Tác chiến phòng thủ quân khu là bước phát triển của nghệ thuật quân sự chiến tranh nhân dân Việt Nam. Việc nghiên cứu, bổ sung, phát triển lý luận về loại hình tác chiến mới này để vận dụng vào thực tiễn trong điều kiện mới là rất cần thiết.
 
 
Về mặt lý luận, tác chiến phòng thủ quân khu (PTQK) được xác định là hoạt động tác chiến có tính tổng hợp cao, do quân khu tổ chức, với sự tham gia của quân và dân trên địa bàn quân khu (có thể được tăng cường phối thuộc một số đơn vị chủ lực của Bộ), lấy lực lượng vũ trang (LLVT) quân khu làm nòng cốt; dựa trên cơ sở các khu vực phòng thủ (KVPT) địa phương, chốt chiến dịch và thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân, thế trận chiến tranh nhân dân (CTND) đã được chuẩn bị, xây dựng từ thời bình. Tuy nhiên, trên thực tế tác chiến PTQK chưa diễn ra, nên hiện nay vẫn còn có nhận thức khác nhau về hình thức tác chiến này. Nhiều ý kiến cho rằng, tác chiến PTQK phải thuộc một trong các loại hình: chiến dịch, chiến lược, chiến dịch - chiến lược, hay tác chiến chiến lược (TCCL)… Để làm rõ vấn đề này, chúng ta cần phân tích các yếu tố hình thành nên khái niệm tác chiến PTQK, qua đó bổ sung vào lý luận nghệ thuật quân sự Việt Nam để vận dụng vào thực tiễn. Qua nghiên cứu, chúng tôi xin đưa ra một số vấn đề để trao đổi.

Trước hết, có thể thấy rằng, tác chiến PTQK là loại hình hoạt động tác chiến mới, mang tính đặc thù của nghệ thuật quân sự Việt Nam, được hình thành và phát triển do yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới. Đó là sự kế thừa, phát huy tư tưởng, nghệ thuật quân sự truyền thống của ông cha ta, sự sáng tạo của đường lối CTND, kết hợp hai phương thức tiến hành chiến tranh, nghệ thuật tạo sức mạnh tổng hợp để đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược. Trong chiến tranh giải phóng, chúng ta mới chỉ xác định nghệ thuật chiến dịch, với các loại hình chiến dịch: tiến công, phản công, phòng ngự, tiến công tổng hợp, chưa hình thành khái niệm tác chiến PTQK, tuy rằng các quân khu đã được thành lập. Sau khi có Nghị quyết 02-NQ/TW, ngày 30-7-1987 của Bộ Chính trị (khóa VI) và tiếp theo là Nghị quyết 28-NQ/TW, ngày 22-9-2008 của Bộ Chính trị (khóa X) về “Tiếp tục xây dựng các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành KVPT vững chắc trong tình hình mới”, thì hình thức tác chiến PTQK mới được đẩy mạnh nghiên cứu và từng bước hình thành.

Trên cơ sở đường lối CTND, xây dựng nền quốc phòng toàn dân và kinh nghiệm trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, nhất là các chiến dịch tiến công tổng hợp trong chiến tranh giải phóng, chúng ta đã từng bước hình thành lý luận tác chiến PTQK. Đây sẽ là loại hình tác chiến chủ yếu trong thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và là nền tảng của các hoạt động TCCL, loại hình tác chiến phổ biến trong suốt quá trình chiến tranh; điều đó cho thấy tầm quan trọng của tác chiến PTQK đối với hoạt động TCCL. Tác chiến PTQK diễn ra phổ biến, có tính độc lập cao trong TCCL. Xét trên một số khía cạnh, tác chiến PTQK có những đặc điểm riêng rất rõ nét. Đó là, địa bàn tác chiến được xác định rõ ngay từ thời bình; đối tượng tác chiến đa dạng, địch tiến công xâm lược từ bên ngoài (gây xung đột biên giới, biển, đảo; địch tiến công hỏa lực; địch tiến công trên bộ) kết hợp với lực lượng phản động gây bạo loạn vũ trang từ bên trong. Lực lượng tác chiến là lực lượng tổng hợp của quân và dân thuộc quân khu, các quân khu ở những địa bàn chiến lược trọng yếu có thể có một bộ phận chủ lực của Bộ. Tác chiến PTQK tổ chức cho toàn dân đánh giặc trên cơ sở các KVPT tỉnh (thành phố), lấy LLVT quân khu làm nòng cốt, lấy sức mạnh tổng hợp của cả thế trận và lực lượng, bao gồm lực lượng của toàn dân trong địa bàn quân khu, lực lượng ban ngành, dân chính Đảng, cơ quan đoàn thể, mà nòng cốt là LLVT quân khu, gồm: bộ đội chủ lực quân khu (các sư đoàn chủ lực và các đơn vị binh chủng) và bộ đội địa phương tỉnh, huyện cùng lực lượng dân quân, tự vệ của các làng (bản), xã (phường), công nông trường, nhà máy, xí nghiệp, v.v.

