Bộ Tư lệnh Chiến dịch Phòng không tháng 12-1972 đã chủ động nắm bắt thời cơ, “lập mưu, bày thế”, vận dụng nhiều hình thức chiến thuật, đánh thắng B-52, góp phần đập tan cuộc tập kích đường không chiến lược của đế quốc Mỹ. Thực tiễn Chiến dịch để lại bài học quý về nghệ thuật tác chiến phòng không, đã và đang được Sư đoàn 363 kế thừa, phát triển trong điều kiện mới.

Máy bay B-52 - sản phẩm hội tụ hàm lượng khoa học kỹ thuật quân sự tiên tiến, hiện đại nhất của Mỹ lúc bấy giờ. Đây là một trong bộ ba răn đe chiến lược của Hoa Kỳ, được trang bị 15 máy phát nhiễu, khả năng mang khoảng 30 tấn bom. Vì thế, máy bay B-52 được ví như trung tâm tác chiến điện tử, kho bom di động trên không. Khi thực hiện nhiệm vụ, B-52 thường bay theo tốp (03 chiếc), có thể ném hơn 100 tấn bom, hủy diệt một khu vực rộng lớn trong thời gian ngắn. Vì thế, việc đế quốc Mỹ sử dụng chủ yếu máy bay chiến lược B-52 mở cuộc tập kích chiến lược đường không vào Hà Nội, Hải Phòng và một số địa phương miền Bắc là nỗ lực cuối cùng, cao nhất của chúng trong cuộc chiến tranh Việt Nam. Trước tình hình đó, ta chủ động mở Chiến dịch Phòng không tháng 12-1972. Thực hiện kế hoạch, Bộ Tư lệnh Chiến dịch tích cực nghiên cứu nắm bắt tình hình, lập mưu kế, thế trận, chọn thời cơ, thực hiện cách đánh sáng tạo, đập tan cuộc tập kích đường không chiến lược của không lực Hoa Kỳ, từng bước đánh cho Mỹ cút, tiến tới đánh cho ngụy nhào. Theo đó, Bộ Tư lệnh Chiến dịch chỉ đạo các đơn vị chú trọng tổ chức xây dựng thế trận đánh B-52, vận dụng sáng tạo các hình thức chiến thuật, đạt hiệu suất chiến đấu cao. Trong Chiến dịch, quân, dân miền Bắc đã bắn rơi 81 máy bay địch, trong đó có 34 máy bay B-52, chiếm 17,6% máy bay B-52 huy động vào cuộc tập kích, giành thắng lợi to lớn. Thắng lợi của Chiến dịch để lại nhiều bài học quý; trong đó, nghệ thuật tác chiến phòng không là điển hình nhất.

Tuy nhiên, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra) cả địch và ta sẽ có nhiều thay đổi. Địch thực hiện tiến công đường không quy mô lớn, cường độ cao bằng vũ khí, phương tiện công nghệ cao, tác chiến điện tử mạnh, rộng khắp, liên tục, dài ngày. Về ta, hệ thống mục tiêu bảo vệ của sư đoàn phòng không có sự thay đổi cả về tính chất, quy mô và đặc điểm; các sư đoàn phòng không đã, đang và sẽ được trang bị một số loại vũ khí, khí tài mới, hiện đại. Vì thế, cần phải kế thừa và phát triển nghệ thuật tác chiến phòng không đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của chiến tranh hiện đại.

