Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, trận đánh mở đầu của các loại hình chiến dịch nói chung, chiến dịch tiến công nói riêng có vai trò quan trọng, không chỉ tạo thế, thời cơ có lợi cho chiến dịch phát triển, mà còn cổ vũ tinh thần, quyết tâm chiến đấu cho bộ đội, tạo động lực, sức mạnh thúc đẩy chiến dịch giành thắng lợi. Đây là vấn đề không mới, nhưng do cả ta và đối tượng tác chiến đều có nhiều phát triển, thay đổi. Vì thế, việc nghiên cứu, phát triển lý luận về đánh trận mở đầu chiến dịch tiến công trong điều kiện chiến tranh hiện đại là vấn đề đặt ra cấp thiết.

Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra), chúng ta phải đối phó với đối tượng tác chiến chủ yếu sử dụng vũ khí công nghệ cao và nguyên tắc tác chiến sẽ có nhiều thay đổi. Do đó, lý luận về đánh trận mở đầu trong chiến dịch tiến công cũng cần được nghiên cứu, phát triển như một tất yếu khách quan, nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra. Thông thường, đối tượng tác chiến của loại hình chiến dịch này có thể là lữ đoàn, sư đoàn bộ binh (bộ binh cơ giới) địch phòng ngự, được hỏa lực không quân, pháo binh, tên lửa chi viện mạnh, tác chiến điện tử rộng rãi. Về phía ta, tổ chức chiến dịch tiến công ở các quy mô: lớn, vừa và nhỏ; trong đó, chiến dịch quy mô lớn và vừa thường do Bộ tổ chức, chiến dịch quy mô nhỏ thường do các quân khu tổ chức, có lực lượng vũ trang đứng chân trên địa bàn quân khu tham gia; trong điều kiện lực lượng, vũ khí, trang bị, phương tiện và hình thức tác chiến,... đã có nhiều phát triển. Vì vậy, để chiến dịch nói chung, trận đánh mở đầu nói riêng giành thắng lợi, chúng ta cần tập trung nghiên cứu một cách hệ thống, chuyên sâu, toàn diện nhiều vần đề cả về lý luận và thực tiễn. Phạm vi bài viết tập trung nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp bước đầu, nhằm đánh thắng trận mở đầu trong chiến dịch tiến công để trao đổi cùng bạn đọc.

1. Nhận thức đúng vị trí, vai trò của trận đánh mở đầu chiến dịch. Trong chiến dịch tiến công, muốn giành thắng lợi, chúng ta phải tập trung lực lượng, phương tiện ở thời điểm và thời cơ quyết định để phá vỡ thế phòng ngự ổn định, kiên cố của địch, đánh chiếm mục tiêu, giành đất, giành dân và giành quyền chủ động. Vì thế, vai trò của trận đánh mở đầu là vô cùng quan trọng. Trận đánh mở đầu chiến dịch giành thắng lợi sẽ trực tiếp góp phần phá vỡ thế phòng ngự của địch, tạo được tình huống và thời cơ có lợi để chiến dịch giành quyền chủ động, phát triển nhanh chóng, tạo niềm tin và cổ vũ tinh thần chiến đấu của các lực lượng tham gia; đồng thời, làm cho địch bị động, hoang mang, lúng túng, sai lầm, phản ứng vội vàng, hành động mất phương hướng dẫn đến thất bại. Ngược lại, mở đầu chiến dịch không thuận lợi có thể làm mất quyền chủ động, ảnh hưởng kết quả hoàn thành nhiệm vụ của toàn chiến dịch, thậm chí tác động xấu đến cục diện chiến lược. Vì vậy, các lực lượng tham gia chiến dịch, nhất là tham gia đánh trận mở đầu cần quán triệt, thấy rõ tầm quan trọng của trận đánh, từ đó xác định ý thức, trách nhiệm, quyết tâm chiến đấu; giữ bí mật, bất ngờ, chủ động tiến công địch theo kế hoạch đã xác định, bảo đảm chắc thắng.

2. Chọn đúng mục tiêu, khu vực mở đầu chiến dịch. Việc chọn mục tiêu mở đầu chiến dịch thể hiện trình độ tư duy quân sự của tư lệnh và cơ quan chiến dịch. Tiến công hoặc vây ép mục tiêu nào phải bảo đảm phá vỡ thế phòng ngự ổn định của địch, buộc chúng phải phản ứng, bộc lộ lực lượng và ý đồ,... tạo điều kiện cho ta đánh địch trong các trạng thái, nhất là ở ngoài công sự. Do đó, khi chọn mục tiêu mở đầu chiến dịch phải là nơi nhạy cảm, hiểm yếu, vừa sức, bảo đảm chắc thắng, hạn chế thương vong; khi ta đánh vào nơi đó, nếu địch không ra ứng cứu, giải tỏa thì thế trận phòng ngự của chúng sẽ bị uy hiếp nghiêm trọng, đồng thời thúc đẩy chiến dịch phát triển. Trong chiến dịch tiến công, ta có điều kiện chủ động về lực lượng, phương tiện và cách đánh,... nhưng phải đối đầu với đối tượng địch phòng ngự trong công sự vững chắc, hỏa lực mạnh, tác chiến điện tử rộng rãi; có thể ngay từ đầu ta chưa có điều kiện tiến công tiêu diệt mục tiêu chủ yếu, nên phải xác định mục tiêu mở đầu phù hợp và tổ chức đánh trận mở đầu, nhằm tạo thế trận, thời cơ xuất hiện mục tiêu chủ yếu để tiêu diệt.

