Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự chăm lo của chính quyền và nhân dân, 80 năm qua, lực lượng Dân quân tự vệ Việt Nam đã phát triển “vững mạnh, rộng khắp”, thực sự “… là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc”¹, đóng góp quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Huấn luyện kỹ thuật bắn súng cho dân quân tự vệ biển tại thị trấn Trường Sa.  (Ảnh: Quân khu 5)

Cách đây đúng 80 năm, ngày 28-3-1935, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I, Đảng ta đã ra Nghị quyết về Đội tự vệ. Ngày đó hằng năm trở thành Ngày truyền thống của lực lượng dân quân tự vệ (DQTV) toàn quốc. Nghị quyết về Đội tự vệ là văn kiện quan trọng, định hướng chỉ đạo tổ chức xây dựng, huấn luyện và hoạt động của lực lượng tự vệ, nhằm thực hiện quan điểm, đường lối vũ trang toàn dân, chiến tranh nhân dân của Đảng. Theo đó, các đội tự vệ công nông, tự vệ cứu quốc, du kích cứu quốc - tiền thân của lực lượng DQTV ngày nay - được xây dựng ở khắp các vùng nông thôn, thành thị, trở thành tổ chức vũ trang quần chúng trong Mặt trận Việt Minh. Ngay sau khi được thành lập, lực lượng này đã cùng các đơn vị Cứu quốc quân, Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân làm nòng cốt cho quần chúng vũ trang khởi nghĩa, tiến hành chiến tranh du kích, xây dựng căn cứ địa cách mạng ở các địa phương, thực hiện tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám thắng lợi, giành chính quyền về tay nhân dân và bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng, v.v.

Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, lực lượng DQTV và du kích được tổ chức và phát triển rộng khắp, trở thành một bộ phận của lực lượng vũ trang (LLVT) nhân dân Việt Nam. Trong điều kiện vô cùng khó khăn, gian khổ, trang bị vũ khí thô sơ và vũ khí lấy được của địch, lực lượng DQTV đã kiên cường bám đất, bám dân, “phá tề, trừ gian”; đồng thời, tích cực phối hợp với bộ đội địa phương đánh phá giao thông, chống địch càn quét, bao vây, bức hàng, bức rút nhiều đồn, bốt địch, giải phóng làng, xã, v.v. Qua đó, góp phần kiềm chế, tiêu hao, căng kéo lực lượng địch, buộc địch phải phân tán đối phó², tạo điều kiện và cùng bộ đội chủ lực thực hiện nhiều chiến dịch lớn, tiến tới giành thắng lợi quyết định trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, lực lượng DQTV được xây dựng, phát triển hùng hậu, đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ cách mạng ở hai miền Nam - Bắc và tiếp tục khẳng định vai trò, vị trí của mình. Ở miền Bắc, với phương châm “tay cày tay súng”, “tay búa tay súng”, lực lượng DQTV đã tích cực tham gia sản xuất, giữ gìn an ninh, trật tự xã hội, bảo vệ địa bàn, phục vụ chiến đấu và chiến đấu. Nổi bật là, lực lượng DQTV đã làm tốt công tác phòng không nhân dân ở cơ sở, khắc phục hậu quả đánh phá của địch, bảo đảm giao thông, chống địch phong tỏa đường biển, v.v. Lực lượng DQTV đã tổ chức các đơn vị súng, pháo phòng không, pháo binh bờ biển với quy mô đến cấp đại đội, tiểu đoàn, cùng hàng nghìn phân đội, tổ DQTV phòng không bắn máy bay địch bay thấp bằng súng bộ binh, hình thành thế trận phòng không nhân dân hiểm hóc ở khắp các địa phương, cùng quân và dân miền Bắc đánh bại chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ³, xây dựng hậu phương lớn miền Bắc XHCN vững mạnh, chi viện có hiệu quả cho chiến trường miền Nam.

