Cách mạng Công nghiệp 4.0 đã và đang tác động nhiều chiều đến các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có công tác giáo dục, đào tạo. Là trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học kỹ thuật, công nghệ quân sự hàng đầu của Quân đội, Học viện Kỹ thuật Quân sự đứng trước cơ hội và không ít thách thức, vấn đề đặt ra cần giải quyết.

Học viện Kỹ thuật Quân sự có nhiệm vụ đào tạo cán bộ kỹ thuật trình độ đại học, sau đại học; nghiên cứu, tư vấn khoa học kỹ thuật; triển khai dịch vụ khoa học công nghệ,... phục vụ quốc phòng, an ninh và kinh tế - xã hội. Những năm gần đây, thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI), Học viện đã đề ra mục tiêu đến năm 2030: “Xây dựng Học viện trở thành trường đại học nghiên cứu trong tốp đầu về khoa học, kỹ thuật và công nghệ của đất nước; cơ bản hội nhập với hệ thống các trường đại học trong khu vực và từng bước hội nhập với các trường đại học trên thế giới; đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực với chất lượng và trình độ cao phù hợp khung trình độ quốc gia, quốc tế”. Để đạt mục tiêu đó, Học viện chú trọng đẩy mạnh đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng lấy người học làm trung tâm; xây dựng đội ngũ giảng viên, cán bộ nghiên cứu có chất lượng cao; đầu tư hiện đại hóa cơ sở vật chất,… tạo chuyển biến tích cực về chất lượng đào tạo. Trong 03 năm gần đây, trên 90% học viên tốt nghiệp khá, giỏi. Hằng năm, Học viện luôn đạt thành tích cao trong nghiên cứu khoa học, các cuộc thi Olympic, Robocon, lập trình Samsung,... khẳng định thế mạnh trong nghiên cứu ứng dụng.

Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam thăm và kiểm tra công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học của Học viện

Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đã và đang ảnh hưởng, tác động lớn đến hệ thống giáo dục, làm xuất hiện xu thế “đại học 4.0” với yêu cầu rất cao về nội dung, chương trình đào tạo, nghiên cứu và mô hình quản trị đại học. Xét trên góc độ đó, mặc dù đã có nhiều cố gắng, song Học viện Kỹ thuật Quân sự còn nhiều nội dung chưa đáp ứng, theo kịp xu hướng phát triển. Về cơ bản, chương trình, nội dung đào tạo chưa có định hướng đáp ứng Cách mạng Công nghiệp 4.0; nhân lực nghiên cứu, giảng dạy ở một số lĩnh vực, như: vật liệu mới, công nghệ nano, hệ thống sản xuất thông minh, công nghệ in 3D,... còn thiếu; trình độ ngoại ngữ và công nghệ thông tin chưa đồng đều; tổ chức học trực tuyến còn hạn chế; cơ sở vật chất thiếu liên thông, chưa đồng bộ, v.v.

Để giải quyết vấn đề đó và xung kích triển khai ứng dụng thành quả của Cách mạng Công nghiệp 4.0 trong Quân đội, xây dựng Học viện theo mô hình nhà trường thông minh, trường đại học nghiên cứu đạt trình độ khu vực và quốc tế, theo chúng tôi, cần giải quyết tốt một số vấn đề sau:

Một là, tăng cường phổ biến, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ, giảng viên, học viên về những tác động của Cách mạng Công nghiệp 4.0 đến công tác đào tạo của Học viện. Hiện nay, nhận thức về bản chất, đặc trưng, tác động của cuộc Cách mạng này tới nhiệm vụ đào tạo vẫn chưa thực sự đầy đủ trong cán bộ, giảng viên, nhất là học viên; vai trò, trách nhiệm của một số đối tượng trong đổi mới công tác đào tạo chưa được đề cao đúng mức. Vì vậy, Học viện cần tập trung quán triệt sâu sắc các chỉ thị, quyết định, kế hoạch về triển khai hành động đáp ứng yêu cầu Cách mạng Công nghiệp 4.0, trọng tâm là Chương trình hành động 2287/CTHĐ-HV, ngày 09-7-2018 của Học viện về “Đáp ứng yêu cầu Cách mạng Công nghiệp 4.0 giai đoạn 2018 - 2025 và những năm tiếp theo” cho các đối tượng. Qua đó, giúp cán bộ, giảng viên nhận thức đầy đủ về bản chất, xu hướng phát triển, yêu cầu đặt ra, cũng như những tác động, thuận lợi, khó khăn của Cách mạng Công nghiệp 4.0 đối với công tác đào tạo tại Học viện; các mô hình triển khai hành động ở các nhà trường trong và ngoài Quân đội, v.v. Từ đó, xây dựng động cơ, quyết tâm, xác định trách nhiệm thực hiện. Để đạt hiệu quả cao, trong quá trình triển khai, cần sử dụng linh hoạt các hình thức tuyên truyền, giáo dục, bảo đảm sát thực tế, đối tượng. Bên cạnh quán triệt, giao nhiệm vụ tự nghiên cứu, liên hệ về Cách mạng Công nghiệp 4.0 theo chức trách của mỗi cán bộ, giảng viên, cần tổ chức nhiều hoạt động trao đổi, tạo đàm, diễn đàn, thi tìm hiểu về nội dung của cuộc Cách mạng này cho học viên. Đồng thời, tổ chức các lớp học chuyên đề, hội thảo khoa học, xây dựng và đăng tải các bài viết chuyên sâu về lĩnh vực này trên Cổng Thông tin điện tử của Học viện,… để cán bộ, học viên có tài liệu nghiên cứu, tìm hiểu.

