Thế trận quốc phòng toàn dân (QPTD) trên biển, đảo là bộ phận cấu thành quan trọng trong thế trận phòng thủ chung của cả nước, nhưng có tính độc lập tương đối, với những đặc thù riêng. Do vậy, xây dựng thế trận QPTD trên biển, đảo phải tính tới những yêu cầu đó để có các giải pháp phù hợp.

Tr­ước hết, cần tăng c­ường xây dựng sức mạnh, tính vững chắc của thế trận quốc phòng toàn dân trên biển. Đây là nội dung quan trọng nhất của xây dựng thế trận QPTD nói chung, thế trận QPTD trên biển, đảo nói riêng. Để thực hiện tốt vấn đề này, cần phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, các lực lượng, trước hết là các lực lượng hoạt động trên biển, ven biển, đảo trong một chiến lược thống nhất để quản lý, bảo vệ an ninh, chủ quyền biển, đảo của đất nước. Quán triệt quan điểm, đường lối quốc phòng - an ninh (QP-AN), bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc của Đảng, nhất là Nghị quyết Trung ương 8, khoá IX về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc (BVTQ) trong tình hình mới, Nghị quyết Trung ương 4, khoá X về Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, việc gắn kết, phối hợp đó được cụ thể hóa bằng các chủ trương, biện pháp phù hợp trong các kế hoạch, quy hoạch phát triển tổng thể về kinh tế - xã hội (KT-XH) của quốc gia trên từng vùng, miền, địa phương; trong xây dựng các kế hoạch, phương án tác chiến của khu vực phòng thủ (KVPT) các tỉnh, thành phố ven biển, đảo, huấn luyện, diễn tập, xử trí các tình huống QP-AN,... Việc gắn kết đó cũng phải đảm bảo đặc thù, nhiệm vụ riêng của mỗi lực lượng và khả năng hỗ trợ, bổ sung cho nhau, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, nhân lên gấp bội sức mạnh tổng hợp của các lực lượng trong quản lý, bảo vệ an ninh, chủ quyền biển, đảo của quốc gia. Trong điều kiện đất nước mở cửa, hội nhập quốc tế (HNQT), trong đó có hướng biển, việc xây dựng sức mạnh quốc phòng và thế trận QPTD trên biển, đảo đang đặt ra yêu cầu phải làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục QP-AN, nâng cao nhận thức cho quân và dân về vị trí, vai trò của biển đối với sự nghiệp xây dựng và BVTQ; qua đó, tạo sự thống nhất trong nhận thức và hành động, củng cố "thế trận lòng dân", huy động sức mạnh của toàn dân nhằm quản lý, bảo vệ an ninh, chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. Ở tầm vĩ mô, Chính phủ cần chăm lo nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nước đối với biển, đảo, trên cơ sở hoàn thiện cơ chế chính sách, hệ thống luật pháp; nâng cao hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước, nhất là vai trò nòng cốt của lực lượng vũ trang nhân dân, cấp ủy, chính quyền các cấp, các ngành địa phương ven biển, đảo, nhằm tập hợp được sức mạnh tổng hợp, tăng tính vững chắc của thế trận QPTD, phục vụ cho các lực lượng và toàn dân trong hoạt động quản lý, bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. 

Hai là, quán triệt quan điểm chủ động, tích cực  phòng ngừa và đấu tranh trong quản lý, bảo vệ an ninh, chủ quyền biển, đảo.