Ở miền Nam, lực lượng dân quân, du kích luôn chủ động đánh địch bằng mọi thứ vũ khí, với nhiều hình thức phong phú, sáng tạo, trên khắp 3 vùng chiến lược, bằng 3 mũi giáp công (quân sự, chính trị, địch vận). Mặc dù Mỹ - ngụy càn quét, đánh phá ác liệt, nhưng lực lượng dân quân, du kích miền Nam vẫn kiên cường bám trụ chiến đấu, giữ thế cài răng lược với địch, không ngừng phát triển các căn cứ chiến đấu, vành đai du kích, vành đai diệt Mỹ, tạo nên cách đánh độc đáo, sáng tạo của chiến tranh nhân dân Việt Nam. Trong suốt những năm tháng gian khổ, hy sinh đó, dân quân, du kích miền Nam đã cùng với nhân dân đấu tranh làm thất bại âm mưu dồn dân lập “khu trù mật”, “ấp chiến lược”, v.v. Đồng thời, độc lập chiến đấu tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch và phối hợp với bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực trong các hoạt động tác chiến, góp phần đánh bại các biện pháp, ý đồ chiến thuật, chiến lược của Mỹ - ngụy, v.v. Lực lượng dân quân, du kích đã làm nòng cốt cho nhân dân ở cơ sở đồng loạt nổi dậy, phối hợp cùng các lực lượng khác giải phóng địa bàn, góp phần quan trọng vào Đại thắng mùa Xuân 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Sau khi đất nước thống nhất, lực lượng DQTV tiếp tục phát huy tốt vai trò trong điều kiện mới, là thành phần quan trọng trong LLVT ba thứ quân, nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở cơ sở, góp phần cùng toàn dân, toàn quân, đấu tranh làm thất bại chiến lược “Diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền quốc gia, chế độ XHCN. Lực lượng DQTV còn phát huy vai trò xung kích trong lao động sản xuất, phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm, cứu hộ cứu nạn…, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội, CNH,HĐH đất nước.

Những năm gần đây, nhất là từ khi có Chỉ thị 16-CT/TW, ngày 15-10-2002 của Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa IX) về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng dự bị động viên trong tình hình mới” và Luật DQTV, lực lượng DQTV được cấp ủy, chính quyền các địa phương, các cơ quan, tổ chức, các tầng lớp nhân dân quan tâm, chăm lo xây dựng về mọi mặt, nhờ đó có bước phát triển toàn diện, được chỉ huy thống nhất, quản lý chặt chẽ. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các địa phương, lực lượng DQTV được xây dựng “vững mạnh, rộng khắp”, đặc biệt là ở các địa bàn trọng điểm về quốc phòng - an ninh; có tổ chức biên chế, thành phần, số lượng phù hợp với đặc điểm địa bàn, chất lượng tổng hợp được nâng cao, nhất là chất lượng chính trị. Các địa phương đã chú trọng làm tốt công tác xây dựng đội ngũ cán bộ Ban Chỉ huy quân sự (CHQS) cấp xã gắn với tạo nguồn cán bộ trong hệ thống chính trị ở cơ sở. Nhiều mô hình điểm về tổ chức, hoạt động của DQTV đã được xây dựng, nhân rộng và phát huy hiệu quả, tiêu biểu như: mô hình DQTV biển, dân quân thường trực ở xã, phường biên giới, v.v.

Nhìn lại chặng đường 80 năm xây dựng, chiến đấu, trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng DQTV Việt Nam không ngừng lớn mạnh, luôn tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, của nhân dân, lập nhiều chiến công to lớn, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (BVTQ). Những thành tích, công lao đóng góp của lực lượng DQTV luôn được Đảng, Nhà nước, nhân dân ghi nhận và đánh giá cao. Qua các thời kỳ cách mạng, lực lượng DQTV đã được Đảng, Nhà nước, Quân đội và các bộ, ngành, địa phương tặng nhiều phần thưởng cao quý; trong đó, có 370 tập thể và 284 cán bộ, chiến sĩ DQTV vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. Những: Đội nữ du kích Hoàng Ngân, Trung đội dân quân gái xã Hoa Lộc (Hậu Lộc - Thanh Hóa), Du kích xã Phú Hồ (Phú Vang - Thừa Thiên - Huế); Tự vệ Chi cục Xăng dầu Việt Trì (Phú Thọ); Dân quân xã Bình Thạnh (Hồng Ngự - Đồng Tháp)… và những cá nhân: Anh hùng Núp, Mạc Thị Bưởi, Ngô Thị Tuyển, Hồ Văn Biển..., mãi là những biểu tượng sáng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng, niềm tự hào của DQTV Việt Nam.

