Xây dựng nền biên phòng toàn dân trong nền quốc phòng toàn dân gắn với nền an ninh nhân dân là chủ trương chiến lược, nhất quán, xuyên suốt của Đảng, nhằm tăng cường sức mạnh quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh thế giới, khu vực diễn biến phức tạp như hiện nay, nhiệm vụ này càng trở nên quan trọng, cấp thiết.

Quán triệt sâu sắc đường lối quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc của Đảng, nhất là chủ trương xây dựng nền biên phòng toàn dân và thế trận biên phòng toàn dân vững mạnh, ổn định trong nền quốc phòng toàn dân và thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân, những năm qua, Bộ đội Biên phòng đã phối hợp chặt chẽ với các cấp, ngành, địa phương, lực lượng và nhân dân khu vực biên giới thực hiện đồng bộ các chủ trương, giải pháp xây dựng nền biên phòng toàn dân và đạt nhiều kết quả quan trọng, góp phần tăng cường sức mạnh quốc phòng, an ninh, làm thất bại âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia trong mọi tình huống.

Với vai trò là lực lượng nòng cốt, chuyên trách trong quản lý, bảo vệ biên giới quốc gia, các đơn vị Bộ đội Biên phòng đã phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền các địa phương huy động mọi nguồn lực xây dựng nền biên phòng toàn dân cả về tiềm lực, lực lượng và thế trận; chú trọng thực hiện tốt công tác dân vận, tích cực tham gia xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh, góp phần củng cố vững chắc mối quan hệ đoàn kết gắn bó máu thịt quân - dân ở khu vực biên giới. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ với các lực lượng: Công an, Quân sự thực hiện có hiệu quả Nghị định số 03/2019/NĐ-CP, ngày 05/9/2019 của Chính phủ về phối hợp giữa Bộ Công an và Bộ Quốc phòng trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh phòng, chống tội phạm và nhiệm vụ quốc phòng. Nổi bật là, đã phối hợp tham mưu với cấp ủy, chính quyền các địa phương xử lý kịp thời, hiệu quả các tình huống phức tạp về quốc phòng, an ninh; bảo vệ an toàn các sự kiện chính trị quan trọng của đất nước; đấu tranh làm thất bại âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch; ngăn chặn, kiềm chế có hiệu quả các loại tội phạm, nhất là tội phạm xuyên biên giới; tích cực phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai; bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia, giữ vững ổn định an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và đối ngoại của đất nước.

Đặc biệt, các đơn vị Bộ đội Biên phòng đã tổ chức hiệu quả phong trào quần chúng tham gia bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia; tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền các địa phương triển khai thành nền nếp và tổ chức tốt các hoạt động “Ngày Biên phòng toàn dân”; phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân, của cả hệ thống chính trị trong xây dựng, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia. Kết quả trong 10 năm (2013 - 2023), có 39.724 hộ gia đình tham gia tự quản, 1.587 tổ tự quản đường biên, mốc quốc giới; thành lập 14.822 tổ tự quản an ninh, trật tự, đăng ký 3.219 tổ tàu thuyền an toàn, 916 bến bãi an toàn, 54 đội sản xuất trên biển. Bám sát tình hình thực tế của từng địa phương, các đơn vị Bộ đội Biên phòng chủ động đề xuất nhiều giải pháp tham mưu, phối hợp và trực tiếp tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đảm bảo an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào khu vực biên giới, biển, đảo. Trong đó, tặng 25.054 con bò giống, trị giá 375 tỉ đồng; khám, cấp thuốc miễn phí cho 265.588 lượt người, trị giá 14,5 tỉ đồng; nhận đỡ đầu gần 3.000 học sinh có hoàn cảnh khó khăn, nhận nuôi 355 cháu “con nuôi Đồn biên phòng”, v.v. Những kết quả đó đã góp phần quan trọng xây dựng nền biên phòng toàn dân trên từng địa bàn và cả nước ngày càng vững chắc.