Dự kiến đúng khu vực đánh trận mở đầu trong chiến dịch tiến công là cơ sở xác định trình tự, phương pháp tác chiến, là điều kiện để tư lệnh và cơ quan chiến dịch tổ chức, bố trí và sử dụng lực lượng một cách hợp lý, hiệu quả. Để dự kiến chính xác khu vực địa bàn diễn ra trận đánh mở đầu của chiến dịch, tư lệnh và cơ quan phải nghiên cứu, nắm chắc địa hình khu vực tác chiến, đặc biệt là đánh giá chính xác những thuận lợi, khó khăn về địa hình, thời tiết tác động, ảnh hưởng đến hành động tác chiến của các lực lượng. Cần phải dự kiến đúng lực lượng, phương tiện của địch bố trí ở từng cứ điểm, cụm cứ điểm; phán đoán đúng quy luật phòng ngự, khả năng phản ứng, đối phó của chúng, nhất là trong giai đoạn tạo thế (đánh trận mở đầu) và khả năng của ta, làm cơ sở tiến hành công tác chuẩn bị chiến đấu.

3. Chọn đúng thời cơ, cách đánh mở đầu chiến dịch. Thời cơ đánh trận mở đầu chiến dịch diễn ra và qua đi rất nhanh, không phụ thuộc ý muốn chủ quan của người chỉ huy và cơ quan chiến dịch. Thời cơ đánh trận mở đầu thường nhằm vào lúc quân địch mới chuyển vào phòng ngự, đang củng cố công sự trận địa, đang thay quân, hoặc do kết quả nghi binh, đánh lừa của ta dẫn đến hành động sai lầm của địch, v.v. Các lực lượng đánh trận mở đầu của ta đã sẵn sàng, triển khai xong thế trận tiến công; được lệnh cấp trên và đến giờ quy định. Nếu hội tụ đầy đủ các yếu tố trên sẽ là lý tưởng, song tùy tình hình cụ thể để tư lệnh chiến dịch vận dụng, quyết đoán cho phù hợp nhằm chỉ huy đánh trận mở đầu bảo đảm chắc thắng, tránh cầu toàn bỏ lỡ thời cơ.

Về cách đánh mở đầu chiến dịch, căn cứ vào ý định của cấp trên; mục đích, lực lượng, thế bố trí phòng ngự của địch,… để người chỉ huy xác định cho phù hợp. Có thể sử dụng một bộ phận lực lượng tiêu diệt một cứ điểm hiểm yếu trong đội hình phòng ngự của địch bằng nhiều hình thức chiến thuật khác nhau, như: tiến công trận địa, tập kích, phục kích hoặc cũng có thể tổ chức bao vây, vây lấn, nhằm kéo địch ra ngoài công sự để lực lượng chủ yếu của chiến dịch tiêu diệt.

4. Trinh sát, điều tra, nghiên cứu nắm chắc tình hình các mặt. Để có cơ sở hạ quyết tâm và xây dựng kế hoạch tác chiến chính xác, tư lệnh và cơ quan chiến dịch phải nắm chắc tình hình mọi mặt: địch, địa hình, thời tiết, khả năng lực lượng, phương tiện của ta và các đơn vị bạn, địa phương liên quan; trong đó, trọng tâm là trinh sát, nghiên cứu nắm chắc tình hình địch. Tập trung trinh sát, điều tra các mục tiêu đánh trận mở đầu; bố trí đội hình phòng ngự cụ thể của địch, âm mưu, thủ đoạn đối phó, chú trọng phát hiện âm mưu, thủ đoạn mới của địch khi ta thực hành đánh trận mở đầu và những phản ứng của các thành phần, lực lượng có liên quan, như: hỏa lực mặt đất, hỏa lực trên không, lực lượng cơ động tăng viện ứng cứu giải tỏa, lực lượng bảo đảm hậu cần, v.v. Trên cơ sở đó rút ra điểm mạnh, yếu của địch; đánh giá thuận lợi, khó khăn ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện quyết tâm chiến dịch, trong đó có nhiệm vụ đánh trận mở đầu; tính toán không gian, thời gian chiến dịch, trận đánh; đề xuất cơ chế huy động, tận dụng nguồn nhân, vật lực hậu cần, kỹ thuật bảo đảm cho các lực lượng tham gia tác chiến; có biện pháp nâng cao khả năng phối hợp, hiệp đồng tác chiến giữa bộ đội chủ lực với lực lượng vũ trang địa phương và các lực lượng quần chúng nhân dân, các ban, ngành, đoàn thể hỗ trợ, bảo đảm.

