Ngành Điều tra Hình sự Quân đội - tiền thân là Công an Quân pháp, được thành lập theo Sắc lệnh số 285/SL, ngày 19-11-1948 của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Qua gần 64 năm xây dựng, Ngành từng bước trưởng thành, phát triển, góp phần tăng cường kỷ luật trong Quân đội. 

Giám định viên Phòng Giám định kỹ thuật hình sự (Cục Điều tra hình sự) giám định hình dấu, tài liệu. (nguồn: qdnd.vn)

Hiện nay, ngành Điều tra Hình sự (ĐTHS) được tổ chức thành hệ thống, bao gồm cơ quan ĐTHS và trại giam quân sự; trong đó, cơ quan ĐTHS được tổ chức theo ba cấp: Cục ĐTHS - Bộ Quốc phòng (BQP), Phòng ĐTHS (Quân khu, Quân đoàn, Quân chủng, Tổng cục và tương đương) và Cơ quan ĐTHS khu vực (Quân khu và tương đương).

Các cơ quan ĐTHS trong Quân đội thực hiện chức năng tố tụng theo quy định của pháp luật và thực thi các nhiệm vụ: quản lý tình hình vi phạm pháp luật và phạm tội hình sự trong toàn quân (thống kê, phân loại tội phạm, đề xuất biện pháp xử lý); điều tra các vụ án hình sự theo thẩm quyền; xác minh làm rõ các vụ việc theo chỉ thị của Quân ủy Trung ương và Thủ trưởng BQP, của Đảng uỷ, Tư lệnh Quân khu và tương đương; quản lý, giam giữ, giáo dục, cải tạo phạm nhân và thi hành án hình sự; tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ Ngành; nghiên cứu các đề tài khoa học về đấu tranh phòng, chống tội phạm hình sự; tham gia ý kiến xây dựng, bổ sung và sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật; đề xuất và tổ chức thực hiện công tác xây dựng Ngành về mọi mặt... Ngoài ra, trong từng thời kỳ, cơ quan ĐTHS còn được BQP giao một số nhiệm vụ khác: quản lý kỷ luật, chỉ đạo công tác kiểm soát quân sự; quản lý, giáo dục, cải tạo tù hàng binh; tham gia công tác MIA.

Những năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Quân ủy Trung ương, Thủ trưởng BQP, thường xuyên, trực tiếp là Đảng uỷ, Thủ trưởng Bộ Tổng Tham mưu, công tác điều tra, kết luận các vụ án luôn đảm bảo thủ tục, nguyên tắc, không để xảy ra oan sai, sót lọt tội phạm; đảm bảo chính xác, kịp thời, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, có ý nghĩa phòng ngừa và tính giáo dục cao. Qua đó, đã thu hồi được nhiều vật tư, vũ khí, trang bị, phương tiện quân sự, tiền, tài sản của Nhà nước, Quân đội. Cơ quan ĐTHS còn dự báo cho lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị về tình hình tội phạm trong từng thời gian, những loại tội phạm nghiêm trọng nổi lên ở từng địa bàn đóng quân. Kịp thời phát hiện nguyên nhân, điều kiện phạm tội và những sơ hở, thiếu sót trong công tác quản lý của các đơn vị và đề xuất các biện pháp phòng ngừa có hiệu quả. Nhờ đó, đã từng bước đấu tranh làm giảm các vi phạm thông thường, hạn chế thấp nhất những hành vi phạm tội nghiêm trọng trong Quân đội. Bên cạnh đó, cơ quan ĐTHS còn tích cực, chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật ở các cơ quan, đơn vị. Tham mưu cho cấp ủy, chỉ huy các cấp tổ chức, triển khai thực hiện có hiệu quả công tác 138 về thực hiện các chương trình, mục tiêu quốc gia phòng, chống tội phạm, HIV/AIDS, ma tuý và các tệ nạn xã hội; phòng, chống tham nhũng, buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất và buôn bán hàng giả; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, góp phần xây dựng các cơ quan, đơn vị vững mạnh toàn diện.

Những kết quả trên cho thấy, công tác ĐTHS đã góp phần quan trọng vào việc giáo dục ý thức chấp hành kỷ luật Quân đội, pháp luật Nhà nước cho cán bộ, chiến sĩ, công nhân viên chức quốc phòng trong toàn quân, giữ gìn “kỷ cương phép nước” và tăng cường kỷ luật, pháp luật, ngăn ngừa những hành vi phạm pháp, giữ vững và nâng cao sức mạnh chiến đấu của Quân đội.