 Quản lý, bảo vệ an ninh, chủ quyền quốc gia trên biển, đảo trong bối cảnh HNQT có những thuận lợi và thách thức mới đan xen. Do vậy, các cấp, các bộ, ngành, địa phương trực tiếp liên quan cần quan tâm và có giải pháp phù hợp để khai thác thuận lợi và vượt qua những thách thức. Trong tổ chức thực hiện, phải hết sức chú trọng phát huy tính chủ động, tích cực phòng thủ, phòng ngừa, đấu tranh quốc phòng giữ vững chủ quyền, quyền chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. Cần phát huy tính chủ động, tích cực ngay trong xây dựng thế trận và đấu tranh quốc phòng trên cơ sở luật pháp quốc tế. Đặc biệt, phải thường xuyên nắm chắc tình hình, nhất là những diễn biến mới liên quan đến QP-AN trên biển để chủ động giải quyết có hiệu quả những tình huống phức tạp, kịp thời ngăn chặn và đẩy lùi mọi nguy cơ xung đột vũ trang và chiến tranh xâm lược có thể xảy ra, giữ vững môi trư­ờng hoà bình, ổn định để xây dựng, phát triển đất nước. Việc chủ động, tích cực trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo trước hết được thể hiện ở chỗ, thấu suốt quan điểm của Đảng về đấu tranh quốc phòng, BVTQ, nhận thức đúng, ý thức cảnh giác cao, có sự chuẩn bị chu đáo, toàn diện. Trong đó, việc nắm tình hình phải thực hiện kết hợp từ nhiều nguồn, nhiều kênh, nắm cả về địch, về ta, cả trong và ngoài n­ước, từ xa đến gần, trên đất liền và trên biển, đảo,… Có vậy, chúng ta mới luôn chủ động trong phân tích, đánh giá, có đối sách đúng đắn, chính xác, kịp thời trong xử lý tình huống, không bị động, bị bất ngờ, lỡ thời cơ. Chủ động, tích cực còn thể hiện trong chỉ đạo củng cố xây dựng tiềm lực, thế trận quốc phòng, thế trận KVPT; xây dựng lực lượng nòng cốt, chuyên trách quản lý, bảo vệ chủ quyền biển, đảo thực sự vững mạnh về mọi mặt, đủ sức hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ trong quá trình HNQT. Đồng thời, phải chủ động vừa hợp tác vừa đấu tranh, vận dụng đúng đắn các đối sách kết hợp với nhiều biện pháp đấu tranh khác để ngăn chặn, đẩy lùi mọi nguy cơ, loại trừ mọi mầm mống địch có thể lợi dụng để tạo cớ can thiệp.

Quốc phòng của đất n­ước vững mạnh phải trên cơ sở tổ chức phòng thủ vững chắc. Tính vững chắc trong phòng thủ đ­ược thể hiện bằng sự kết hợp một cách toàn diện, chặt chẽ giữa các mặt, các lĩnh vực, các cấp, các bộ, ngành; kết hợp giữa lực lượng với thế trận QP-AN; giữa đấu tranh quốc phòng với đấu tranh kinh tế, chính trị, đối ngoại và sẵn sàng kết hợp với đấu tranh bằng an ninh và quân sự khi cần thiết. Để bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia trên biển, đảo thời kỳ hội nhập, Đảng, Nhà nước cần tăng cường mở rộng hợp tác quốc tế nhằm giải quyết các vấn đề biên giới, biển, đảo trên các hội nghị, diễn đàn quốc tế, khu vực, tạo môi trường hoà bình, ổn định với các nước trong khu vực; đặc biệt là với các nước láng giềng. Chúng ta cũng cần đẩy mạnh quan hệ hợp tác về biên phòng, hải quân với các nước ASEAN và các nước bạn bè truyền thống; tập trung bảo đảm ổn định từ bên trong; đồng thời, ngăn chặn mọi nguy cơ tác động từ bên ngoài; cần có biện pháp chủ động, tích cực phối hợp đấu tranh, ngăn chặn những quan điểm sai trái, những luận điệu tuyên truyền, xuyên tạc của các thế lực thù địch ngay từ bên ngoài n­ước.  

Ba là, xây dựng thế trận QPTD toàn diện, có trọng điểm, gắn chặt với thế trận an ninh nhân dân (ANND) và  biên phòng toàn dân (BPTD).

Thế trận QPTD trên biển, đảo là tổ chức, bố trí, triển khai tiềm lực, lực lượng toàn dân; đây là thế trận toàn dân giữ n­ước. Trong xây dựng, cần nắm vững yêu cầu là phải dựa vào dân; xây dựng thế trận QPTD gắn với thế trận ANND, BPTD, thế bố trí của các ngành kinh tế, xã hội, ngoại giao và với chiến l­ược phát triển KT-XH từ nay đến 2020, tầm nhìn 2030…, nhằm tạo thành “thế trận tổng hợp, đa năng, nhiều tầng, nhiều tuyến”. Thế trận QPTD gắn với thế trận ANND và thế trận BPTD trên biển, đảo phải được cụ thể hóa trong bố trí lực lượng, xây dựng các kế hoạch, phương án tác chiến, xử trí các tình huống QP-AN của các lực lượng quân sự, công an, biên phòng và các lực lượng khác hoạt động trên biển, đảo, ven biển, nhằm mục tiêu đối phó thắng lợi với mọi tình huống, nhưng trước hết là chống mọi hành động xâm lấn và xung đột vũ trang trên biển, đảo. Trong khi quan tâm xây dựng thế trận QPTD toàn diện, phải tập trung vào trọng điểm các vùng biển, đảo xa của Tổ quốc, có khả năng chuyển hoá nhanh chóng thành thế trận chiến tranh nhân dân trên biển, trong chiến tranh nhân dân BVTQ.