Thế trận trong tác chiến PTQK là thế trận tổng hợp của thế trận CTND phát triển cao ở từng địa phương trên địa bàn quân khu. Nó không chỉ là thế bố trí LLVT quân khu, mà bao gồm cả “thế trận lòng dân”, thế trận kinh tế kết hợp với quốc phòng - an ninh; trong đó, thế trận tác chiến của LLVT quân khu làm nòng cốt, được triển khai và thực hiện từ thời bình và được củng cố, hoàn thiện vững chắc trước khi có chiến tranh xảy ra, được bổ sung và phát triển rộng khắp khi quân địch tiến công vào địa bàn quân khu. Thế trận đó bao gồm các KVPT tỉnh (thành phố), huyện (quận, thị xã); các căn cứ chiến đấu, căn cứ hậu phương, cơ sở hạ tầng bảo đảm chiến đấu; các khu vực đánh địch trong và ngoài dự kiến, nơi triển khai và bố trí các lực lượng, phương tiện, đánh trận then chốt, trận then chốt quyết định theo kế hoạch tác chiến… Điều này khẳng định rõ sự khác biệt về lý luận của nghệ thuật quân sự trong tác chiến PTQK. Hoạt động tác chiến bao gồm các hoạt động đấu tranh trên tất cả các lĩnh vực: quân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, ngoại giao...; trong đó, hoạt động quân sự đóng vai trò nòng cốt, diễn ra các trận đánh trong phòng thủ, phòng ngự, phản công, tiến công, ở các quy mô chiến thuật hoặc chiến dịch khác nhau, ngay từ đầu và suốt trong quá trình chiến tranh, ở cả ba môi trường: không - bộ - biển (đối với các quân khu có biển), trên toàn địa bàn quân khu. Tác chiến PTQK do Đảng ủy, Bộ Tư lệnh quân khu lãnh đạo, chỉ đạo, chỉ huy trực tiếp, khi cần thiết có thể tổ chức sở chỉ huy phía trước hoặc bổ trợ để nâng cao hiệu quả chỉ huy. Tuy nhiên, cần hết sức quan tâm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người chỉ huy cấp dưới để vừa tăng cường khả năng phòng thủ, vừa thống nhất, điều hành theo một kế hoạch chung. Mục đích tác chiến là bảo toàn lực lượng, bảo vệ được tiềm lực quốc phòng, kinh tế - xã hội trên địa bàn; tiêu hao rộng rãi sinh lực địch, tiêu diệt bộ phận quan trọng lực lượng địch tiến công, tiêu diệt lực lượng phản động bạo loạn, giữ vững các khu vực trọng yếu, ngăn chặn được các hướng tiến công, tạo thế và thời cơ có lợi cho lực lượng cơ động chiến lược thực hành tiến công, phản công đánh bại cuộc tiến công xâm lược, bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN.

