Ngày 02-9-1945, thay mặt Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa - nhà nước cách mạng kiểu mới đại biểu cho ý chí, lợi ích của nhân dân lao động và toàn dân tộc. Sự ra đời của Nhà nước cách mạng đã đặt ra và đòi hỏi phải xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Đó là vấn đề cơ bản, thường xuyên và cấp bách.

Trong thư gửi Ủy ban nhân dân các cấp ngày 17-10-1945, Hồ Chí Minh nêu rõ: “Chúng ta phải hiểu rằng, các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật. Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh”¹. Hồ Chí Minh cũng nghiêm khắc chỉ rõ, ngay những ngày đầu nắm chính quyền, đã có một số cán bộ, đảng viên mắc những lầm lỗi như: Trái phép, Cậy thế, Hủ hóa, Tư túng, Chia rẽ, Kiêu ngạo, “cử chỉ lúc nào cũng vác mặt quan cách mạng”. Người yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền phải sửa chữa lỗi lầm, ra sức rèn luyện với tinh thần: “Chúng ta không sợ sai lầm, nhưng đã nhận biết sai lầm thì phải ra sức sửa chữa. Vậy nên, ai không phạm những lầm lỗi trên này, thì nên chú ý tránh đi, và gắng sức cho thêm tiến bộ. Ai đã phạm những lầm lỗi trên này, thì phải hết sức sửa chữa; nếu không tự sửa chữa thì Chính phủ sẽ không khoan dung”².

Trong bài Sao cho được lòng dân? đăng trên báo Cứu quốc số 65 ngày 12-10-1945, Hồ Chí Minh nêu rõ một sự thật: “Ta nhận thấy xung quanh các Ủy ban nhân dân, một vài nơi tiếng phàn nàn oán thán nhiều hơn tiếng người khen. Dân chúng tín nhiệm ở Chính phủ Trung ương nhiều hơn các ủy ban địa phương”, “Những ủy ban đó không những không được dân yêu còn bị dân khinh, dân ghét”, “dân ghét các ông Chủ tịch, các ông Ủy viên vì cái tật ngông nghênh, cậy thế, cậy quyền”, từ chỗ ngông nghênh đến xa phí trong đời sống, xa rời dân chúng. Trong bài Muốn thành cán bộ tốt, phải có tinh thần tự chỉ trích (26-9-1945), Hồ Chí Minh nêu rõ: “Có nhiều đồng chí hoặc tự cho mình có trình độ nhận thức cao, có kinh nghiệm đầy đủ về công tác - hoặc vì không có tinh thần tiến thủ, chỉ biết tới đâu hay đó, nên không chịu học tập, không biết tự chỉ trích để sửa đổi những lầm lỗi và bồi bổ những thiếu sót. Phải biết rằng tình hình khách quan thay đổi hàng giờ hàng phút, một chủ trương của ta hôm nay đúng, hôm sau đã không hợp thời, nếu ta không tỉnh táo kiểm điểm những tư tưởng hành vi của ta để bỏ đi những cái quá thời, sai hỏng, nhất định ta sẽ không theo kịp tình thế, ta sẽ bị bỏ rơi,…”³. Những chỉ dẫn của Hồ Chí Minh không chỉ là yêu cầu để cán bộ, đảng viên giữ các cương vị trong chính quyền nhà nước sửa chữa sai lầm, khuyết điểm, tự rèn luyện trong công việc, mà còn có ý nghĩa khoa học về phương pháp, phong cách công tác, có giá trị lâu dài.

Đặc biệt, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc (10-1947), Hồ Chí Minh đặt ra một cách toàn diện, sâu sắc về công tác xây dựng Đảng, trong đó vấn đề trung tâm là công tác cán bộ. Người cho rằng: Cán bộ là cái gốc của mọi công việc; huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng, có cán bộ tốt việc gì cũng xong; “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”⁴. Hồ Chí Minh nêu rõ 12 điều về tư cách của Đảng chân chính cách mạng, trong đó vấn đề hàng đầu vẫn là cán bộ. Người nhấn mạnh: “Đảng không phải là một tổ chức để làm quan phát tài. Nó phải làm tròn nhiệm vụ giải phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng”, “Cán bộ của Đảng phải hiểu biết lý luận cách mạng, và lý luận cùng thực hành phải luôn luôn đi đôi với nhau”⁵. Lý luận chân chính là sự tổng kết từ thực tiễn, từ lịch sử. Bởi vậy, Đảng phải chú trọng huấn luyện lý luận và hiểu biết thực tiễn cho cán bộ, đảng viên; chống bệnh coi thường lý luận, lý luận suông. Bởi, không có lý luận thì lúng túng như nhắm mắt mà đi; vì kém lý luận, cho nên gặp mọi việc không biết xem xét cho rõ, cân nhắc cho đúng, xử lý cho khéo. Huấn luyện cán bộ bao gồm huấn luyện lý luận, huấn luyện chính trị, huấn luyện nghề nghiệp và văn hóa, làm cho cán bộ, đảng viên có trình độ học vấn ngày càng cao. Điều đó gắn liền với lựa chọn và dùng cán bộ, có chính sách cán bộ đúng đắn.

