Kế thừa, phát huy truyền thống vẻ vang của báo chí cách mạng Việt Nam, hơn 70 năm qua, báo chí Quân đội đã có những đóng góp to lớn trên mặt trận chính trị, tư tưởng - văn hóa, góp phần động viên, cổ vũ toàn Đảng, toàn dân và toàn quân thực hiện thắng lợi sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bởi vậy, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực báo chí Quân đội là vấn đề cần được quan tâm đúng mức, với những giải pháp thiết thực, hiệu quả.

Được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và Tổng cục Chính trị, đến nay, Quân đội đã có một đội ngũ đông đảo những người làm báo có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp và chuyên môn nghiệp vụ tốt; luôn có mặt ở những nơi khó khăn, gian khổ để kịp thời phản ánh sinh động, chân thực cuộc sống huấn luyện, chiến đấu, lao động, học tập, công tác của quân và dân ta. Tuy nhiên, so với yêu cầu đặt ra, công tác thông tin, tuyên truyền của báo chí Quân đội thời gian qua có mặt còn hạn chế, chưa theo kịp sự phát triển của thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; nội dung, hình thức thông tin, tuyên truyền có lúc chưa thật phong phú, sinh động, hấp dẫn, v.v. Một trong những nguyên nhân của hạn chế đó liên quan đến việc đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực báo chí Quân đội còn nhiều bất cập, như: chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức đào tạo, bồi dưỡng chưa phù hợp, chậm đổi mới; cơ sở vật chất, phương tiện, kỹ thuật chưa được đầu tư đúng mức; giáo trình, tài liệu phục vụ cho giáo dục - đào tạo chậm được đổi mới, chưa bám sát xu hướng phát triển của báo chí trong kỷ nguyên công nghệ số, v.v.

Trường Đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội phối hợp với Tạp chí Quốc phòng toàn dân tổ chức Tọa đàm khoa học về phát triển nguồn nhân lực báo chí Quân đội

Để khắc phục những hạn chế, bất cập trên, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực báo chí Quân đội đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ thời kỳ mới, cần thực hiện tốt những giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, tăng cường giáo dục bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp, ý thức trách nhiệm cho nguồn nhân lực này. Đây là giải pháp quan trọng, quyết định đến chất lượng, hiệu quả đào tạo nguồn nhân lực báo chí nói chung, báo chí Quân đội nói riêng. Phẩm chất chính trị, đạo đức là cơ sở, là “gốc” của mọi công việc, có ý nghĩa quyết định đến hình thành năng lực chuyên môn nghiệp vụ, định hướng, “kim chỉ nam” cho hoạt động của nhà báo. Hơn nữa, báo chí gắn liền với chính trị. Làm báo cũng có nghĩa là hoạt động chính trị. Vì thế, đòi hỏi người làm báo phải có lập trường chính trị vững vàng để xác lập được vị thế, quan điểm của mình một cách đúng đắn, nhằm phân tích đúng - sai, đánh giá tốt - xấu trong các vấn đề, đấu tranh với các luận điệu thù địch, đưa ra định hướng dư luận đối với quần chúng nhân dân. Trong hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ truyền thông mới, đào tạo người làm báo Quân đội cần đặc biệt chú trọng hình thành bản lĩnh chính trị, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp luận khoa học, đạo đức nghề nghiệp trong sáng, có tư duy độc lập, sáng tạo. Nếu không, trong quá trình tác nghiệp báo chí, trước sự cám dỗ vật chất và sự tác động mặt trái của kinh tế thị trường, người làm báo dễ xa rời tôn chỉ, mục đích, thoái hóa, biến chất, vi phạm các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Do vậy, trong giáo dục - đào tạo, phải luôn thuấn nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “… tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành, v.v…) phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được.”¹. Nội dung giáo dục, bồi dưỡng là toàn diện, song cần tập trung vào: đạo đức cách mạng, tư tưởng, nghiệp vụ văn hóa, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan đến báo chí, như: Luật Báo chí, Nghị quyết Trung ương 5 (khóa X) về “Công tác tư tưởng, lý luận, báo chí trước yêu cầu mới”; Điều lệ Hội Nhà báo Việt Nam, Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam,… nhất là việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách làm báo Hồ Chí Minh. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, người làm báo cần phải tự tu dưỡng, rèn luyện để trở thành người: giàu sang không thể quyến rũ, nghèo khó không thể chuyển lay, uy lực không thể khuất phục.