Tuy nhiên, công tác này cũng còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập. Việc nắm, quản lý tình hình vi phạm, tội phạm chưa thật vững chắc nên dự báo tình hình phục vụ cho công tác phòng ngừa chưa kịp thời. Kết quả điều tra các vụ án phức tạp chưa cao, chưa xác định rõ đối tượng. Công tác điều tra kỹ thuật, giám định kỹ thuật hình sự chưa được mở rộng trên nhiều lĩnh vực... Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế, bất cập trên là do một số cơ quan, đơn vị chưa chấp hành nghiêm chế độ báo cáo; các kênh cung cấp thông tin còn ít; cơ sở vật chất, kỹ thuật, phương tiện của Ngành còn lạc hậu; cán bộ điều tra mỏng, một số năng lực, trình độ chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ; không có lực lượng trinh sát phục vụ cho công tác nghiệp vụ.

Những năm tới, dự báo tình hình vi phạm pháp luật tiếp tục diễn biến phức tạp, các loại tội phạm hình sự gia tăng và xuất hiện một số hành vi phạm tội mới mang tính chất xuyên quốc gia (lợi dụng công nghệ cao, môi trường, rửa tiền, sử dụng vũ khí nóng...). Bên cạnh đó, các thế lực thù địch tiếp tục thực hiện chiến lược "Diễn biến hoà bình" với những âm mưu, thủ đoạn ngày càng xảo quyệt, trong đó Quân đội là một trong những trọng điểm chống phá. Do đó, tăng cường kỷ luật, pháp luật trong Quân đội được Quân ủy Trung ương và BQP xác định là một trong ba khâu đột phá của các cơ quan, đơn vị trong toàn quân. Theo đó, ngành ĐTHS với chức năng, vị trí của mình, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp chủ yếu sau:

Một là, tích cực, chủ động tham mưu xây dựng Ngành ngày càng vững mạnh làm cơ sở để nâng cao chất lượng công tác ĐTHS. Là cơ quan đầu ngành trực thuộc BQP, Cục ĐTHS vừa có trách nhiệm giúp Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng BQP trong việc chỉ đạo, hướng dẫn các cơ quan, đơn vị trong toàn quân đấu tranh phòng, chống vi phạm, tội phạm hình sự có liên quan đến Quân đội, vừa tham mưu cho Quân ủy Trung ương, BQP đối với công tác xây dựng Ngành ngày càng vững mạnh. Thực hiện chủ trương cải cách tư pháp của Nhà nước theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW, ngày 02-01-2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới; Nghị quyết số 49-NQ/TW, ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị về thực hiện Chiến lược cải cách Tư pháp đến năm 2020, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Cục ĐTHS (nhiệm kỳ 2010-2015) xác định: "Tập trung nghiên cứu, tham gia xây dựng có chất lượng các dự án, đề án; trong đó, tiếp tục kiện toàn tổ chức, biên chế ngành ĐTHS phù hợp với mô hình tổ chức Cơ quan Điều tra của Nhà nước và yêu cầu, nhiệm vụ của Quân đội trong tình hình mới". Để thực hiện chủ trương trên, Cục ĐTHS sẽ tham mưu cho Bộ đề xuất với Chính phủ và Nhà nước nghiên cứu, thực hiện việc đổi mới về tổ chức và hoạt động của cơ quan ĐTHS theo hướng tinh giảm đầu mối gắn với nâng cao năng lực hoạt động. Trong đó, tập trung chỉ đạo hoạt động nghiệp vụ; củng cố, kiện toàn hệ thống các trại giam quân sự đáp ứng yêu cầu của công tác thi hành án hình sự. Đồng thời, căn cứ vào phương hướng, mục tiêu xây dựng Quân đội trong thời gian tới để có phương hướng xây dựng Ngành ngày càng vững mạnh theo quy định của Luật Tố tụng hình sự và Pháp lệnh Tổ chức ĐTHS.

