Trong xu thế toàn cầu hóa, cùng với những mặt thuật lợi, các quốc gia phải đối mặt với nhiều nguy cơ mới; trong đó, có nguy cơ từ sự tác động của an ninh phi truyền thống. Đối với quốc phòng Việt Nam, nghiên cứu về vấn đề này có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết.

Đại tướng Phùng Quang Thanh trả lời phỏng vấn báo chí tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN lần thứ 9 (ADMM-9). (Ảnh: Vietnam+)

Cho đến nay, trên bình diện thế giới, nhận thức về những vấn đề an ninh phi truyền thống (ANPTT) có sự chuyển biến tích cực, nhưng chưa thật sự thống nhất. Theo quan niệm của Liên hợp quốc, những thách thức từ ANPTT trong các thập kỷ đầu của thế kỷ XXI bao gồm 4 vấn đề: môi trường suy thoái, biến đổi khí hậu, dịch bệnh và khủng bố quốc tế. Tuy nhiên, có những nghiên cứu khác lại quy ANPTT vào 5 lĩnh vực (kinh tế, môi trường, xã hội, chính trị và văn hóa), hoặc thành 6 nhóm (ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, tội phạm, khủng bố, dịch bệnh và thảm họa địa chất), thậm chí gồm 10 mối đe dọa (khủng bố, ma túy, hải tặc, rửa tiền, tin tặc, thảm họa môi trường, dịch bệnh, buôn bán người, di cư bất hợp pháp và cực đoan tôn giáo). Các quan niệm trên mặc dù còn có sự khác biệt về nhận thức, nhưng về cơ bản đều  có những điểm tương đồng là: ANPTT không phải là an ninh quân sự, mà là an ninh tổng hợp, bao gồm: các mối đe dọa đến con người và xã hội một cách toàn diện cả về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh (QP-AN) và môi trường sinh thái,...; trong đó, nổi bật là các vấn đề về: thảm họa môi trường, khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, dịch bệnh, ma túy và các vấn đề đó mang tính chuyển hóa, liên kết, xuyên quốc gia.

ANPTT có thể diễn ra ở các cấp độ khác nhau, có thể tác động sâu sắc đến quốc phòng của đất nước và khi các tác động đó lớn đến mức không thể kiểm soát được hoặc xử lý không hiệu quả sẽ tạo thành nguy cơ cho quốc phòng. Các nguy cơ đó (trong mối quan hệ với ANPTT) có thể do ANPTT trực tiếp tạo ra, cũng có thể do ANPTT gián tiếp tác động, thúc đẩy các tình huống, thách thức phát triển thành nguy cơ của quốc phòng. Do đó, sự hình thành các nguy cơ của quốc phòng, từ tác động của ANPTT, cần được xem xét trên nhiều khía cạnh với các nội dung khác nhau, bước đầu có thể khái quát  thành 3 nguy cơ chính sau:

Thứ nhất, làm suy giảm sức mạnh quốc phòng của đất nước. Sức mạnh quốc phòng Việt Nam (QPVN) là sức mạnh tổng hợp của quốc gia, sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, sức mạnh của sự gắn kết chặt chẽ giữa tiềm lực, lực lượng và thế trận quốc phòng của cả nước. Vì thế, những tác động làm giảm khả năng huy động cũng như khả năng phát huy các yếu tố tiềm lực quốc gia đã ảnh hưởng lớn tới sức mạnh quốc phòng của đất nước. Với tiềm lực chính trị - tinh thần, nó tác động tạo tâm lý hoang mang, làm suy giảm ý chí, quyết tâm và lòng tin của nhân dân đối với chế độ; đồng thời, có thể làm gia tăng mâu thuẫn xã hội, nhất là giữa các tầng lớp dân cư. Với tiềm lực kinh tế, tác động từ ANPTT sẽ làm kìm hãm, thậm chí phá hoại sự phát triển của nền kinh tế, gây khó khăn trong việc kết hợp kinh tế với quốc phòng và mở rộng hợp tác quốc tế về kinh tế; làm suy giảm đáng kể khả năng dự trữ và huy động cơ sở vật chất từ nền kinh tế cho các nhiệm vụ quốc phòng cũng như khả năng đầu tư cho quốc phòng nói chung, cho hiện đại hóa quân đội nói riêng. Hơn thế, tác động của ANPTT còn ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng ứng dụng các thành tựu khoa học - công nghệ vào lĩnh vực quốc phòng, chất lượng xây dựng lực lượng và thế trận quốc phòng cũng như xây dựng các khu vực phòng thủ, công trình quốc phòng, nhất là sự tàn phá do thảm họa, thiên tai gây ra.

