Bộ chỉ huy chiến dịch Hồ Chí Minh họp chỉ đạo tác chiến. Ảnh tư liệu

Qua nghiên cứu, ta nhận định: địch tuy bị thiệt hại, đang hoang mang, lúng túng, nhưng lực lượng của chúng còn tương đối mạnh. Chúng quyết tâm bảo vệ Thị xã, bởi Xuân Lộc có vị trí đặc biệt quan trọng trong tuyến phòng thủ Biên Hòa - Bà Rịa - Vũng Tàu. Nếu để mất Xuân Lộc, đồng nghĩa với việc Sài Gòn thất thủ và cũng là “dấu chấm hết” đối với chế độ “Việt Nam cộng hòa”… Mặt khác, ở đây, địch lại có hệ thống công sự, trận địa kiên cố, vững chắc; hệ thống đường giao thông thuận lợi, bảo đảm cho lực lượng dự bị chiến lược của chúng dễ dàng cơ động từ Biên Hòa lên theo đường số 1, từ Bà Rịa ra theo đường số 2, 20 để chi viện, ứng cứu, giải tỏa và rút chạy về Sài Gòn. Tiến công thẳng vào Thị xã, là ta đánh vào nơi địch rất mạnh, lại trong công sự vững chắc, chúng có thể trong đánh ra, ngoài đánh vào; còn ta không phát huy được sở trường và thế mạnh, nên trận chiến đấu khó thành công. Do đó, nhanh chóng chuyển sang bao vây, chia cắt Xuân Lộc với Sài Gòn, kéo viện binh địch ra để tiêu diệt là quyết định hoàn toàn đúng đắn là điều kiện tiên quyết bảo đảm trận chiến đấu giành thắng lợi; đồng thời là điều kiện, thời cơ để các lực lượng phát huy sở trường, thế mạnh tiêu diệt địch, nhất là sử dụng trọng pháo tiến công mãnh liệt vào các căn cứ, sân bay, trận địa pháo, khống chế và tiêu diệt từng cụm pháo binh và một bộ phận lớn địch ngoài công sự; tạo điều kiện, thời cơ cho ta tiến lên giải phóng Xuân Lộc, chọc thủng tuyến phòng thủ phía Đông, tiến vào trung tâm (Sài Gòn) tiêu diệt cơ quan đầu não của chúng.

Tượng đài chiến thắng Xuân Lộc - Long Khánh (Ảnh: sưu tầm)

Với tinh thần "quyết chiến, quyết thắng", các đơn vị đã tích cực chiến đấu tiêu diệt lớn quân địch ở vòng ngoài, chia cắt Xuân Lộc với Biên Hòa, Bà Rịa. Trận đánh diễn ra đúng như dự kiến và thế trận đã bày sẵn của ta. Xuân Lộc bị bao vây và toàn bộ các căn cứ của địch trong Thị xã đều bị trọng pháo của ta bắn mãnh liệt. Bị bất ngờ, địch vội vàng điều Lữ đoàn 3 kỵ binh, thiết giáp từ Biên Hòa ra phản kích, ứng cứu theo đường số 20, nhưng chưa kịp đứng chân đã bị lực lượng của Sư đoàn 6 và Trung đoàn 95 được pháo binh chi viện đánh lui, chiếm ngã ba Dầu Giây (mặc dù, lực lượng này vừa hoàn thành nhiệm vụ đánh chiếm xong các vị trí, tiêu diệt Trung đoàn 52 (Sư đoàn 18) ngụy, sau đó mới phát triển tiến công theo đường số 20). Trong lúc đó, Quân đoàn 4 tiếp tục sử dụng pháo binh tiêu diệt các trận địa pháo; đồng thời, chi viện cho bộ binh tiêu diệt địch đến ứng cứu theo đường số 1, chia cắt Xuân Lộc với Biên Hòa, cắt đứt đường số 2 từ Xuân Lộc đi Bà Rịa và tiêu diệt địch từ Xuân Lộc ra ứng cứu cho vòng ngoài. Trước nguy cơ bị tiêu diệt hoàn toàn, đêm 20-4, quân địch ở Xuân Lộc rút chạy theo đường số 2 về Bà Rịa đã bị lực lượng của Quân đoàn 4 và các lực lượng vũ trang Quân khu 7 chặn đánh dọc đường, tiêu diệt một bộ phận quan trọng, buộc chúng phải bỏ lại nhiều xe, pháo, súng đạn. Trong trận đánh, chúng ta đã tổ chức phối hợp tác chiến chặt chẽ giữa các lực lượng có hỏa lực mạnh (pháo binh và hỏa lực mang vác) với lực lượng bộ binh tiêu diệt lớn địch ở ngoài công sự và đẩy lùi nhiều đợt phản kích của chúng; bao vây, chia cắt Xuân Lộc, buộc địch phải bỏ chạy về Sài Gòn. Thị xã Xuân Lộc được giải phóng, Quân đoàn 4, Quân đoàn 2, Sư đoàn 3 (Quân khu 5) và các lực lượng vũ trang địa phương hình thành mũi vu hồi chiến dịch rất hiểm ở phía Đông - Đông Nam Sài Gòn, góp phần quan trọng tạo nên thắng lợi vang dội của Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.

Trong tương lai, nếu chiến tranh xâm lược xảy ra đối với nước ta, đó sẽ là cuộc chiến tranh tổng lực, sử dụng vũ khí công nghệ cao, với quy mô, cường độ lớn. Vì thế, ngay trong hòa bình, chúng ta cần phải đẩy mạnh xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân, xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh (thành phố) vững chắc. Trong đó, phải chú trọng những địa bàn chiến lược, làm cơ sở phát triển thế trận chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc. Cùng với đó, phải tập trung xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân, có tổ chức, biên chế tinh, gọn, hợp lý; đặc biệt coi trọng xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; tập trung đầu tư, nghiên cứu phát triển nghệ thuật chiến tranh nhân dân Việt Nam lên tầm cao mới; ưu tiên phát triển nghệ thuật vận dụng các hình thức chiến thuật, phương pháp tác chiến của các quân chủng, binh chủng, nhất là của các binh đoàn chủ lực đáp ứng yêu cầu của chiến tranh hiện đại. Ngoài ra, cần đẩy mạnh việc nghiên cứu các cuộc chiến tranh vừa qua trên thế giới, từ đó phát triển nền khoa học nghệ thuật quân sự Việt Nam.

Chiến thắng Xuân Lộc năm xưa, mà điểm nhấn là chuyển cách đánh kịp thời, sáng tạo là bài học hết sức quý báu đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XNCN ngày nay.

Trung tá, ThS. NGUYỄN KHẮC LUYỆN

Trường Sĩ quan Lục quân 1

1-  Địch đã huy động 50% quân chủ lực, 60% pháo binh, hầu hết xe tăng của Quân đoàn 3 và lực lượng dự bị chiến lược tương đương một sư đoàn (cả dù và thủy quân lục chiến); sử dụng từ 60 đến 70 lần chiếc máy bay đánh phá trong một ngày.