Một là, nghiên cứu xác định đúng hướng, đối tượng, khu vực tác chiến chủ yếu, đánh thắng các trận then chốt, then chốt quyết định, giành thắng lợi. Chiến dịch Phòng không tháng 12-1972 là minh chứng sống động về nghiên cứu xác định hướng, đối tượng và khu vực tác chiến chủ yếu. Một trong những thành công của Chiến dịch là xác định đúng hướng tiến công chủ yếu đánh vào Hà Nội là Tây - Tây Bắc, đối tượng tác chiến chủ yếu là máy bay B-52, khu vực tác chiến chủ yếu là Hà Nội. Hiện nay, xác định hướng tiến công chủ yếu cần phải căn cứ vào nhiều yếu tố, như: điều kiện tự nhiên, khu vực mục tiêu bảo vệ, sự bố trí lực lượng phòng không, v.v. Đây là vấn đề mấu chốt để xây dựng thế trận, tập trung lực lượng chủ yếu, nhằm tiêu hao, tiêu diệt lớn địch, bảo vệ vững chắc khu vực mục tiêu trọng yếu. Ngoài ra, còn phải xác định hướng tiến công quan trọng của địch, đề phòng chúng chuyển hướng quan trọng thành hướng tiến công chủ yếu; không quân địch có thể sử dụng hướng bổ trợ để thực hiện đánh nhỏ, lẻ, nhằm phân tán lực lượng, hỏa lực phòng không. Trong những ngày cuối của cuộc tiến công chiến lược đường không (ngày 26-12-1972), Mỹ sử dụng B-52 đánh phá cả ba khu vực: Hà Nội, Hải Phòng và Thái Nguyên nhằm nghi binh, kéo lực lượng tên lửa ra xa Hà Nội; trong đó, tiến công Hà Nội trên cả ba hướng: Tây - Tây Bắc, Tây -Tây Nam và Đông Bắc. Nhưng ta đã tỉnh táo, không những không đưa lực lượng tên lửa ra xa, mà còn tăng cường lực lượng tên lửa và pháo cao xạ cho Hà Nội đánh trận then chốt quyết định, kết thúc thắng lợi Chiến dịch.

Xác định đối tượng đánh chủ yếu là vấn đề quan trọng trong tác chiến phòng không. Xác định đối tượng để tiêu diệt, luôn gắn với sử dụng hình thức chiến thuật, phương pháp chiến đấu. Vì thế, nghệ thuật tác chiến phòng không, trước hết phải xác định đúng đối tượng tác chiến chủ yếu để tiêu diệt. Đối tượng này bị tiêu diệt sẽ phá vỡ ý đồ, mục đích tiến công của địch và bảo vệ được các yếu địa của ta. Nguyên tắc chung trong chọn đối tượng tác chiến chủ yếu là phải chọn đối tượng có tính chất nguy hiểm đến sự sống còn của lực lượng phòng không, sự tồn tại của mục tiêu, khu vực bảo vệ, v.v. Xác định đúng đối tượng chủ yếu là cơ sở để lập thế và chuyển hóa thế trận khi cần thiết, đảm bảo nguyên tắc tập trung lực lượng, hỏa lực phòng không tiêu hao, tiêu diệt lớn lực lượng chủ yếu của địch. Đối tượng đánh chủ yếu của lực lượng phòng không trong chiến tranh hiện đại là: máy bay ném bom chiến lược, máy bay tàng hình, các loại máy bay gây nhiễu, chỉ huy báo động sớm, tên lửa hành trình. Hiện nay, lực lượng phòng không được trang bị nhiều loại vũ khí, khí tài khác nhau, nên ngoài việc xác định đối tượng tác chiến chủ yếu trong chống tập kích đường không của địch, còn phải xác định đối tượng đánh chủ yếu cho từng loại khí tài, đơn vị phòng không. Thành công lớn nhất trong Chiến dịch Phòng không tháng 12-1972 ở chỗ ta xác định B-52 là đối tượng chủ yếu trong cuộc tiến công và tên lửa là lực lượng chủ yếu đánh B-52.