Hai là, tích cực đổi mới nội dung, chương trình giáo dục - đào tạo phù hợp yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội và sự phát triển của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư. Hiện nay, báo chí Quân đội đã và đang phấn đấu xây dựng thành các cơ quan báo chí đa phương tiện. Để đạt mục tiêu đó, cần tập trung đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ phóng viên báo chí Quân đội theo phương châm “1 vì, 2 chuẩn, 3 sáng”². Theo đó, nội dung, chương trình giáo dục - đào tạo nguồn nhân lực này cần được xây dựng thành một hệ thống mang tính hội tụ liên ngành, tích hợp nhiều loại hình báo chí, sát xu hướng phát triển của kỷ nguyên kỹ thuật số, sự “hội tụ truyền thông”, “nhà báo đa năng” và yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội, tăng cường quốc phòng thời kỳ mới. Cần chú trọng đào tạo liên kết nhiều ngành và tri thức, kinh nghiệm tác nghiệp báo chí trong môi trường quân sự, bảo đảm mở rộng không gian tư duy, nâng cao năng lực thực hành làm báo sát với thực tiễn của đất nước, Quân đội. Đồng thời, nắm bắt các kỹ thuật truyền thông mới, thành thạo tác nghiệp báo chí đa phương tiện, như: sản xuất tác phẩm báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử,… nhằm giúp những nhà báo - chiến sĩ có thể “tác chiến” độc lập trong môi trường khắc nghiệt, khó khăn. Theo đó, đối với chuyên ngành báo chí tổng hợp, xây dựng nội dung chương trình theo hướng chuyên về kỹ năng báo chí cơ bản, bao gồm: lý thuyết và thực tiễn về báo chí truyền thông hội tụ; các phương tiện báo chí truyền thông mới, quy trình sản xuất các chương trình báo chí, truyền thông hội tụ. Đối với chuyên ngành báo chí truyền thông hội nhập quốc tế, nội dung thiết kế theo hướng: nghe, đọc báo chí tiếng nước ngoài về tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội quốc tế. Đối với chuyên ngành báo chí về nhiệm vụ quốc phòng - an ninh, nội dung tập trung vào: kiến thức về quân sự, quốc phòng - an ninh; nguyên tắc hoạt động công tác đảng, công tác chính trị; xây dựng nền quốc phòng toàn dân, “thế trận lòng dân”; công tác sẵn sàng chiến đấu, huấn luyện, lao động, học tập công tác của lực lượng vũ trang nhân dân, v.v. Qua đó, đào tạo đội ngũ “nhà báo đa năng” phù hợp với tôn chỉ, mục đích của báo chí Quân đội.

Ba là, đổi mới phương pháp giáo dục - đào tạo theo hướng kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp truyền thống với công nghệ “mô phỏng” trên cơ sở nền tảng công nghệ kỹ thuật số. Trong kỷ nguyên công nghệ số, yêu cầu đối với những nhà báo không chỉ biết viết báo, biết tiếp cận, phân tích, đánh giá các sự kiện và vấn đề thời sự mà còn phải biết kết nối các nguồn tin, tổ chức các sản phẩm báo chí,… để đáp ứng nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao của công chúng và biết xử lý các sự cố truyền thông trong khủng hoảng. Vì thế, phải chủ động đổi mới phương pháp luận đào tạo, chuyển từ đào tạo người viết báo sang đào tạo người làm báo, hướng tới xây dựng đội ngũ nhà báo, nhà truyền thông đồng thời là những nhà “siêu kết nối” để có thể huy động, kết nối mọi nguồn lực trong quá trình phản ánh, truyền dẫn, định hướng và điều hòa dư luận xã hội. Yêu cầu đó đòi hỏi đội ngũ giảng viên phải thay đổi phương pháp giảng dạy, tự mình làm giàu trí tuệ, kiến thức, thông tin để vừa “truyền lửa”, vừa hướng dẫn phương pháp học tập, kích thích năng lực sáng tạo cho học viên. Trong giảng dạy, coi trọng áp dụng “phương pháp mô phỏng” bằng công nghệ kỹ thuật số hiện đại, giúp người học kết hợp tốt hơn giữa tư duy lô-gic với trực quan sinh động. Cùng với đó, cần tổ chức theo “nhóm - ê kíp” làm báo để phát huy cao độ tính năng động, sáng tạo của mỗi thành viên, giúp cho họ thành thạo nhiều kỹ năng làm báo; tạo sự gắn kết chặt chẽ trong “nhóm - ê kíp” để nâng cao năng lực toàn diện. Trong đào tạo, bồi dưỡng cần thường xuyên hoán đổi chức năng, nhiệm vụ của các “nhóm - ê kíp”, nhằm bảo đảm tính toàn diện và chuyên sâu, mỗi nhóm có nét đặc sắc riêng, tạo nên thế mạnh tương tác, đáp ứng yêu cầu báo chí truyền thông “đa chức năng” trong thời kỳ mới.

