Đúng 00 giờ 00 phút, ngày 01-3-1959, đơn vị ra-đa đầu tiên được lệnh mở máy, phát năng lượng điện từ trường vào không trung, đánh dấu sự ra đời của Bộ đội Ra-đa, bước phát triển lớn mạnh của Bộ đội Phòng không và Quân đội ta. Chỉ sau 02 ngày phát sóng, đơn vị ra-đa đã phát hiện chính xác, thông báo kịp thời về chiếc máy bay C-47 của không quân địch từ biên giới Việt - Lào xâm phạm vùng trời phía Tây tỉnh Thanh Hóa, tạo điều kiện cho các lực lượng của ta phối hợp bắt gọn toán biệt kích nhảy dù xuống khu vực tỉnh Ninh Bình.

Trước diễn biến ngày càng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nhất là trong quản lý, bảo vệ vùng trời, bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, ngày 24-3-1967, Binh chủng Ra-đa được thành lập, có nhiệm vụ trực chiến đấu liên tục ngày đêm, kịp thời phát hiện, thông báo các phương tiện tập kích đường không của địch cho lực lượng phòng không ba thứ quân, bảo vệ các mục tiêu trọng yếu ở miền Bắc, nhất là Hà Nội, Hải Phòng. Mặc dù còn nhiều khó khăn, thiếu thốn, kinh nghiệm tổ chức chỉ huy còn ít, nhưng Bộ đội Ra-đa đã nêu cao tinh thần tự lực, tự cường, vừa xây dựng, vừa chiến đấu, tích cực, chủ động, sáng tạo, “vạch nhiễu, tìm thù”; nghiên cứu cải tiến, phát huy tính năng, tác dụng của vũ khí, khí tài, trang bị kỹ thuật; duy trì nghiêm các chế độ trực chiến đấu, quan sát, phát hiện địch kịp thời, chính xác, từ xa, không để bị động, bất ngờ, góp phần đập tan âm mưu, thủ đoạn tập kích đường không của địch. Đặc biệt, trong Chiến dịch Phòng không cuối tháng 12-1972, với tinh thần cảnh giác cao độ, ngay từ những phút đầu, Bộ đội Ra-đa đã kịp thời phát hiện, thông báo mục tiêu B-52 của Không quân Mỹ để lực lượng phòng không ba thứ quân mà nòng cốt Bộ đội Phòng không - Không quân giáng trả những đòn đích đáng. Trong suốt Chiến dịch, Bộ đội Ra-đa đã thông báo đầy đủ, kịp thời, chính xác các tốp máy bay địch, góp phần cùng quân và dân miền Bắc làm nên chiến thắng lịch sử “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”, bắn tan xác những “Siêu pháo đài bay”, “Thần Sấm”, “Con ma” của địch, buộc chính quyền Mỹ phải ký hiệp định Pa-ri, lập lại hòa bình ở Việt Nam.

Bước vào thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Bộ đội Ra-đa tiếp tục quán triệt sâu sắc nhiệm vụ, tích cực, chủ động chấn chỉnh tổ chức, biên chế; nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ, khả năng làm chủ các phương tiện, trang bị kỹ thuật hiện đại; duy trì nghiêm nền nếp, chế độ trực sẵn sàng chiến đấu ở các cấp, thực hiện tốt “4 biết”¹ trong quản lý vùng trời, quản lý bay; chú trọng rèn luyện kỷ luật, xây dựng nền nếp chính quy; bảo quản, giữ gìn vũ khí, trang bị kỹ thuật; xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện. Các đài, trạm ra-đa luôn nêu cao tinh thần cảnh giác sẵn sàng chiến đấu, phát hiện, thông báo kịp thời, đầy đủ, chính xác tình báo ra-đa cho các lực lượng liên quan, không để xảy ra sai, sót, lọt, chậm, hoang báo mục tiêu, thực sự là “mắt thần” canh trời, cùng các lực lượng của Quân chủng không để Tổ quốc bị bất ngờ trên không trong mọi tình huống. Ghi nhận những thành tích xuất sắc đó, nhiều tập thể và cá nhân thuộc Binh chủng Ra-đa trước đây đã vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cùng nhiều phần thưởng cao quý khác.

Hiện nay, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, xây dựng Quân đội, xây dựng Quân chủng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại” có sự phát triển mới. Trên lĩnh vực đối không, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, nhất là khoa học, công nghệ quân sự tạo ra cả cơ hội thuận lợi và thách thức đan xen. Tình hình đó, đặt ra cho Quân chủng Phòng không - Không quân nói chung, Bộ đội Ra-đa nói riêng những yêu cầu mới, rất cao. Để Bộ đội Ra-đa hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, cần thực hiện các biện pháp đồng bộ, tích cực, chủ động, có tính khả thi cao.