Hai là, xây dựng thế trận phòng không đáp ứng yêu cầu của chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện hiện đại. Thực tiễn chiến thắng B-52 cho thấy, lực lượng phòng không giữ và giành được thế chủ động là do ta có hệ thống trận địa được chuẩn bị từ trước. Do vậy, chuẩn bị thế trận cho lực lượng phòng không ngay từ thời bình là nhiệm vụ vừa có tính cấp thiết, vừa có tính lâu dài, nhằm quản lý chặt vùng trời được giao và sẵn sàng cùng các lực lượng khác đánh bại cuộc tập kích đường không bằng vũ khí, phương tiện công nghệ cao. Xây dựng thế trận phòng không phải gắn kết chặt chẽ với thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân và thế trận phòng không trong khu vực phòng thủ. Thế trận phòng không phải thỏa mãn yêu cầu bí mật, cơ động đánh địch rộng khắp, từ xa đến gần, có trọng tâm, trọng điểm và bảo toàn lực lượng để đánh được liên tục, dài ngày. Thế trận phòng không phải bảo vệ an toàn các mục tiêu, khu vực mục tiêu và cùng các lực lượng khác trên mặt trận đối không tiêu diệt lớn vũ khí, phương tiện tiến công đường không của địch, tiến tới đánh bại cuộc tiến công đường không của chúng. Lực lượng phòng không quốc gia thường triển khai chiến đấu ở khu vực trọng điểm phòng không, nên cần phải có kế hoạch tổng thể xây dựng các công trình hạ tầng cơ sở, như: hệ thống giao thông (đường, cầu, phà, ngầm, các trục đường ngang, đường nhánh trên các tuyến quốc lộ), hệ thống thông tin liên lạc (đa kênh, đa tần số, đa chủng loại); chú trọng đầu tư kinh phí xây dựng hệ thống sở chỉ huy các cấp, trận địa ra-đa, tên lửa, pháo phòng không, v.v. Mỗi đơn vị đều phải có trận địa cơ bản, dự bị, nghi binh và các công trình sơ tán, phòng tránh, bảo đảm cho các đơn vị, nhất là cấp sư đoàn triển khai, bố trí và chuyển hóa thế trận tham gia các chiến dịch phòng không, đánh các trận then chốt, then chốt quyết định trong chiến dịch và tham gia tiến công, phản công chiến lược cùng với các lực lượng dự bị, cơ động chiến lược của Bộ. Thực hiện kế hoạch này, đòi hỏi các cấp từ Bộ Tổng Tham mưu đến Quân chủng Phòng không - Không quân phải có kế hoạch tổng thể ngay trong thời bình, trên cơ sở ý định xây dựng thế trận phòng không - không quân chung trên từng chiến trường, khu vực trọng điểm phòng không, đặc điểm từng khu vực mục tiêu trọng yếu và dự kiến các khu vực, hướng tác chiến chiến lược của Bộ khi tiến công, phản công chiến lược,... cũng như các khu vực ta dự kiến mở chiến dịch phòng không. Khi xây dựng thế trận ở quy mô chiến lược, cần quan tâm cả hai loại hình: “thế trận tĩnh” (bảo vệ các khu vực mục tiêu) và “thế trận động” (bảo vệ hoạt động tác chiến chiến lược của lực lượng binh chủng hợp thành trên các chiến trường); trong đó, coi trọng xây dựng “thế trận tĩnh”. Hiện nay, để xây dựng thế trận phòng không rất cần những văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước, ưu tiên dành quỹ đất cho lực lượng Phòng không - Không quân nói chung, các đơn vị tên lửa phòng không nói riêng. Trận địa tên lửa cần có diện tích rất lớn, khoảng không gian xung quanh cần thiết đủ điều kiện triển khai khí tài và đảm bảo tác chiến. Vì thế, các đơn vị phòng không cần phải có kế hoạch cụ thể, chi tiết, tiến hành đồng bộ các biện pháp xây dựng từng phần hệ thống công trình, đường cơ động và thường xuyên củng cố, bảo vệ, tránh để bị xâm hại, xuống cấp.

Ba là, kết hợp chặt chẽ sử dụng lực lượng chốt đánh địch vòng trong với cơ động đánh địch vòng ngoài, trực tiếp bảo vệ khu vực mục tiêu. Để đối phó cuộc tiến công chiến lược đường không của Mỹ cuối năm 1972, các đơn vị phòng không đã tổ chức hai cụm phòng không hỗn hợp (tên lửa và pháo cao xạ) để chốt vòng trong ôm sát mục tiêu bảo vệ Hà Nội và Hải Phòng. Chốt vòng trong đánh địch trực tiếp bảo vệ mục tiêu được các đơn vị phòng không vận dụng khi được giao nhiệm vụ bảo vệ khu vực mục tiêu trọng yếu. Theo đó, các đơn vị vòng trong thực hành bám chốt, cơ động xung quanh chốt trực tiếp đánh địch bay thấp, bổ nhào cắt bom, phóng bom, tên lửa hành trình để bảo vệ khu vực mục tiêu được giao trước tuyến cắt bom hoặc phóng tên lửa từ máy bay của địch. Trong chiến tranh hiện đại càng cần phải kết hợp tốt, hài hòa giữa việc chốt bảo vệ khu vực mục tiêu và cơ động xung quanh chốt để phòng chống vũ khí công nghệ cao của địch, bảo toàn lực lượng.