Trong điều kiện Đảng lãnh đạo Nhà nước, vấn đề rèn luyện cán bộ, đảng viên phải đặc biệt chú trọng đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, chống quan liêu, xa rời dân chúng, gắn liền với sửa chữa sai lầm, khuyết điểm. Hồ Chí Minh nhấn mạnh tính tốt gồm năm điều: nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm mà mọi cán bộ, đảng viên phải phấn đấu, rèn luyện. Đạo đức cách mạng “là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng của cá nhân, mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, của loài người”⁶. Hồ Chí Minh cho rằng, trong Đảng ta còn có những người chưa học được, chưa làm được bốn chữ “chí công vô tư”, cho nên mắc phải chứng chủ nghĩa cá nhân. Chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng rất độc, do nó mà sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm như: lười biếng, tham lam, kiêu ngạo, hiếu danh, thiếu kỷ luật, hẹp hòi, kéo bè kéo cánh, v.v. Phải kiên quyết tẩy sạch chủ nghĩa cá nhân mới có cán bộ tốt.

Rèn luyện cán bộ, đảng viên về phong cách làm việc, phương pháp công tác và cách lãnh đạo là vấn đề đặt ra cấp thiết, nhằm chống tác phong quan liêu, bệnh hình thức, để mang lại hiệu quả thiết thực trong lãnh đạo của tổ chức đảng và sự quản lý của cơ quan nhà nước. Cách lãnh đạo đúng, theo Hồ Chí Minh, nghĩa là: phải quyết định mọi vấn đề cho đúng; phải tổ chức sự thi hành cho đúng; phải tổ chức sự kiểm soát. Để bảo đảm lãnh đạo đúng, phải kiên quyết bỏ sạch lối quan liêu, lối chật hẹp, lối mệnh lệnh; “Việc gì cũng phải học hỏi và bàn bạc với dân chúng, giải thích cho dân chúng”, “Tin vào dân chúng. Đưa mọi vấn đề cho dân chúng thảo luận và tìm cách giải quyết. Chúng ta có khuyết điểm, thì thật thà thừa nhận trước mặt dân chúng. Nghị quyết gì mà dân chúng cho là không hợp thì để họ đề nghị sửa chữa. Dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa cán bộ và tổ chức của ta”⁷.

Những quan điểm, chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên từ những ngày tháng Nhà nước cách mạng mới ra đời cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn. Trong công cuộc đổi mới, nâng cao năng lực lãnh đạo và cầm quyền của Đảng Cộng sản Việt Nam là yêu cầu khách quan, bảo đảm thắng lợi của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Điều đó cũng gắn liền tất yếu với xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện nay là sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước cách mạng kiểu mới đã được Người nêu ra ngay khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 mới thành công và việc xây dựng, ban hành Hiến pháp năm 1946.

Trong điều kiện hiện nay, nhấn mạnh việc rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên, nâng cao trí tuệ, đạo đức là rất cần thiết, nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, năng lực quản lý, điều hành của Nhà nước trước yêu cầu đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế. Đại hội XII và Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã thẳng thắn đánh giá: một bộ phận cán bộ, đảng viên, kể cả cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Vì vậy, việc xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ càng trở nên cấp thiết. Xây dựng Đảng về đạo đức được Đại hội XII của Đảng nhấn mạnh và đặt ngang với xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) đã nêu rõ, công tác xây dựng Đảng còn không ít hạn chế, khuyết điểm, “làm giảm sút vai trò lãnh đạo của Đảng; làm tổn thương tình cảm và suy giảm niềm tin của nhân dân đối với Đảng, là một nguy cơ trực tiếp đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ”⁸.