Ngày nay, nhiệm vụ BVTQ đang đặt ra những yêu cầu cao đối với xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng LLVT nhân dân nói chung, xây dựng lực lượng DQTV nói riêng. Vì vậy, phát huy truyền thống vẻ vang và những kinh nghiệm quý báu của lực lượng DQTV trong những năm qua, tiếp tục xây dựng DQTV vững mạnh, thực sự là lực lượng nòng cốt bảo vệ Đảng, chính quyền, nhân dân ở cơ sở có ý nghĩa hết sức quan trọng.

Trước hết, cần tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, sự quản lý, điều hành của chính quyền các cấp và sự chỉ đạo, chỉ huy của cơ quan quân sự địa phương đối với lực lượng DQTV. Các địa phương, đơn vị tiếp tục quán triệt sâu sắc, thực hiện nghiêm các nghị quyết, chỉ thị về DQTV, nhất là Chỉ thị 16-CT/TW và Luật DQTV. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục Luật DQTV, về vị trí, vai trò chiến lược của DQTV trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ, tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với nhiệm vụ xây dựng lực lượng DQTV. Trên cơ sở đó, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn dân trong việc chăm lo, xây dựng DQTV xứng tầm với vị trí, vai trò của lực lượng quan trọng này trong tình hình mới. Các địa phương cần tăng cường công tác quản lý đối với lực lượng DQTV cả về con người, vũ khí, trang bị. Trước mắt, chủ động rà soát, bổ sung và tích cực kiểm tra, đôn đốc thực hiện các đề án, kế hoạch xây dựng lực lượng DQTV, coi đây là nội dung thiết thực của địa phương, cơ sở trong thực hiện Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) về “Chiến lược BVTQ trong tình hình mới”. Cơ quan quân sự địa phương các cấp chủ động đề xuất, tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện tốt công tác DQTV ở cơ sở. Cục DQTV tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các địa phương, các bộ, ngành, tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra việc xây dựng lực lượng DQTV trên địa bàn cả nước, kịp thời tham mưu, đề xuất chủ trương, giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đáp ứng yêu cầu trước mắt và lâu dài.

Hai là, tiếp tục xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh, rộng khắp, có chất lượng tổng hợp ngày càng cao, trước hết là chất lượng chính trị. DQTV là một thành phần của LLVT nhân dân nên việc xây dựng phải tuân thủ nghiêm nguyên tắc xây dựng LLVT nhân dân của Đảng, pháp luật về DQTV. Phát huy kết quả đã đạt được, các địa phương, cơ quan, tổ chức tiếp tục thực hiện nghiêm Luật DQTV, tập trung xây dựng, nâng cao chất lượng tổng hợp của DQTV, nhất là chất lượng chính trị, đảm bảo cho DQTV vững vàng về chính trị, chặt chẽ về tổ chức, có cơ cấu, thành phần hợp lý, sức chiến đấu cao, thực sự là lực lượng chính trị tin cậy của cấp ủy, chính quyền và nhân dân ở cơ sở. Theo đó, các địa phương cần rà soát, kiện toàn tổ chức biên chế DQTV, phù hợp với tính chất, đặc điểm địa bàn; chú trọng gắn xây dựng lực lượng DQTV với xây dựng cơ sở vững mạnh, xây dựng khu vực phòng thủ, nhất là ở các địa bàn trọng điểm, biên giới, biển đảo, địa bàn DQTV còn mỏng, yếu, chất lượng chưa cao. Việc tuyển chọn, kết nạp công dân vào lực lượng DQTV phải chặt chẽ, đúng quy trình, chú ý xem xét cẩn trọng độ tin cậy về chính trị. Cùng với đó, tiếp tục rút kinh nghiệm và nhân rộng các mô hình điểm về tổ chức, huấn luyện, hoạt động của lực lượng DQTV, nhất là mô hình DQTV biển, dân quân thường trực ở khu vực biên giới; đẩy mạnh tạo nguồn và nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Ban CHQS cấp xã, Ban CHQS thuộc các bộ, ngành…, nhằm chuẩn hóa đội ngũ cán bộ DQTV ở cơ sở. Các doanh nghiệp (kể cả doanh nghiệp quân đội) tích cực xây dựng lực lượng tự vệ, phù hợp với quy mô, ngành nghề sản xuất, kinh doanh. Trước yêu cầu cao của nhiệm vụ BVTQ, Cục DQTV và các cơ quan chức năng cần nghiên cứu, tham mưu, đề xuất với Bộ Quốc phòng giải pháp xây dựng lực lượng tự vệ vững mạnh toàn diện; trong đó, chú trọng xây dựng DQTV biển, DQTV thường trực ở khu vực biên giới, DQTV phòng không và DQTV ở các khu công nghiệp, khu chế xuất. Riêng đối với xây dựng tự vệ ở các doanh nghiệp không phải doanh nghiệp nhà nước, cần chú ý khi đủ điều kiện mới tổ chức và phải quản lý chặt chẽ con người và trang bị.