Từ những yếu tố nêu trên, có thể thấy rằng, tác chiến PTQK không thuộc phạm vi quy mô chiến dịch hoặc chiến lược. Vì chiến dịch diễn ra trong những thời điểm nhất định, chủ yếu do lực lượng chủ lực tiến hành có mở đầu, kết thúc rõ ràng, còn trong tác chiến PTQK có thể diễn ra một số chiến dịch. Tác chiến PTQK nhằm đạt mục tiêu chiến lược là đánh bại địch tiến công vào địa bàn quân khu, bảo vệ các mục tiêu trọng yếu, bảo vệ quân khu trong quá trình chiến tranh. Giữ được quân khu là giữ được một địa bàn chiến lược, góp phần giữ vững thế trận TCCL và sự ổn định chung của cả nước, tạo điều kiện để đánh bại hoàn toàn cuộc tiến công xâm lược của địch. Xác định tác chiến PTQK là loại hình chiến dịch - chiến lược cũng chưa phù hợp. Bởi lẽ, theo khái niệm, loại hình chiến dịch - chiến lược “là chiến dịch do tập đoàn chiến lược của LLVT (binh đoàn và liên binh đoàn) và các lực lượng khác tiến hành theo một ý định và kế hoạch thống nhất...” do cấp chiến lược trực tiếp chỉ huy, lấy lực lượng chiến lược làm nòng cốt. Như vậy, xét về quy mô lực lượng, cấp chỉ huy, thì tác chiến PTQK không thuộc loại hình chiến dịch - chiến lược.

Trong 05 loại hình TCCL, tác chiến PTQK là nền tảng, bộ phận; xét về quy mô lực lượng, cấp chỉ huy, thì tác chiến PTQK không thuộc loại hình TCCL. Tác chiến PTQK không đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của một loại hình TCCL. Tác chiến PTQK là hoạt động tác chiến diễn ra ngay từ đầu và suốt quá trình chiến tranh, là nền tảng của tác chiến phòng thủ chiến lược, có mối quan hệ chặt chẽ với các loại hình TCCL khác, tạo điều kiện cho các hoạt động TCCL khác. Tác chiến PTQK vận dụng kết hợp chặt chẽ hai phương thức tiến hành chiến tranh (CTND địa phương và chiến tranh bằng các binh đoàn chủ lực); thực chất là CTND trên một vùng lãnh thổ của đất nước. Điều đó cho thấy sự khác nhau của tác chiến PTQK với loại hình chiến dịch - chiến lược và các loại hình TCCL, nhất là loại hình tác chiến phòng thủ chiến lược.

Nhận thức đúng về tác chiến PTQK có ý nghĩa quan trọng trong việc tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, xây dựng thế trận, lực lượng…; từ đó mới phát huy được sức mạnh tổng hợp, nâng cao hiệu quả đánh thắng địch xâm lược.

Để nâng cao khả năng tác chiến PTQK trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, theo chúng tôi cần tập trung thực hiện một số giải pháp chủ yếu sau:

1- Tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, bổ sung, phát triển lý luận về tác chiến PTQK phù hợp với thực tiễn và điều kiện mới của CTND bảo vệ Tổ quốc. Kết hợp nghiên cứu lý luận với đẩy mạnh bồi dưỡng nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ các cấp; tăng cường công tác huấn luyện, diễn tập về tác chiến PTQK. Cùng với đó, các quân khu cần thường xuyên quan tâm xây dựng, bổ sung hoàn thiện các phương án, kế hoạch tác chiến phù hợp với phương án, kế hoạch tác chiến của các KVPT tỉnh (thành phố) và đặc điểm của địa bàn.

2- Tăng cường sự lãnh đạo, quản lý của cấp ủy, chính quyền các cấp, đặc biệt là phát huy vai trò của Đảng ủy, Bộ Tư lệnh các quân khu trong lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng tỉnh (thành phố) thành KVPT vững chắc. Trong đó, chú trọng xây dựng toàn diện các tiềm lực chính trị - tinh thần, kinh tế - xã hội, quân sự… chuẩn bị tốt mọi mặt để nâng cao khả năng huy động, động viên quốc phòng.

3- Xây dựng LLVT quân khu vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đủ khả năng hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; có tổ chức phù hợp, lực lượng thường trực “gọn, mạnh” được xây dựng theo hướng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”; lực lượng dự bị động viên “hùng hậu”; lực lượng dân quân, tự vệ “vững mạnh, rộng khắp”, làm nòng cốt trong tác chiến.

Tác chiến PTQK là bước phát triển mới của CTND và nghệ thuật quân sự Việt Nam. Vì thế, các cơ quan chức năng của Bộ Quốc phòng và các quân khu cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, phát triển lý luận; đồng thời, tăng cường vận dụng vào huấn luyện, diễn tập phù hợp với điều kiện mới của chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc.
 
Đại tá, TS. NGUYỄN HỮU PHÒNG
Phó Chủ nhiệm Khoa Chiến dịch, Học viện Quốc phòng