Dân quân tự vệ (DQTV) là lực lượng vũ trang quần chúng không thoát ly sản xuất, công tác và là một lực lượng nòng cốt bảo vệ Đảng, chính quyền và nhân dân ở cơ sở. Xây dựng DQTV là chủ trương lớn của Đảng, là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân. Với nhận thức đó, những năm qua, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân (UBND) tỉnh Quảng Bình luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao chất lượng xây dựng và hoạt động của lực lượng DQTV. Đến nay, tỷ lệ DQTV trong toàn Tỉnh đạt 1,62% so với số dân; tổ chức biên chế, thành phần lực lượng phù hợp với địa bàn, khả năng thực tế của từng cơ sở. Lực lượng DQTV được huấn luyện đảm bảo đúng nội dung, chương trình và thời gian quy định; riêng về quân số đạt trên 92%; kết quả kiểm tra hằng năm: 100% đạt yêu cầu, trong đó có 70 - 76% khá, giỏi. Do vậy, trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu của lực lượng DQTV ngày càng chuyển biến tiến bộ, đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ của địa phương. Qua hoạt động, lực lượng DQTV của Tỉnh đã tự khẳng định thực sự là lực lượng nòng cốt trong công tác quân sự, lực lượng xung kích trên các mặt trận phòng chống cháy nổ, cháy rừng, khắc phục hậu quả bão lụt, tìm kiếm cứu nạn; đồng thời, là một thành phần quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, góp phần xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện, tạo môi trường thuận lợi cho kinh tế - xã hội trên địa bàn phát triển.

Đại diện các đơn vị DQTV tiêu biểu của TP. Đồng Hới tại Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Chỉ thị 773/2001/CT-BQP về "Đẩy mạnh công tác dân vận của dân quân tự vệ trong tình hình mới", giai đoạn 2001-2010.

Từ thực tế xây dựng và hoạt động của lực lượng DQTV, Tỉnh đã rút ra một số kinh nghiệm chủ yếu sau:

Một là, thường xuyên tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của lực lượng DQTV cho mọi cán bộ, đảng viên và nhân dân. Đây là vấn đề có ý nghĩa quyết định trong việc phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, tạo sự đồng thuận cao của mọi tầng lớp nhân dân; từ đó, thực hiện có hiệu quả phương châm “dân bàn, dân cử, dân nuôi” trong việc tổ chức xây dựng, huấn luyện, hoạt động và bảo đảm chế độ, chính sách cho DQTV. Công tác tuyên truyền được thực hiện bằng nhiều hình thức: trên các phương tiện thông tin đại chúng kết hợp với tuyên truyền miệng, cũng như tích cực tổ chức thi tìm hiểu những nội dung cơ bản của Pháp lệnh (nay là Luật) DQTV, quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về nhiệm vụ quốc phòng-an ninh và các điều ước quốc tế liên quan đến biên giới, vùng biển. Ngoài ra, Bộ Chỉ huy Quân sự (CHQS) Tỉnh tiếp tục tham mưu cho Tỉnh ủy, UBND Tỉnh tổ chức các hội nghị triển khai thực hiện Luật DQTV ở các cấp, các ngành, các địa phương (đến hết quý 1-2011 đã tổ chức tập huấn xong ở cấp Tỉnh, cấp huyện và 70% các xã, phường, thị trấn). Cùng với tuyên truyền, Tỉnh rất chú trọng đến công tác giáo dục quốc phòng - an ninh (QP-AN) cho các đối tượng theo đúng nội dung, chương trình, thời gian quy định. Chỉ tính riêng trong năm 2010, Tỉnh đã cử 43 cán bộ (thuộc đối tượng 2) dự các lớp bồi dưỡng kiến thức QP-AN do cấp trên tổ chức; đồng thời, tổ chức được 105 lớp bồi dưỡng kiến thức QP-AN cho 5.756 lượt cán bộ từ đối tượng 3 đến đối tượng 5 và chức sắc, chức việc các tôn giáo; hoàn thành chương trình giáo dục QP-AN cho 46.188 học sinh, sinh viên trên địa bàn. Riêng đối với DQTV, Tỉnh đã thực hiện công tác giáo dục QP-AN cho 100% đơn vị, với quân số tham gia đạt 95,83%... Nhờ vậy, nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền, các cơ quan, ban, ngành đối với công tác DQTV đã có sự chuyển biến rõ nét và đó là một trong những nhân tố quyết định nâng cao chất lượng xây dựng, hoạt động của lực lượng quan trọng này.