Cùng với đó còn kết hợp với tổ chức lực lượng cơ động vòng ngoài đánh địch trực tiếp bảo vệ mục tiêu. Đây là nghệ thuật tổ chức, sử dụng lực lượng ưu việt nhất của hình thức chiến thuật chốt trực tiếp bảo vệ khu vực mục tiêu. Phương pháp này được thực hiện khi các đơn vị có đủ điều kiện để tổ chức lực lượng thành nhiều tuyến, nhất là khi lực lượng vòng trong đủ mạnh, vững chắc. Lực lượng vòng ngoài thường bố trí trên hướng chủ yếu, quan trọng và phải liên kết chặt chẽ với vòng trong, đánh địch từ xa đến gần. Cách đánh của lực lượng vòng ngoài là: bí mật, bất ngờ tập trung hỏa lực vào tốp chủ yếu, trên hướng chủ yếu, chủ động linh hoạt kết hợp giữa đánh tiêu diệt với đánh cản phá làm tan vỡ đội hình của địch, tạo điều kiện cho vòng trong tiêu diệt. Chiến dịch Phòng không năm 1972, ta sử dụng 02 tiểu đoàn từ Hải Phòng lên làm nhiệm vụ cơ động vòng ngoài đánh địch bảo vệ mục tiêu. Lực lượng này đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, bắn rơi 01 B-52 - chiếc duy nhất bị bắn rơi khi chưa kịp ném bom. Ngoài ra, các đơn vị cần phải nghiên cứu vận dụng sáng tạo hình thức cơ động phục kích đánh địch, đi cùng mục tiêu đánh địch để bảo vệ, v.v.

Bốn là, tập trung xây dựng ý chí quyết đánh, quyết thắng cho cán bộ, chiến sĩ - nhân tố quyết định thắng lợi trên mặt trận đối không. Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, lực lượng phòng không thực hiện nhiệm vụ rất nặng nề, những yêu cầu mới về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đảm bảo cho cán bộ, chiến sĩ có bản lĩnh chính trị vững vàng, dám đánh, quyết đánh và biết đánh thắng. Nhiệm vụ hàng đầu là giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Quân đội nói chung, lực lượng phòng không nói riêng. Các đơn vị phòng không cần tăng cường quán triệt quan điểm, đường lối quốc phòng, quân sự của Đảng, tập trung vào Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Cùng với đó, tăng cường giáo dục truyền thống chống ngoại xâm của dân tộc; chú trọng truyền thống, kinh nghiệm đánh B-52 của Bộ đội Phòng không - Không quân trong Chiến dịch Phòng không năm 1972. Các đơn vị cần giáo dục làm chuyển biến nhận thức, xây dựng và giữ vững tinh thần dám đánh, quyết đánh và biết đánh thắng các cuộc chiến tranh địch sử dụng vũ khí, phương tiện kỹ thuật công nghệ cao cho cán bộ, chiến sĩ phòng không. Công tác giáo dục chính trị cần khắc phục hai khuynh hướng sai lầm trong tư tưởng: sợ địch, đề cao vũ khí công nghệ cao của địch, hạ thấp vai trò vũ khí, khí tài của ta hoặc coi thường địch, cho rằng, chúng ta đã từng sử dụng vũ khí kém hiện đại đánh thắng B-52. Các đơn vị phòng không cần tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, chiến sĩ có tinh thần yêu nước, sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc, có quyết tâm chiến đấu cao, không sợ gian khổ, hy sinh, có bản lĩnh chính trị vững vàng trước những thử thách khốc liệt của chiến tranh hiện đại. Thường xuyên chăm lo xây dựng các tổ chức đảng, nhất là các tổ chức đảng ở cơ sở trong sạch, vững mạnh, xứng đáng là hạt nhân lãnh đạo, cội nguồn sức mạnh tinh thần của cán bộ, chiến sĩ; đồng thời, xây dựng đội ngũ cán bộ chính trị “vừa hồng, vừa chuyên” làm nòng cốt trong hoạt động công tác đảng, công tác chính trị, tạo sức mạnh tổng hợp hơn hẳn địch. Bởi lẽ, bản chất, quy luật của chiến tranh là mạnh được, yếu thua.

Muốn có đủ sức mạnh cần thiết đánh thắng địch tiến công đường không bằng vũ khí, phương tiện kỹ thuật công nghệ cao, các đơn vị phòng không cần tiếp tục nghiên cứu kế thừa và phát triển nghệ thuật tác chiến phòng không đáp ứng yêu cầu chiến tranh hiện đại.

Đại tá PHẠM VĂN TÍNH, Sư đoàn trưởng Sư đoàn 363