Bốn là, nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ giảng viên, chuyên gia tham gia giáo dục - đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực báo chí Quân đội. Đội ngũ cán bộ quản lý, chuyên gia giáo dục - đào tạo giữ vai trò là hạt nhân trong quy trình đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực. Muốn nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, trước hết cần tập trung nâng cao trình độ mọi mặt của đội ngũ cán bộ, giảng viên, đảm bảo cho đội ngũ này thực sự là nhà khoa học, nhà nghiên cứu và nhà sư phạm giỏi trong lĩnh vực báo chí truyền thông, “đầu tầu” trong đào tạo, bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực báo chí Quân đội. Để nâng cao trình độ cho đội ngũ này, cần đẩy mạnh hợp tác trong đào tạo và nghiên cứu khoa học với các trường đại học trong, ngoài Quân đội và thế giới về lĩnh vực báo chí truyền thông. Theo đó, một mặt, cần lựa chọn đưa cán bộ, chuyên viên báo chí truyền thông đi thực tập, bồi dưỡng ở nước ngoài để nâng cao trình độ giảng dạy cho nguồn nhân lực báo chí Quân đội; mặt khác, cần phát huy vai trò tự học, tự bổ sung, cập nhật kiến thức, nâng cao trình độ học vấn, kỹ năng sư phạm, thành thạo tác nghiệp báo chí truyền thông, phương tiện kỹ thuật số,… của đội ngũ cán bộ, giảng viên báo chí. Cùng với đó, cần quan tâm đến việc bồi dưỡng nâng cao trình độ, kỹ năng tin học, ngoại ngữ, giúp đội ngũ giảng viên báo chí sử dụng thành thạo ngoại ngữ, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin để tiếp cận và làm chủ công nghệ kỹ thuật số trong tác nghiệp báo chí truyền thông hiện đại.

Năm là, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật, tạo môi trường thuận lợi nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo. Chất lượng đào tạo phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy và học có vai trò rất quan trọng, nhất là trong thời đại bùng nổ của cuộc cách mạng công nghệ kỹ thuật số tác động mạnh mẽ đến mọi mặt đời sống xã hội. Mặt khác, trang thiết bị, phương tiện tác nghiệp báo chí và đào tạo nguồn nhân lực báo chí Quân đội hiện nay còn lạc hậu. Sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện kỹ thuật thu - phát trên nền tảng công nghệ số 3G, 4G, 5G,… thông tin, tri thức được truyền tải trên mạng internet hết sức nhanh chóng, rộng lớn, không phụ thuộc vào không gian và thời gian. Điều đó đặt ra yêu cầu không chỉ tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật phục vụ cho hoạt động tác nghiệp báo chí mà ngay quá trình đào tạo nguồn nhân lực báo chí cũng phải được trang bị kỹ thuật phương tiện phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập. Vì vậy, các trường cần chủ động khai thác từ nhiều nguồn để đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo nguồn nhân lực báo chí Quân đội theo hướng hiện đại, đồng bộ, từ giảng đường, phòng học đến trang thiết bị trong các phòng học thực hành truyền dẫn thông tin, máy ảnh, ca-mê-ra, máy quay, v.v. Qua đó, nhằm nâng cao các kỹ năng chụp ảnh, quay phim, biên tập video, biên tập đa phương tiện và khả năng lập kế hoạch truyền thông trong môi trường báo chí truyền thông hội tụ cho học viên báo chí Quân đội.

Trước sự phát triển của cuộc cách mạng công nghệ kỹ thuật số, “hội tụ báo chí truyền thông” và “nhà báo đa năng”, việc nghiên cứu, vận dụng đồng bộ các giải pháp trên sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng những “nhà báo chiến sĩ” có chuyên môn tác nghiệp báo chí giỏi và có cái “tâm” đạo đức trong sáng, để mãi mãi là nhà báo “bút sắc, lòng trong, mắt sáng”.

Đại tá, NGƯT. NGUYỄN XUÂN THỦY, Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội
_______________

1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 12, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 166.

2 - “1 vì”: Vì thương hiệu tờ báo và niềm tin công chúng; “2 chuẩn”: 1. Chuẩn mực về tác phong, phong cách nhà báo - chiến sĩ; 2. Chuẩn xác trong khai thác, xử lý và công bố nguồn tin; “3 sáng”: 1. Sáng trong về phẩm chất nhân cách và đạo đức báo chí; 2. Sáng suốt trong phát hiện, tiếp cận và thể hiện vấn đề mới; 3. Sáng tạo trong công tác chuyên môn.