Trước hết, Quân chủng cần làm tốt công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao tinh thần cảnh giác cách mạng, xây dựng bản lĩnh chính trị, ý chí quyết tâm sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt nhiệm vụ cho mọi cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Ra-đa. Đây là giải pháp căn bản, nền tảng để nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của các đơn vị. Trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, cấp ủy, chỉ huy các đơn vị tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt Đề án “Đổi mới công tác giáo dục chính trị ở đơn vị cơ sở trong giai đoạn mới”; đẩy mạnh đổi mới hình thức, nội dung, phương pháp giáo dục theo hướng ngắn gọn, dễ nhớ, dễ hiểu, giảm lý thuyết, tăng tọa đàm, trao đổi và định hướng hành động, phù hợp với đặc thù nhiệm vụ, tính chất hoạt động của các đơn vị ra-đa. Đồng thời, chú trọng quán triệt để bộ đội nắm vững quan điểm, đường lối quân sự, quốc phòng của Đảng, nhất là các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh được xác định trong Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) về “Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”. Các cơ quan, đơn vị thường xuyên làm tốt công tác giáo dục, định hướng cho bộ đội có nhận thức đúng về tình hình thế giới, khu vực và trong nước; làm rõ âm mưu, thủ đoạn hoạt động của địch trên không, nâng cao nhận thức, ý thức cảnh giác cách mạng cho bộ đội; làm cho mọi người nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò nhiệm vụ  trong bảo vệ bầu trời Tổ quốc thời kỳ mới. Từ đó, nêu cao ý chí, quyết tâm trong học tập, rèn luyện, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; khắc phục mọi biểu hiện mơ hồ, thiếu niềm tin vào vũ khí, khí tài, trang bị cũng như biểu hiện chủ quan, mất cảnh giác.

Các đơn vị ra-đa thường đóng quân phân tán ở địa bàn khó khăn, phức tạp; hoạt động độc lập nhưng tính chất phối hợp, hiệp đồng rất cao, yêu cầu canh trực nghiêm ngặt, bất kể điều kiện thời gian, thời tiết,… nên vai trò của đội ngũ cán bộ các cấp, mà trực tiếp là đài trưởng, trạm trưởng rất quan trọng. Vì vậy, cùng với giáo dục, Quân chủng luôn coi trọng việc kiện toàn tổ chức, xây dựng các đơn vị ra-đa “tinh, gọn, mạnh”, ngày càng chính quy, hiện đại, đáp ứng yêu cầu tác chiến phòng không trong điều kiện địch sử dụng vũ khí công nghệ cao; nâng cao khả năng cảnh giới, quản lý vùng trời, không để Tổ quốc bị bất ngờ về các tình huống trên không. Trọng tâm là, tập trung nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp; gắn xây dựng cấp ủy, tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh với xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện; xây dựng đội ngũ cán bộ chủ trì, nhất là ở các đài, trạm lẻ, đơn vị trên các hướng, khu vực trọng điểm với phát huy vai trò tiền phong, gương mẫu của đội ngũ cán bộ, đảng viên, các tổ chức quần chúng trong thực hiện nhiệm vụ.

Những năm qua, lực lượng Ra-đa đã được quan tâm, đầu tư trang bị nhiều loại ra-đa thế hệ mới, như: Kacta-2E2; 96L6E; Kolchuga; 36D6M; ELM-2288…; đồng thời, triển khai thực hiện nhiều dự án cải tiến, nghiên cứu thiết kế, chế tạo ra-đa mới, như: cải tiến Đài ra-đa P-18 thành P-18M, chế tạo các đài ra-đa cảnh giới tầm trung sóng mét RV, chương trình sản xuất các đài ra-đa bắt thấp sóng đề-xi-mét của Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel),... giúp bổ sung đáng kể khí tài, trang bị cho lực lượng Ra-đa. Để phát huy tối đa khả năng của các loại vũ khí, khí tài, trang bị và đáp ứng lộ trình hiện đại hóa, Quân chủng đã chỉ đạo Bộ đội Ra-đa đẩy mạnh nghiên cứu, khai thác sử dụng, làm chủ, phát huy có hiệu quả các loại khí tài hiện đại được trang bị, phục vụ tốt cho nhiệm vụ quản lý vùng trời. Theo đó, các đơn vị ra-đa cần làm tốt công tác huấn luyện, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, trình độ khai thác, sử dụng hết các tính năng kỹ thuật, chiến thuật của các loại ra-đa, sử dụng thành thạo các phương tiện, trang bị hiện có và khai thác có hiệu quả khí tài, trang thiết bị, công nghệ mới, hiện đại để phát hiện, thông tin tình báo cho các đối tượng nhanh, chính xác. Đồng thời, chú trọng huấn luyện thao tác cơ bản, nâng cao trình độ thực hành của từng cá nhân; hiệp đồng kíp chiến đấu của đài, trạm ra-đa trong các tình huống vi phạm quy chế bay; bay thấp đột nhập, khai thác có hiệu quả hệ thống VQ1-M tại sở chỉ huy các cấp; tăng cường tổ chức huấn luyện thu hồi, triển khai nhanh khí tài và huấn luyện nghi binh, ngụy trang, cơ động lực lượng để đối phó có hiệu quả với các phương thức tiến công đường không bằng vũ khí công nghệ cao của địch. Cùng với đó, cần duy trì nghiêm nền nếp, chế độ công tác kỹ thuật; quản lý toàn diện cả về số lượng, chất lượng, trạng thái, tính đồng bộ của các trang, thiết bị, khí tài ra-đa; kịp thời phát hiện và khắc phục, sửa chữa những hỏng hóc, tăng hạn sử dụng; thống kê, phân tích, tìm nguyên nhân, rút kinh nghiệm công tác bảo đảm kỹ thuật nhằm kéo dài tuổi thọ của khí tài, trang bị.