Trong những năm tới, cần tập trung đẩy nhanh quy hoạch bố trí, nâng chất lư­ợng tổ chức xây dựng KVPT tỉnh, thành phố ven biển, đảo; hoàn thiện việc phân vùng khu vực biên phòng chiến l­ược; xác định và tổ chức xây dựng các đơn vị Hải quân, Phòng không - Không quân, Công an, Biên phòng tinh nhuệ, hiện đại, ngang tầm yêu cầu nhiệm vụ trong điều kiện mới; hoàn chỉnh thế bố trí lực lượng chuyên trách thời bình, thời chiến; hoàn thành cơ bản bố trí các khu kinh tế - quốc phòng, quốc phòng - kinh tế trên các vùng biển, đảo, kết hợp quốc phòng với kinh tế. Chăm lo cải thiện nâng cao đời sống nhân dân, quy hoạch, bố trí lại các vùng dân c­ư trên một số tuyến biển, đảo trọng điểm, kết hợp phát triển KT-XH với xây dựng thế trận QPTD trên các vùng biển chiến lược,...

Bốn là, quán triệt mục tiêu, nguyên tắc, phương châm trong giải quyết các vấn đề về biên giới, vùng biển, đảo với các nước có liên quan bằng đối thoại hòa bình .

Giải quyết các vấn đề về biên giới, vùng biển, đảo là công việc vô cùng khó khăn, phức tạp, rất căng thẳng do đụng chạm đến lợi ích của mỗi quốc gia. Vì vậy, quá trình giải quyết các vấn đề có liên quan đến biên giới, lãnh thổ phải bảo đảm các mục tiêu: giữ vững độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ là lợi ích quốc gia cao nhất. Đây là vấn đề mang tính nguyên tắc và cũng là vấn đề thiêng liêng, bất khả xâm phạm của Tổ quốc.   Quá trình giải quyết các vấn đề về vùng biển thường gắn liền và đan xen trong các quan hệ chính trị, kinh tế, QP-AN, đối ngoại. Đó là quá trình vừa đấu tranh, vừa thương lượng theo nguyên tắc “cùng có lợi”. Trong quá trình giải quyết các vấn đề trên biển, đảo phải giữ vững chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích quốc gia, môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác, phát triển, coi đó là tư tưởng chỉ đạo, xuyên suốt và nhất quán. Giữ vững, tăng cường mối quan hệ hữu nghị với các nước láng giềng là truyền thống của dân tộc, là mong muốn của nhân dân ta; đồng thời, là yêu cầu của công cuộc xây dựng và BVTQ hiện nay, là xu thế chung của thời đại, nhằm tranh thủ các nguồn lực bên ngoài, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh quốc tế cho công cuộc quản lý, bảo vệ an ninh, chủ quyền biển, đảo của đất nước, góp phần giữ vững hòa bình, ổn định khu vực và quốc tế. Đối với các tranh chấp trên biển, cần quán triệt quan điểm của Đảng là kiên trì cùng các bên liên quan bàn bạc, giải quyết các bất đồng, tranh chấp bằng đối thoại hòa bình, phù hợp với Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 và Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp công việc nội bộ, không đe dọa sử dụng và sử dụng vũ lực; đồng thuận, hiểu biết, tôn trọng lợi ích chính đáng của nhau; kiên quyết bác bỏ những yêu sách vô lý, thiếu chứng cứ lịch sử, những tuyên bố về chủ quyền biển và các quần đảo trái với tinh thần Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ bản trên là cơ sở để chúng ta tăng cường sức mạnh QP-AN, bảo vệ vững chắc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán trên các vùng biển, đảo của Tổ quốc.

Đại tá, PGS, TS. TRẦN NAM CHUÂN