Hai là, nghiên cứu điều chỉnh, bổ sung nội dung, chương trình, phương thức đào tạo phù hợp. Để phát huy thành tựu của Cách mạng Công nghiệp 4.0 trong lĩnh vực quân sự, đòi hỏi nguồn nhân lực phải có trình độ cao, kiến thức, kỹ năng toàn diện, tư duy sáng tạo, linh hoạt, sẵn sàng thích nghi với sự thay đổi liên tục về mục tiêu, yêu cầu của công việc. Vì thế, nội dung, chương trình cũng như phương thức đào tạo của Học viện cần thay đổi, bám sát thích hợp. Đó là, giảm số đầu môn học; tăng cường các môn tích hợp, liên ngành, tổng quan, gắn kết chặt chẽ đào tạo với nghiên cứu khoa học,… đáp ứng yêu cầu khai thác, làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại, công nghệ cao. Chú trọng xây dựng các chương trình đào tạo định hướng nghiên cứu liên ngành, như: cơ điện tử; điều khiển và tin học trong các hệ thống kỹ thuật, hệ thống điều khiển thiết bị bay; tự động hóa chỉ huy; tác chiến không gian mạng,… bảo đảm hiện đại ngang tầm các trường đại học tốp đầu trong khu vực. Trong đó, tăng cường thực hành, thực nghiệm; hướng dẫn học viên phương pháp tự nghiên cứu, tự cập nhật kiến thức, tự tìm đề tài nghiên cứu khoa học ngay từ những năm đầu học tập tại trường,… để rèn luyện tư duy sáng tạo. Bên cạnh đó, cần xây dựng các chương trình đào tạo ngắn hạn, các chuyên đề chuyên sâu về công nghệ thông tin; số hóa tài liệu; xây dựng cơ sở dữ liệu, các phòng thí nghiệm ảo,… tạo nền tảng công nghệ thông tin thân thiện, giúp học viên có thể truy cập từ xa; học online; tổ chức trao đổi chuyên môn, học thuật thông qua internet kết nối vạn vật với hệ thống đường truyền đã được mã hóa, bảo mật,… đáp ứng yêu cầu học tập suốt đời của cán bộ kỹ thuật toàn quân.

Giới thiệu các sản phẩm nghiên cứu khoa học của Học viện

Về phương thức đào tạo, cần thực hiện tốt mô hình 4+1. Đó là đào tạo học vấn gắn với chức danh ban đầu. Theo đó, trong 05 năm học tại Học viện thì 04 năm đầu dạy kiến thức nền vững chắc, năm cuối dạy chuyên sâu theo phân hướng công tác tại các viện, trường, nhà máy hoặc ở đơn vị sẵn sàng chiến đấu. Mô hình này bảo đảm cho kỹ sư quân sự có kiến thức cơ bản, vững chắc, kỹ năng chuyên sâu đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trước mắt theo chức trách được giao và có nhiều kiến thức tiếp cận đến Cách mạng Công nghiệp 4.0. Ngoài ra, để mang lại cho học viên cả kiến thức và tư duy sáng tạo, phương pháp giảng dạy cũng cần thay đổi, bảo đảm dịch chuyển vai trò của giảng viên từ người dạy sang người thiết kế, cố vấn, huấn luyện, khơi dậy sáng tạo của người học; vừa giảng bài, truyền thụ kiến thức, vừa hướng dẫn học viên phương pháp học tập, tìm tài liệu, nghiên cứu khoa học. Người học cũng cần tăng tính chủ động, tự trang bị các kỹ năng cần thiết để có thể tự học, nghiên cứu, cập nhật kiến thức. Hoạt động này cần triển khai quyết liệt, liên tục và sẽ mang lại hiệu quả cao bằng cách triển khai các bài giảng mẫu, mở rộng việc đổi mới phương pháp giảng dạy đến tất cả các học phần trong chương trình.