Một giải pháp rất quan trọng là, Quân chủng tiếp tục đẩy mạnh xây dựng trường ra-đa theo hướng tập trung, thống nhất trên phạm vi toàn quốc. Trên cơ sở nắm vững nguyên tắc “Bí mật, vững chắc, liên hoàn và có chiều sâu”, Quân chủng đã tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng của Bộ Quốc phòng và chỉ đạo các cơ quan, đơn vị tiếp tục nghiên cứu, đề xuất bố trí thế trận, sắp xếp lực lượng Ra-đa hợp lý; xây dựng hoàn chỉnh trường ra-đa bảo đảm độ khép kín, bao trùm toàn bộ lãnh thổ quốc gia và vùng trời được phân công để vừa bảo đảm quản lý tốt vùng trời, vừa có khả năng phát hiện, thông báo, báo động từ sớm, từ xa. Theo đó, đối với lực lượng Ra-đa cảnh giới, Quân chủng xác định ưu tiên tập trung hiện đại hóa khí tài, trang bị, tự động hóa việc xử lý và truyền dữ liệu ra-đa, mở rộng khả năng quản lý vùng trời trên các hướng; phối hợp với lực lượng trinh sát quang học trong toàn quân, kịp thời phát hiện, thông báo và hòa mạng tình báo quốc gia để cảnh giới, quản lý chặt chẽ vùng trời. Với các cụm trinh sát vô tuyến điện, Quân chủng coi trọng đầu tư nghiên cứu tổ chức các trạm định hướng, bảo đảm đầy đủ trang thiết bị và nhân viên giải mã để định vị mục tiêu; hiệp đồng thu, nhận thông tin từ các lực lượng có liên quan nhằm nâng cao khả năng quản lý các hoạt động bay trên không. Bên cạnh đó, Quân chủng tập trung cải tiến, nâng cấp, đổi mới trang bị và phương thức hoạt động của mạng thu tình báo phòng không, các phương tiện sở chỉ huy; xây dựng, bổ sung kế hoạch, phương án bố trí lực lượng Ra-đa nhằm phát hiện, thông báo mục tiêu theo cả tầng thấp, tầng trung và tầng cao. Đồng thời, tiếp tục đầu tư, từng bước hiện đại hóa khí tài ra-đa, đưa vào trang bị ra-đa 3D chiến thuật tầm trung cho các trạm ra-đa cảnh giới, ra-đa dẫn đường; trang bị đồng bộ hệ thống nhận biết địch - ta trên các đài ra-đa, máy bay và phương tiện truyền tình báo; nâng cấp, xây dựng các trạm ra-đa ven biển, trên các đảo để tăng cường khả năng quản lý vùng trời trên hướng biển. Ngoài ra, Quân chủng chỉ đạo lực lượng Ra-đa phải thường xuyên phối hợp, kết nối thông tin với lực lượng Ra-đa của Hàng không Quốc gia, Bộ đội Biên phòng, Quân chủng Hải quân, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển, Cục Tác chiến điện tử và các nguồn thông tin tình báo khác vào mạng tình báo quốc gia, tạo mạng thông tin tình báo liên hoàn, rộng khắp, chặt chẽ, chính xác, hiệu quả.

Phát huy truyền thống anh hùng, Bộ đội Ra-đa tiếp tục nỗ lực phấn đấu, vượt qua khó khăn, thử thách, xây dựng lực lượng vững mạnh toàn diện, nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ, xứng đáng với lời khen ngợi của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng “Mắt người Việt Nam vốn đã sáng, nhưng mắt các chiến sĩ ra-đa càng phải sáng hơn”, góp phần quản lý, bảo vệ vững chắc bầu trời Tổ quốc trong mọi tình huống.

Thiếu tướng VŨ VĂN KHA, Phó Tư lệnh, Tham mưu trưởng Quân chủng Phòng không - Không quân
____________

1 - 4 biết: biết kế hoạch dự báo bay; biết đã bay hay chưa bay; bay đến đâu biết đến đó; biết hành động bay trên không.