Để xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên ngang tầm với yêu cầu nhiệm vụ, cần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, bồi dưỡng lý luận, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Trước hết, cần “Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao nhận thức trong toàn Đảng về ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng và sự cần thiết của việc học tập, nghiên cứu, vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Có kế hoạch học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ lý luận bắt buộc hằng năm đối với cán bộ, đảng viên gắn với việc cung cấp thông tin, cập nhật kiến thức mới phù hợp từng đối tượng, từng cấp, từng ngành, từng địa phương. Thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 05-CT/TW, ngày 15-5-2016 của Bộ Chính trị”⁹. Việc giáo dục tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh có ý nghĩa đặc biệt về xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh về mọi mặt. Từ đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh để làm rõ những chuẩn mực đạo đức của cán bộ, đảng viên trong thời kỳ đổi mới và phát triển đất nước. Vì vậy, phải quán triệt sâu sắc tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong từng tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể, lực lượng vũ trang và trong mỗi cán bộ, đảng viên ở mọi cương vị và trách nhiệm; khắc phục tình trạng học tập một cách hình thức, thiếu gắn với hành động. Điều quan trọng là thông qua học tập đó để tạo nên sự chuyển biến căn bản trong hành động, công tác thực tế. Trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cần coi trọng giáo dục, tuyên truyền, học tập Hiến pháp, hệ thống pháp luật. Các tổ chức của Đảng và đảng viên hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật như quy định trong Điều 4 của Hiến pháp năm 2013. Mọi cán bộ, đảng viên phải nắm vững nội dung, những đặc trưng và sự vận hành của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, do Đảng Cộng sản lãnh đạo.

Cùng với đó, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng và bộ máy Nhà nước, tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và giám sát. Để làm cho bộ máy đảng, nhà nước các cấp thật sự trong sạch, vững mạnh, có được đội ngũ cán bộ, đảng viên tốt, cần phải tăng cường kỷ luật, quản lý tốt cán bộ. “Thực hiện nghiêm các nguyên tắc tổ chức của Đảng; cán bộ, đảng viên vi phạm phải có hình thức xử lý kịp thời, chính xác, bảo đảm công khai, minh bạch, công bằng. Cấp ủy các cấp chỉ đạo nâng cao chất lượng kết nạp đảng viên; đồng thời tiến hành rà soát, sàng lọc và đưa ngay những người không còn đủ tư cách đảng viên ra khỏi Đảng”¹⁰. Đảng coi nhiệm vụ xây dựng Đảng là then chốt thì công tác cán bộ là then chốt của xây dựng Đảng và bộ máy Nhà nước. Thực hiện tốt các bước của công tác cán bộ: đánh giá cán bộ, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, lựa chọn, đề bạt, bổ nhiệm, luân chuyển và thực hiện chính sách cán bộ. Các bước đó dựa trên cơ sở dân chủ, trung thực, công khai, vì nhiệm vụ và lợi ích của đất nước, nhất định chọn được những cán bộ xứng đáng. Cán bộ, đảng viên được giao trách nhiệm lãnh đạo, quản lý các cấp, các cơ quan, tổ chức, lực lượng cần được kiểm tra, giám sát, định kỳ đánh giá và phải có sự kiểm soát quyền lực. Có như vậy mới ngăn chặn được việc lợi dụng chức quyền, lạm quyền, lộng quyền để trục lợi, tham nhũng, lợi ích nhóm hoặc tạo vây cánh, bổ nhiệm người nhà, họ hàng, người thân vào bộ máy lãnh đạo, quản lý, dẫn tới thao túng quyền lực, làm suy yếu Đảng, chính quyền nhà nước và mất uy tín trước nhân dân.

Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh, thời gian tới, các cấp, các ngành, tổ chức đảng cần tiếp tục quan tâm hơn nữa xây dựng và rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên. Trong đó, tập trung bồi dưỡng, rèn luyện nâng cao bản lĩnh chính trị, trách nhiệm, đạo đức, lối sống, trình độ, kiến thức và năng lực tổ chức thực tiễn, bảo đảm cho Đảng, Nhà nước hoàn thành sứ mệnh lịch sử, đưa đất nước, dân tộc phát triển nhanh và bền vững.

PGS, TS. NGUYỄN TRỌNG PHÚC

_____________

1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 64-65.

2, 3 - Sđd, tr. 66, 28.

4, 5, 6, 7 - Sđd, Tập 5, tr. 280, 289, 292, 337-338.

8 - ĐCSVN - Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H. 2016, tr. 23.

9, 10 - Sđd, tr. 36-37, 45.