Hai là, chú trọng tuyển chọn đầu vào và kiện toàn tổ chức biên chế lực lượng DQTV phù hợp với đặc điểm địa bàn, yêu cầu, nhiệm vụ quân sự, quốc phòng của địa phương. Quán triệt Chỉ thị 16-CT/TW, ngày 05 tháng 10 năm 2002 của Ban Bí thư Trung ương Đảng và căn cứ vào Pháp lệnh (nay là Luật) DQTV, hằng năm, Tỉnh ban hành chỉ thị, hướng dẫn các huyện (thành phố) thực hiện tốt công tác DQTV, nhất là quy trình tổ chức xây dựng lực lượng. Theo đó, các cơ sở (xã, phường, thị trấn) tiến hành rà soát số công dân trong độ tuổi để xây dựng kế hoạch và tổ chức đăng ký tuyển chọn đầu vào lực lượng. Trên cơ sở đó, các huyện (thành phố) xây dựng kế hoạch tổ chức lực lượng DQTV trong thời bình phù hợp với điều kiện địa bàn và kế hoạch phát triển lực lượng trong thời chiến. Căn cứ vào kế hoạch đã được phê chuẩn, các địa phương tiến hành công tác tuyển chọn công dân vào DQTV theo đúng hướng dẫn của trên. Quá trình tuyển chọn được thực hiện chặt chẽ, đúng quy định và bảo đảm công khai, dân chủ, có sự tham gia tích cực của nhân dân. Đi đôi với việc tuyển chọn đầu vào, các địa phương, cơ sở tiến hành rà soát lực lượng để chuyển ra đối với cán bộ, chiến sĩ đủ thời hạn phục vụ, nhằm bảo đảm cho lực lượng DQTV nòng cốt có đủ số lượng và chất lượng theo quy định. Sau khâu tuyển chọn, Ban CHQS các xã (phường, thị trấn) hoàn chỉnh các văn bản, thủ tục trình UBND cùng cấp ra quyết định và tổ chức lễ kết nạp đối với số DQTV mới và cấp giấy chứng nhận cho những đồng chí đã hoàn thành nghĩa vụ.

Quảng Bình thuộc vùng duyên hải Bắc Trung Bộ, phía Tây tiếp giáp với bạn Lào, phía Đông giáp biển; diện tích vùng đồng bằng chỉ chiếm 17%, còn lại là núi, đồi và 1 cụm đảo; gồm 6 huyện và 1 thành phố. Mặt khác, là tỉnh thuần nông, nên công nghiệp và dịch vụ của Tỉnh chưa phát triển, lực lượng lao động khá đông nhưng làm ăn xa địa bàn, trong đó có nhiều công dân trong độ tuổi tham gia lực lượng DQTV. Xuất phát từ đặc điểm trên, Bộ CHQS Tỉnh tích cực nghiên cứu và triển khai thực hiện các đề tài, đề án về mô hình các tổ chức có tính đặc thù; chú trọng xây dựng lực lượng DQTV nòng cốt theo hướng tinh gọn, có tỷ lệ và số lượng hợp lý, quy mô tổ chức phù hợp với đặc điểm địa bàn. Trong đó, đặc biệt chú trọng chất lượng chính trị, ưu tiên xây dựng lực lượng dân quân cơ động, dân quân binh chủng, dân quân biển, để vừa có thể bảo đảm cho hoạt động tác chiến phòng thủ của các huyện (thành phố), vừa xử lý được các tình huống xảy ra trên địa bàn. Hiện nay, quy mô tổ chức dân quân cơ động phổ biến là cấp trung đội, dân quân tại chỗ phổ biến cấp tổ, tiểu đội; dân quân biển phổ biến cấp tiểu đội, trung đội; dân quân thường trực được tổ chức thành 1 đại đội nữ pháo phòng không 37mm ở thành phố Đồng Hới và 1 tiểu đội ở xã Lâm Thủy (huyện Lệ Thủy). Về lực lượng tự vệ, chủ yếu tổ chức cấp tiểu đội, trung đội tại chỗ; ngoài ra, một vài cơ quan, xí nghiệp tổ chức trung đội cơ động, đại đội pháo phòng không, trung đội súng máy... Đi đôi với công tác tổ chức, Tỉnh chú trọng công tác phát triển đảng và kiện toàn Ban CHQS cấp xã, đặc biệt là xây dựng thí điểm mô hình chi bộ trung đội dân quân cơ động ở các xã Hưng Trạch, Nhân Trạch, Phúc Trạch (huyện Bố Trạch). Nhờ đó, tỷ lệ đảng viên trong lực lượng DQTV của Tỉnh đạt 28% và 100% Ban CHQS xã (phường, thị trấn) và tương đương có đủ biên chế (4 đồng chí) theo quy định của Luật DQTV.

Ba là, coi trọng công tác huấn luyện; trong đó, tập trung nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ và tổ chức diễn tập. Chất lượng huấn luyện phụ thuộc rất lớn vào năng lực của đội ngũ cán bộ; vì vậy, công tác bồi dưỡng, đào tạo cán bộ quân sự cơ sở được cấp uỷ, chính quyền các cấp thực hiện đúng quy hoạch, kế hoạch. Tỉnh đã hoàn thành 4 khoá đào tạo chỉ huy trưởng quân sự xã (phường, thị trấn); trong đó, có 74% học viên tốt nghiệp được bố trí đúng chức danh đào tạo (hầu hết số còn lại được bố trí xã đội phó). Hằng năm, trước mỗi giai đoạn huấn luyện, Tỉnh và các địa phương đều duy trì tốt nền nếp tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ DQTV các cấp; trong đó, tập trung bồi dưỡng năng lực nghiệp vụ, nội dung, phương pháp huấn luyện. Sau khi được tập huấn, hầu hết cán bộ Ban CHQS xã (phường, thị trấn), trung đội trưởng cơ động đều đảm nhiệm được công tác huấn luyện.