Xây dựng đội ngũ cán bộ ĐTHS nắm vững pháp luật, tinh thông nghiệp vụ, quán triệt sâu đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có phẩm chất đạo đức tốt, có tâm với nghề nghiệp; có trình độ chuyên môn nghiệp vụ và năng lực tổ chức, thực hành công tác ĐTHS vững vàng. Đây là nhiệm vụ quan trọng thường xuyên, có ý nghĩa then chốt đối với Ngành. Theo đó, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, đơn vị cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt công tác quy hoạch xây dựng nguồn và tuyển chọn đầu vào cơ quan ĐTHS các cấp. Để thực hiện nhiệm vụ này, cần tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng BQP, Bộ Công an, Bộ Tư pháp để tuyển chọn và gửi cán bộ đi đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ (nghiệp vụ điều tra, kỹ thuật hình sự, giám định kỹ thuật hình sự) tại các học viện, nhà trường. Đồng thời, mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ nâng cao trình độ, năng lực cho đội ngũ cán bộ ĐTHS. Bên cạnh đó, tăng cường tuyển chọn những cán bộ đã qua đào tạo về chuyên ngành điều tra để bổ sung cho cơ quan ĐTHS, nhất là những đồng chí đã có trình độ đại học, sau đại học. Mặt khác, Cục và các cơ quan tích cực liên hệ cho cán bộ đi tham quan, nghiên cứu, học tập, trao đổi kinh nghiệm về khoa học điều tra tội phạm với quân đội các nước. Qua đó, tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ ĐTHS có đủ số lượng, có ý thức trách nhiệm và tinh thần tận tụy đối với nhiệm vụ, nhạy bén trong quản lý, phát hiện tình hình, sắc sảo trong nghiệp vụ chuyên môn, chắc chắn và chính xác trong giải quyết vụ việc cụ thể, đáp ứng tính đặc thù cao của công tác này. Bên cạnh đó, cơ quan ĐTHS các cấp cần coi trọng công tác nghiên cứu khoa học, triển khai nghiên cứu các đề tài khoa học các cấp để ứng dụng cho hoạt động của Ngành; đồng thời, tổ chức các cuộc hội thảo, hội nghị khoa học, góp phần nâng cao chất lượng công tác ĐTHS.

Hai là, thiết lập mối quan hệ chặt chẽ giữa cơ quan ĐTHS với các cơ quan chức năng trong và ngoài Quân đội, nhằm góp phần nắm và quản lý tình hình vi phạm, tội phạm; đồng thời, có biện pháp phòng ngừa và thực hiện các biện pháp nghiệp vụ điều tra vi phạm, tội phạm một cách hiệu quả. Các cơ quan, đơn vị cần tập trung xây dựng, giải quyết tốt mối quan hệ giữa lãnh đạo và chỉ huy, giữa cấp trên và cấp dưới; giữa cơ quan ĐTHS với các cơ quan bảo vệ pháp luật và các cơ quan hữu quan Nhà nước; giữa Quân đội với lực lượng Công an để công tác ĐTHS được tiến hành thuận lợi, đạt chất lượng, hiệu quả cao nhất trong mọi điều kiện, hoàn cảnh. Đặc biệt, cần tập trung thực hiện nghiêm túc Nghị định số 77/2010/NĐ-CP của Chính phủ về phối hợp giữa BQP và Bộ Công an trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội và nhiệm vụ quốc phòng. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để sự phối hợp giữa hai lực lượng ngày càng chặt chẽ, nền nếp, hiệu quả và đi vào chiều sâu. Cần tăng cường trao đổi thông tin, thông báo tình hình vi phạm, tội phạm và tệ nạn xã hội; đặc biệt là công tác phối hợp truy nã, truy tìm, điều tra ban đầu các vụ án khi cơ quan ĐTHS chưa có mặt. Trên cơ sở đó, đề ra những giải pháp phòng, chống vi phạm, tội phạm một cách hiệu quả, góp phần tăng cường chấp hành kỷ luật, pháp luật trong Quân đội.

Ba là, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang bị kỹ thuật, phương tiện ngày càng hiện đại. Trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là sự bùng nổ về công nghệ thông tin, các loại tội phạm thường triệt để lợi dụng thành quả này để thực hiện các hành vi phạm tội với mức độ ngày càng tinh vi, xảo quyệt, gây nhiều khó khăn cho công tác điều tra làm rõ hành vi phạm tội. Do đó, yêu cầu quan trọng, cấp thiết hiện nay là Cục ĐTHS sẽ tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm hiểu thị trường công nghệ, tổng hợp nhu cầu thực tế, tham mưu cho Quân ủy Trung ương, BQP quyết định việc đầu tư mua sắm các trang, thiết bị hiện đại phục vụ trực tiếp cho công tác phát hiện, thu thập dấu vết trong khám nghiệm hiện trường, giám định kỹ thuật hình sự và công tác thu thập, trao đổi thông tin. Bên cạnh đó, cần có bước đi thích hợp trong đào tạo, bồi dưỡng, tiếp cận sớm các loại trang, thiết bị kỹ thuật chuyên ngành và sử dụng có hiệu quả phục vụ cho công tác ĐTHS. Đồng thời, cần có trang bị, phương tiện bảo đảm cơ động, giúp cán bộ điều tra nhanh chóng triển khai thực hiện nhiệm vụ khi có vụ việc xảy ra; nhất là đối với các địa bàn vùng sâu, vùng xa, miền núi, biên giới, nơi mà hệ thống giao thông còn nhiều khó khăn.

Đại tá PHẠM NGỌC TRAI

Cục trưởng Cục Điều tra hình sự