Do địa bàn trinh sát rộng, với nhiều cơ quan, nhiều cấp, nhiều lực cùng tổ chức trinh sát, điều tra, nghiên cứu chiến trường trong một thời điểm; diễn ra trong điều kiện địch tăng cường tuần tra, quan sát, phát hiện ta, nên tư lệnh chiến dịch cần tổ chức chỉ huy, chỉ đạo chặt chẽ, an toàn, đạt được mục đích đề ra. Cần kết hợp nhiều hình thức, biện pháp, lực lượng: trinh sát điều tra tại thực địa, trinh sát mặt đất, trinh sát trên không, thu thập nghiên cứu từ các nguồn tin tình báo, bản đồ, sơ đồ, báo cáo của cấp dưới, khai thác tù binh, hàng binh, v.v. Không chỉ trinh sát trong thời gian chuẩn bị chiến dịch mà phải tiến hành thường xuyên trong suốt quá trình tác chiến chiến dịch, bảo đảm yêu cầu: tích cực, chủ động, kịp thời, chính xác, bí mật, an toàn. Trinh sát, điều tra, nghiên cứu trận đánh mở đầu phải hỗ trợ cho điều tra, nghiên cứu trận đánh sau theo một kế hoạch thống nhất, được tổ chức chặt chẽ theo từng bộ phận, trên từng hướng, mũi, ưu tiên hướng chủ yếu, lực lượng, bộ phận làm nhiệm vụ quan trọng.

5. Tổ chức hiệp đồng chặt chẽ giữa các đơn vị tham gia đánh trận mở đầu chiến dịch với các đơn vị, lực lượng liên quan. Chiến dịch tiến công được tiến hành bằng nhiều trận đánh liên tiếp, liên kết, có quan hệ mật thiết, chặt chẽ, tác động qua lại với nhau, diễn ra trên nhiều khu vực. Kết quả thắng lợi của trận đánh mở đầu là điều kiện thuận lợi cho trận đánh tiếp sau, kết quả của trận đánh sau là sự vận động, phát triển của kết quả trận đánh trước, sự vận động đó diễn ra liên tục, phát triển ngày càng cao. Tuy nhiên, mỗi trận đánh lại có đối tượng, mục tiêu tác chiến khác nhau; lực lượng, phương tiện tham gia của chiến dịch và đặc điểm địa hình cũng khác nhau. Vì vậy, cần tổ chức hiệp đồng chặt chẽ trong một trận đánh và giữa các trận đánh với nhau. Việc xác định trận đánh mở đầu và kế hoạch hiệp đồng phải phù hợp với việc chia đợt chiến dịch và được dự kiến ngay trong giai đoạn tổ chức chuẩn bị chiến dịch. Chiến dịch tiến công luôn lấy mục đích tiêu diệt địch ngoài công sự là chính, nên trận đánh mở đầu trong đợt một của chiến dịch chỉ nhằm mục đích nghi binh, tạo thế, tạo thời cơ cho các trận đánh tiếp sau, nhất là trận đánh có ý nghĩa then chốt quyết định. Theo đó, tư lệnh chiến dịch cần tổ chức hiệp đồng chặt chẽ hành động tác chiến của từng bộ phận, lực lượng, trong từng giai đoạn chiến đấu, từng tình huống cụ thể. Quá trình đánh trận mở đầu, diễn biến chiến dịch có thể đúng như phương án đã dự kiến, song cũng có thể ta chưa lường hết tình huống bất ngờ. Do đó, người chỉ huy và cơ quan chiến dịch phải nắm chắc tình hình địch, ta để kịp thời điều chỉnh quyết tâm, bổ sung kế hoạch hiệp đồng, nhằm đối phó thắng lợi tình huống ngoài dự kiến.

Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra), chúng ta có thể phải đương đầu với kẻ địch có ưu thế về kinh tế, quân sự hơn ta nhiều lần; sử dụng vũ khí, trang bị hiện đại, uy lực sát thương lớn, độ chính xác cao, cơ động nhanh, tác chiến điện tử rộng rãi trên mọi địa hình, có thể làm thay đổi tương quan lực lượng trên chiến trường trong thời gian ngắn; diễn biến tình huống nhanh, ác liệt, phức tạp, khó lường. Nếu ta không lựa chọn những giải pháp phù hợp thì không thể đánh thắng trận mở đầu chiến dịch. Vì vậy, để đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của địch, tư lệnh và cơ quan chiến dịch cần vận dụng sáng tạo, hiệu quả các giải pháp tác chiến chiến dịch, trong đó có chuẩn bị và thực hành đánh thắng trận mở đầu chiến dịch, tạo tiền đề thúc đẩy chiến dịch giành thắng lợi.

Đại tá, TS. NGUYỄN VĂN HẬU, Học viện Lục quân