Trong quá trình huấn luyện, đối tượng là chiến sĩ dân quân năm thứ nhấtvà dân quân binh chủng bảo đảm được tổ chức huấn luyện tập trung theo cụm, thời gian 10 ngày; cơ quan quân sự huyện (thành phố) được giao xây dựng kế hoạch, chuẩn bị chương trình và thực hành huấn luyện; xã (phường, thị trấn) chịu trách nhiệm bảo đảm quân số, ngân sách. Đối với dân quân cơ động của huyện (thành phố), dân quân binh chủng chiến đấu, dân quân biển, được huấn luyện tập trung (thời gian 10 ngày), do các huyện (thành phố) tổ chức và làm công tác bảo đảm. Lực lượng dân quân còn lại do xã (phường, thị trấn) đảm nhiệm huấn luyện và bảo đảm. Riêng dân quân thường trực do Ban CHQS thành phố Đồng Hới, huyện Lệ Thủy xây dựng kế hoạch trực tiếp huấn luyện theo chương trình quy định. Các đơn vị tự vệ do tính chất công việc, quân số ít nên tổ chức huấn luyện ghép; đối với những đơn vị quân số nhiều, được tổ chức huấn luyện riêng (thời gian 7 ngày).

Ngoài huấn luyện thường xuyên, để nâng cao năng lực chỉ huy, điều hành, trình độ hiệp đồng cho cán bộ các cấp và lực lượng DQTV, Tỉnh rất coi trọng công tác diễn tập. Theo đó, mỗi năm, cấp xã tổ chức diễn tập chiến đấu - trị an cho 25% đầu mối đơn vị; diễn tập khu vực phòng thủ cấp huyện 4 năm 1 lần, cấp Tỉnh 6 năm 1 lần... Ngoài ra, Tỉnh còn tổ chức các cuộc hội thi, hội thao và cử lực lượng tham gia hội thi, hội thao do Bộ Tư lệnh Quân khu 4 tổ chức.

Bốn là, chú trọng công tác kiểm tra, tổng kết, rút kinh nghiệm và thực hiện tốt chính sách về DQTV. Công tác kiểm tra được thực hiện theo phân cấp; trong đó, mỗi năm, cấp Tỉnh kiểm tra cấp huyện 2 lần và kiểm tra cấp xã, đơn vị tự vệ khoảng 25%; cấp huyện kiểm tra cấp xã, đơn vị tự vệ 2 lần. Qua kiểm tra, kịp thời phát hiện và chấn chỉnh, sửa chữa các mặt thiếu sót, tồn tại trong công tác tổ chức xây dựng, huấn luyện, hoạt động của lực lượng DQTV. Công tác tổ chức sơ kết, tổng kết được cấp ủy, chính quyền các cấp chú trọng thực hiện, nhằm rút kinh nghiệm, động viên, khen thưởng và nhân rộng các điển hình, mô hình tiên tiến trong thực hiện công tác DQTV.

Cùng với thực hiện tốt công tác kiểm tra, tổng kết, Tỉnh còn chú trọng duy trì nghiêm túc các chế độ, chính sách về DQTV. Đến nay, trang phục của cán bộ, chiến sĩ dân quân cơ động trên địa bàn toàn Tỉnh đã được bảo đảm đủ, thống nhất. Việc chi trả phụ cấp cho cán bộ Ban CHQS và chiến sĩ DQTV khi điều động đi làm nhiệm vụ được thực hiện theo đúng Luật DQTV; riêng với lực lượng tự vệ, ngoài việc được cơ quan, doanh nghiệp trả nguyên lương, còn được hỗ trợ xăng, xe và bồi dưỡng đặc thù huấn luyện quân sự. Các trường hợp ốm đau, tai nạn, bị thương, hy sinh khi làm nhiệm vụ, đều được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm, thăm hỏi, động viên và giải quyết chế độ, chính sách kịp thời.

Những kết quả và kinh nghiệm trên đây là cơ sở quan trọng để cơ quan quân sự các cấp của Quảng Bình tiếp tục làm tốt chức năng tham mưu cho cấp ủy, chính quyền đẩy mạnh xây dựng DQTV, nhất là DQTV biển, góp phần đáp ứng yêu cầu xây dựng nền quốc phòng toàn dân trong tình hình mới.

Đại tá NGUYỄN VĂN HIẾU

Chỉ huy trưởng BCHQS Tỉnh