Ba là, xây dựng đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục có đủ trình độ, năng lực đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đào tạo trong điều kiện mới. Cách mạng Công nghiệp 4.0 - xu hướng kết hợp giữa các hệ thống thực ảo, vạn vật kết nối internet - đang thách thức vai trò thực sự của con người, trong đó có người thầy. Vai trò người thầy đòi hỏi rất cao khi thế giới thay đổi nhanh chóng và tri thức hầu như vô tận. Nhiệm vụ chính của người thầy là tạo môi trường học tập, tạo điều kiện để người học có cơ hội học tập theo phương pháp tích cực và sáng tạo. Vì vậy, để xây dựng đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý giáo dục có đủ trình độ, năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, Học viện cần có kế hoạch tổng thể và tiến hành đào tạo, bồi dưỡng toàn diện cả về bậc học, kiến thức thực tiễn, phương pháp sư phạm, nghiên cứu khoa học, trình độ ngoại ngữ và tin học. Đồng thời, tạo môi trường làm việc chính quy, kỷ luật cao, đoàn kết,... khơi dậy tài năng, sự sáng tạo, tâm huyết nghề nghiệp. Tiếp tục thực hiện có hiệu quả các kế hoạch, quy định đã ban hành, như: kế hoạch đạt chuẩn ngoại ngữ, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin của giảng viên, giảng viên chính, cán bộ cơ quan...; kế hoạch phát triển đội ngũ giáo sư, phó giáo sư; quy trình bồi dưỡng giảng viên trẻ,... giúp họ dễ dàng khai thác thông tin, tiếp thu kiến thức mới trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Đẩy mạnh việc đưa giảng viên đi thực tế; cử các đoàn chuyên gia tham quan, tìm hiểu về vũ khí, trang bị mới và thực tiễn công tác kỹ thuật tại các đơn vị.

Bốn là, nâng cấp, xây dựng các cơ sở kỹ thuật đồng bộ, liên thông, hiện đại, bám sát nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học, chế thử và chuyển giao công nghệ. Thực hiện các nội dung của Chương trình 2287/CTHĐ-HV, Học viện cần xây dựng quy hoạch, kế hoạch nâng cấp, phát triển các cơ sở kỹ thuật, nhất là đối với vũ khí, trang bị nhóm 1. Tập trung đầu tư, nâng cấp trang thiết bị hiện đại, trang bị điển hình của chuyên ngành liên quan đến các quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Ưu tiên đầu tư phòng thí nghiệm về trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, robot, vật liệu mới,... phục vụ những nhóm ngành có thế mạnh để thúc đẩy các công trình, sản phẩm nghiên cứu mang thương hiệu Học viện và có giá trị quốc tế. Tổ chức, khai thác hệ thống phòng thí nghiệm theo hướng kết nối trực tuyến và quản lý mở để học viên có thể thực hiện những thí nghiệm cơ bản thông qua kết nối mạng hoặc chủ động đăng ký sử dụng theo kế hoạch cá nhân.

Đối với các cơ sở chế thử, thực hành và bảo đảm kỹ thuật, cần được quy hoạch, đầu tư, nâng cấp gắn với chương trình, mục tiêu công tác kỹ thuật, Nghị quyết 06-NQ/TW về xây dựng, phát triển công nghiệp quốc phòng, v.v. Ưu tiên đầu tư cho các chuyên ngành đào tạo mới; trang thiết bị trạm, xưởng hiện đại để chế tạo robot, vật liệu mới, in 3D...; các thiết bị, phần mềm nghiên cứu về: điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo, an toàn thông tin, cơ điện tử, vật lý kỹ thuật, công nghệ nano, v.v. Đối với phòng học chuyên dùng, chuyên ngành, cần chú trọng đầu tư mô hình mô phỏng bán tự nhiên về vũ khí, trang bị hiện đại; phần mềm mô phỏng, hệ thống thiết bị nghe nhìn, kết nối thông minh,... nhằm xây dựng một cơ sở dữ liệu lớn các bài thực hành bán tự nhiên, thực tại ảo có thể dùng chung trên mạng nội bộ. Bên cạnh đó, cần xây dựng một số phòng thí nghiệm trọng điểm có hệ thống trang thiết bị hiện đại, đồng bộ, cập nhật trình độ các trường đại học tiên tiến trong khu vực và quốc tế, nhằm tạo ra dịch vụ chất lượng cao về đào tạo, nghiên cứu khoa học và triển khai công nghệ; tạo bước đột phá để có các công trình nghiên cứu tiêu biểu của quốc gia và đạt trình độ quốc tế. Đồng thời, thu hút các nhà khoa học giỏi ở các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước tham gia giảng dạy và nghiên cứu khoa học, tạo nền tảng quan trọng cho Học viện trong đào tạo cán bộ kỹ thuật Quân đội, đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0.

Đại tá, TS. NGUYỄN MINH THẮNG - Trung tá, ThS. TRẦN QUANG HUY