần có chế độ đãi ngộ và chính sách hợp lý cho đội ngũ giảng viên, tạo ra những điều kiện tối ưu cho việc tự học tập, tự nghiên cứu, trau dồi, phát triển tri thức và rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp; tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, phát huy năng lực, tay nghề sư phạm. Qua đó, động viên, cổ vũ họ phấn đấu vươn lên, thấy rõ vinh dự, trọng trách to lớn của người thầy, gắn bó với sự nghiệp “trồng người” cho Quân đội và xã hội.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp trên, sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo trong các nhà trường Quân đội, xây dựng Quân đội nhân dân vững mạnh về chính trị, làm cơ sở thực hiện tốt mục tiêu “Đến năm 2025 cơ bản xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, tạo tiền đề vững chắc, phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”⁴.

Đại tá, TS. TẠ QUANG ĐÀM, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
____________________

1 - ĐCSVN – Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới băn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, lưu Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng.

2 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 136.

3 - Sđd, tr. 232.

4 - ĐCSVN – Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQGST, H. 2021, tr. 158.