Đi đôi với xây dựng lực lượng, tiếp tục đẩy mạnh đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giáo dục, huấn luyện DQTV. Các địa phương, đơn vị thực hiện tốt phương châm “Cơ bản, thiết thực, chất lượng” trong huấn luyện DQTV; đảm bảo huấn luyện có trọng tâm, trọng điểm, nội dung sát với tổ chức biên chế, trang bị, nhiệm vụ, phương thức hoạt động của từng lực lượng và đặc điểm địa bàn. Chú trọng kết hợp huấn luyện quân sự với giáo dục chính trị, pháp luật và bồi dưỡng về công tác vận động quần chúng, phòng thủ dân sự cho DQTV, nhất là DQTV nòng cốt. Đặc biệt, cần tăng cường huấn luyện, luyện tập phương án phối hợp giữa DQTV với các lực lượng trên địa bàn trong tác chiến, xử lý các tình huống về quốc phòng, an ninh và phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu hộ cứu nạn, v.v.

Ba là, thường xuyên quan tâm bảo đảm tốt chế độ, chính sách và điều kiện hoạt động của lực lượng DQTV. Thời gian qua, các địa phương, cơ quan, tổ chức đã thực hiện nghiêm việc bảo đảm chế độ, chính sách cho cán bộ, chiến sĩ DQTV theo quy định của Luật DQTV; trong đó, nhiều địa phương có cách làm sáng tạo, hiệu quả cao. Phát huy kết quả đó, các địa phương chủ động bố trí ngân sách, kết hợp tăng cường huy động các nguồn lực từ xã hội, nhằm thực hiện tốt hơn nữa vấn đề này, phấn đấu nâng cao mức bảo đảm và điều kiện làm việc của cán bộ, chiến sĩ DQTV. Trong đó, cần tiếp tục đầu tư xây dựng trụ sở làm việc của Ban CHQS cấp xã, nhà ở cho dân quân thường trực và mua sắm công cụ hỗ trợ, phục vụ hoạt động của DQTV, phù hợp với đặc điểm địa bàn, khả năng ngân sách của địa phương. Các cơ quan chức năng của Bộ Quốc phòng chủ động phối hợp với các bộ, ngành có liên quan, bám sát tình hình thực tiễn, kịp thời đề xuất điều chỉnh chế độ, chính sách đãi ngộ đối với lực lượng DQTV, phù hợp với yêu cầu xây dựng DQTV và sự phát triển của đất nước.

Xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh, rộng khắp, chất lượng tổng hợp ngày càng cao là trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền, người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và của toàn dân. Đây cũng là cơ sở để lực lượng DQTV tiếp tục phát huy truyền thống, khẳng định vai trò, vị trí chiến lược trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ trong thời kỳ mới.

Thượng tướng ĐỖ BÁ TỴ, Tổng Tham mưu trưởng QĐND Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng
__________________________

1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 5, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 158.

2 - Lực lượng DQTV và bộ đội địa phương đã tiêu diệt trên 23,1 vạn tên địch (chiếm 46,4% tổng số quân địch bị tiêu diệt); làm tan rã trên 20 vạn tên; kiềm chế, phân tán trên 90% lực lượng địch trên toàn chiến trường.

3 - Trong giai đoạn này, lực lượng DQTV đã bắn rơi 424 máy bay các loại (chiếm 10% tổng số máy bay Mỹ bị bắn rơi trên miền Bắc), bắt sống hàng trăm tên giặc lái, hàng chục toán biệt kích, bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến địch.