Bên cạnh kết quả đạt được, nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân ở khu vực biên giới về xây dựng nền biên phòng toàn dân còn hạn chế; việc kết hợp kinh tế với quốc phòng, an ninh tại các địa bàn chiến lược, biển, đảo có mặt chưa chặt chẽ; công tác phối hợp giữa các lực lượng vũ trang trong khu vực phòng thủ có lúc, có nơi hiệu quả chưa cao; việc nắm, dự báo, xử lý tình huống về quốc phòng, an ninh ở một số địa bàn khu vực biên giới còn lúng túng, thậm chí có nội dung chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ, v.v.

Để khắc phục những hạn chế đó, đồng thời tiếp tục xây dựng nền biên phòng toàn dân và thế trận biên phòng toàn dân vững mạnh, thời gian tới, cần tập trung thực hiện tốt một số nội dung, giải pháp cơ bản sau:

Một là, nâng cao nhận thức, ý thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và nhân dân ở khu vực biên giới đối với nhiệm vụ xây dựng nền biên phòng toàn dân trong sự nghiệp bảo vệ biên giới quốc gia. Các đơn vị Bộ đội Biên phòng cần làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, làm cho cả hệ thống chính trị và toàn dân nhận thức sâu sắc về mục tiêu: “Xây dựng nền biên phòng toàn dân và thế trận biên phòng toàn dân vững mạnh, ổn định lâu dài trong nền quốc phòng toàn dân và thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc”. Nội dung tuyên truyền, giáo dục phải toàn diện, tập trung vào Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới; Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 28/9/2018 của Bộ Chính trị về Chiến lược bảo vệ biên giới quốc gia; Luật Biên phòng Việt Nam; Chỉ thị số 01/CT-TTg, ngày 09/01/2015 của Thủ tướng Chính phủ “Về việc tổ chức phong trào toàn dân tham gia bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia trong tình hình mới”. Qua đó, làm cho cán bộ, đảng viên, lực lượng vũ trang và toàn dân nhận thức rõ ý nghĩa, tầm quan trọng và sự cần thiết phải xây dựng nền biên phòng toàn dân trong nền quốc phòng toàn dân gắn với nền an ninh nhân dân, bảo vệ vững chắc chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia trong mọi tình huống. Đây cũng chính là thực hiện kế sách bảo vệ Tổ quốc “từ sớm, từ xa”, “giữ nước từ khi nước chưa nguy”.

Hai là, chủ động nắm chắc tình hình, kịp thời phát hiện âm mưu, thủ đoạn, phương thức hoạt động của địch và các loại đối tượng, giữ vững an ninh, trật tự khu vực biên giới. Các cơ quan, đơn vị, nhất là các đồn Biên phòng phải thường xuyên nắm chắc tình hình có liên quan đến chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia, phân loại địa bàn, đối tượng, phối hợp chặt chẽ với các ban, ngành, đoàn thể chính trị - xã hội tăng cường tuyên truyền, kết hợp tổ chức tuần tra các địa bàn trọng điểm, phức tạp về an ninh trật tự. Trên cơ sở đó, tổ chức lực lượng, vận dụng kết hợp các hình thức, biện pháp đấu tranh vũ trang và phi vũ trang với các biện pháp ngoại giao, pháp lý trong xử lý các tình huống bảo vệ biên giới quốc gia, phòng, chống “diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ, ly khai ở khu vực biên giới. Ứng phó có hiệu quả với các thách thức an ninh phi truyền thống xuyên biên giới, xuyên quốc gia, các hoạt động xâm phạm chủ quyền biên giới, gây xung đột biên giới bằng biện pháp vũ trang, xâm hại lợi ích quốc gia - dân tộc bằng biện pháp phi vũ trang.