Ngoài ra, tác động của biến đổi khí hậu do khí thải CO₂ gây hiệu ứng nhà kính; các loại chất thải nhà máy, khai thác mỏ, đắp đập ngăn sông, cháy rừng, phá rừng, rò rỉ chất phóng xạ, sự cố tràn dầu, động đất, sóng thần, bão, lũ lụt, núi lửa,… gây ra đã trực tiếp tác động mạnh đến mọi mặt của đời sống xã hội, thậm chí cướp đi sinh mạng của hàng triệu người, để lại hậu quả nghiêm trọng trong nhiều năm, tiêu tốn nhiều tiền  của các quốc gia. Điển hình là sóng thần ở Ấn Độ Dương ngày 26-12-2004 đã cướp đi sinh mạng của 255.000 người, để lại hậu quả nghiêm trọng cho 11 quốc gia trong khu vực; vụ động đất gây sóng thần ở Nhật Bản ngày 11-3-2011 đã làm thiệt hại cho nước này khoảng trên 300 tỉ USD. Tất cả các vấn đề trên đều làm giảm đáng kể sức mạnh quốc phòng của đất nước và đó là nguy cơ không thể xem thường.

Thứ hai, gây mất ổn định của quốc gia. Mục tiêu tập trung nhất của QPVN là phải giữ vững hòa bình, ổn định để xây dựng và phát triển đất nước, tạo điều kiện cơ bản để giải quyết thắng lợi các tình huống về quốc phòng. Thực tiễn cho thấy, mất ổn định đất nước do nhiều nguyên nhân; trong đó, tác động từ ANPTT là một trong những nguyên nhân quan trọng, khó lường. Hậu quả từ ANPTT có thể gây ra mất ổn định đất nước trên nhiều lĩnh vực, như: chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, quốc phòng - an ninh (QP-AN) và đối ngoại, v.v. Trong đó, tác động từ tình hình biến đổi khí hậu, dịch bệnh, xung đột sắc tộc, tôn giáo, khủng bố và tội phạm ma túy,... sẽ có tác động trực tiếp làm kìm hãm phát triển kinh tế, gia tăng đói nghèo. Từ đó, làm thay đổi kết cấu xã hội, mâu thuẫn nội bộ gia tăng, tạo tâm lý bất bình, chống đối của dân chúng đối với chính quyền, gây khủng hoảng xã hội trầm trọng. Ngoài ra, tác động của an ninh thông tin với các biểu hiện là “chiến tranh thông tin”, “chiến tranh mạng” cũng tạo ra nguy cơ mất ổn định đất nước. Đặc biệt hiện nay, an ninh thông tin có thể gây rối loạn hệ thống mạng của đất nước, dẫn đến sự sụp đổ toàn bộ hệ thống điều khiển quốc gia; tạo ra các luồng thông tin xuyên tạc, bóp méo sự thật, gây chia rẽ nội bộ lãnh đạo, làm mất lòng tin của nhân dân, dẫn đến sai lệch định hướng của quốc gia. Lợi dụng điều đó, các thế lực thù địch đẩy mạnh chiến lược “Diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, kích động gây rối, biểu tình, bạo loạn, làm mất ổn định đất nước, tạo cớ can thiệp từ bên ngoài.