Ba là, tiếp tục xây dựng tiềm lực của nền biên phòng toàn dân vững mạnh, đáp ứng yêu cầu bảo vệ biên giới quốc gia. Các đơn vị Bộ đội Biên phòng cần tích cực tham gia xây dựng tổ chức đảng, chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh; củng cố, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị ở khu vực biên giới. Phát huy hiệu quả đội ngũ cán bộ biên phòng tăng cường cấp xã, huyện biên giới và đảng viên đồn Biên phòng tham gia sinh hoạt chi bộ thôn, bản, phụ trách hộ gia đình ở khu vực biên giới. Tiếp tục thực hiện có hiệu quả các phong trào, chương trình, mô hình của Bộ đội Biên phòng trong xây dựng tiềm lực, kết cấu hạ tầng, bố trí các cụm dân cư, phát triển kinh tế - xã hội gắn với tăng cường quốc phòng, an ninh ở khu vực biên giới. Phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền địa phương, Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan, ban, ngành ở khu vực biên giới duy trì, mở rộng các mô hình, phong trào “Quần chúng tham gia tự quản đường biên, cột mốc và giữ gìn an ninh trật tự xóm, bản biên giới”; “Tổ tàu thuyền, bến bãi an toàn”; “Thanh niên xung kích bảo vệ đường biên”; “Mái ấm cho người nghèo nơi biên giới, hải đảo”; Chương trình “Xuân Biên phòng ấm lòng dân bản”, “Đồng hành cùng phụ nữ biên cương”, “Thầy giáo quân hàm xanh - Nâng bước em tới trường”, “Kết nghĩa cụm dân cư hai bên biên giới”,... góp phần nâng cao dân trí, cải thiện dân sinh, làm thay đổi bộ mặt kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh ở khu vực biên giới.

Cùng với đó, cần tập trung xây dựng các cơ quan, đơn vị Bộ đội Biên phòng vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ; trọng tâm là nâng cao bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng, tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Trước mắt, tập trung xây dựng các cơ quan, đơn vị theo hướng tinh, gọn, mạnh theo Nghị quyết số 05-NQ/TW, ngày 17/01/2022 của Bộ Chính trị (khóa XIII) và Nghị quyết số 230-NQ/QUTW, ngày 02/4/2022 của Quân ủy Trung ương về tổ chức Quân đội nhân dân Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030 và những năm tiếp theo. Đồng thời, tăng cường đầu tư kinh phí mua sắm vũ khí trang bị, phương tiện kỹ thuật, cơ sở vật chất,... cho các lực lượng, nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ biên giới trong mọi tình huống.

Bốn là, tập trung xây dựng thế trận biên phòng toàn dân vững chắc trên từng khu vực, hướng chiến lược và phạm vi cả nước. Xây dựng thế trận biên phòng toàn dân nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp trong quản lý, bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới theo phương châm: “Mỗi người dân biên giới là một người lính biên thùy”. Vì vậy, cần xác định rõ mục tiêu xây dựng thế trận biên phòng cụ thể, khả thi, vừa đáp ứng yêu cầu trước mắt, vừa phục vụ mục tiêu lâu dài; đồng thời, phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ quản lý, bảo vệ biên giới và khả năng của từng địa phương; trong đó, xây dựng “thế trận lòng dân”, “biên giới lòng dân” là vấn đề có tính quyết định. Xây dựng thế trận biên phòng toàn dân là nghệ thuật tổ chức, bố trí, sử dụng lực lượng, trong đó lực lượng Bộ đội Biên phòng là nòng cốt để tiến hành các hoạt động tác chiến bảo vệ biên giới, góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, cần tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, chỉ huy, điều hành tập trung thống nhất của chính quyền trong phạm vi toàn quốc, trên từng tuyến biên giới, vùng biển, xem đó là nguyên tắc đảm bảo cho thế trận biên phòng toàn dân thực hiện đúng nhiệm vụ, đáp ứng yêu cầu bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới quốc gia trong mọi tình huống.

Thế trận biên phòng toàn dân là một bộ phận cấu thành nền biên phòng toàn dân, có đặc điểm rõ nét là tổ chức, bố trí lực lượng toàn diện, tổng hợp các tiềm lực của đất nước ở khu vực biên giới, vùng biển theo ý định chiến lược để quản lý, bảo vệ vững chắc chủ quyền, an ninh biên giới quốc gia, xây dựng biên giới hòa bình, hữu nghị trong tình hình mới.

Đại tá, TS. TRẦN MẠNH HÙNG, Học viện Biên phòng