Thứ ba, tác động hình thành nguy cơ xung đột và chiến tranh. Xét về tổng thể, nguy cơ xung đột và chiến tranh được hình thành từ nhiều nguyên nhân, cả chủ quan và khách quan, cả bên trong và bên ngoài; trong đó có các nguyên nhân từ tác động của ANPTT, nhất là từ khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, ma túy, xung đột dân tộc, sắc tộc và khai thác tài nguyên, v.v. Vì vậy, ngăn chặn, đẩy lùi nguy cơ xung đột và chiến tranh đến với nhiều quốc gia thực chất là ngăn chặn, đối phó với các thách thức ANPTT và đây được coi là một trong những mục tiêu cơ bản của QP-AN mỗi nước. Trên thực tế, hai cuộc chiến tranh tại I-rắc (năm 1991, 2003) xét cho cùng cũng có nguyên nhân từ nguồn lợi dầu lửa; chiến tranh Nam Tư xảy ra từ xung đột dân tộc, sắc tộc; chiến tranh Áp-ga-ni-xtan xuất phát từ chống khủng bố. Đối với Việt Nam, nguy cơ xung đột và chiến tranh từ tác động của ANPTT có thể ít xảy ra nhưng không thể không dự báo. Hiện nay, các loại tội phạm về an ninh mạng, ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, tội rửa tiền và các loại tội phạm trên lĩnh vực thương mại, đầu tư,... vẫn diễn biến phức tạp và là một trong những nhân tố gây mất ổn định, nhất là trên các tuyến biên giới, có thể làm tổn hại tới quan hệ với các nước. Điều đó cho thấy, nguy cơ từ ANPTT tác động đến QPVN không chỉ từ các vấn đề trong nước mà còn từ các vấn đề khu vực và thế giới, cần được coi trọng và kiểm soát có hiệu quả.

Từ phân tích trên cho thấy, nguy cơ do ANPTT gây ra có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tác động tổng hợp trên các lĩnh vực; trong đó, QP-AN là lĩnh vực trọng yếu, chịu sự tác động lớn. Vì vậy, đẩy mạnh việc nghiên cứu, dự báo để kiểm soát và đối phó có hiệu quả nguy cơ từ ANPTT tác động đến QPVN là vấn đề cấp thiết, mang tầm chiến lược, đòi hỏi phải có giải pháp đồng bộ, sự vào cuộc của các cấp, ngành, cả hệ thống chính trị và toàn dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng; trong đó, có thể tập trung vào một số giải pháp chủ yếu sau:

1. Phải thường xuyên nâng cao nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang, các cấp, ngành và toàn dân về ANPTT và những tác động của nó đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có QP-AN. Trên cơ sở đó nâng cao cảnh giác, trách nhiệm trong phòng, chống, khắc phục hậu quả, nhằm hạn chế đến mức thấp nhất các tác động tiêu cực từ ANPTT, giữ vững sự ổn định để phát triển đất nước.

2. Chủ động làm tốt công tác dự báo, nhất là dự báo về các thảm họa, thiên tai có thể xảy ra; từ đó, xây dựng kế hoạch, phương án phòng, chống, khắc phục hậu quả và tổ chức luyện tập, diễn tập theo các phương án đã được phê duyệt. Coi trọng đầu tư, chuẩn bị cả về con người và phương tiện hiện đại cho nhiệm vụ đối phó với thách thức ANPTT, bảo đảm có lực lượng chuyên trách, kiêm nhiệm và lực lượng rộng rãi; luôn nắm vững tình hình, sẵn sàng xử lý kịp thời các tình huống xảy ra.

3. Đẩy mạnh xã hội hóa việc đối phó với các thách thức ANPTT theo hướng: huy động rộng rãi mọi tầng lớp nhân dân, các doanh nghiệp, nhà đầu tư,... tham gia. Đồng thời, có sự phân cấp rõ ràng cho các cấp, ngành, địa phương trong tổ chức lực lượng của toàn dân và huy động cơ sở vật chất tại chỗ, kết hợp với cơ động lực lượng, phương tiện từ nơi khác đến, nhằm bảo đảm đối phó kịp thời, hiệu quả.

4. Phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành, địa phương và lực lượng trong ứng phó với các thách thức ANPTT trên từng địa bàn, khu vực và phạm vi cả nước. Trong quá trình thực hiện, phải tập trung cao độ sự lãnh đạo, chỉ huy, điều hành, bảo đảm luôn thống nhất và thông suốt, coi đó là điều kiện tiên quyết thực hiện thắng lợi nhiệm vụ quan trọng này.

5. Tăng cường hợp tác quốc tế, nhất là đối với các nước láng giềng, các nước trong khu vực và các nước có nền công nghiệp tiên tiến, có kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Trong hợp tác quốc tế phải có chọn lọc, có trọng tâm trọng điểm; tập trung vào các vấn đề về đào tạo, huấn luyện, diễn tập, khắc phục hậu quả thảm họa, thiên tai, hỗ trợ nhân đạo, phòng, chống khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia,... góp phần giảm thiểu tác động của các nguy cơ ANPTT đối với nước ta nói chung, QPVN nói riêng.

Trung tướng PGS,TS. TRẦN THÁI BÌNH, Đại tá, ThS. VŨ HỒNG QUÂN