Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta, có những chiến công vang dội, mang tính bước ngoặt, thể hiện nghệ thuật chỉ đạo tác chiến chiến lược sắc bén của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân ta Tết Mậu Thân 1968 là một trong những sự kiện mang tầm vóc, ý nghĩa như vậy.

Tết Mậu Thân 1968 đi vào lịch sử như một biểu tượng của trí tuệ và khí phách dân tộc Việt Nam. Những cứ liệu thu thập được tạo điều kiện cho chúng ta đánh giá đúng đắn và đầy đủ hơn bài học về cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Đặc biệt là để vận dụng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Một là, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá đúng kẻ thù, nhạy bén nắm bắt thời cơ, kịp thời đề ra chủ trương chiến lược phù hợp, sáng tạo về cách đánh. Tham vọng của Mỹ khi tiến hành “Chiến tranh cục bộ” là đánh bại cách mạng miền Nam trong vòng từ 25 đến 30 tháng, được tiến hành trong ba giai đoạn, hai cuộc phản công chiến lược, mà giai đoạn 3 được dự tính là hoàn thành việc tiêu diệt khối chủ lực của ta, tiếp tục “bình định” miền Nam. Trong hai năm (1966-1967), Mỹ đã mở hai cuộc phản công chiến lược, cuộc sau lớn hơn cuộc trước, đồng thời đẩy mạnh chiến tranh phá hoại miền Bắc. Nhưng kết quả thu được thật thảm hại. Các cuộc phản công chiến lược lần lượt thất bại, làm cho chiến tranh hai gọng kìm “tìm diệt” và “bình định” bị bẻ gãy, Mỹ-ngụy mất thế chủ động, ngày càng lún sâu vào thế bị động, buộc phải chuyển vào thế phòng ngự. Ở miền Bắc, cuộc leo thang chiến tranh phá hoại của địch cũng chịu những tổn thất nặng nề, không ngăn chặn được nguồn chi viện từ miền Bắc vào miền Nam. Điều đó đã khơi sâu mâu thuẫn, khó khăn về chính trị, kinh tế, xã hội ở trong nước và vị thế của Mỹ trên thế giới bị suy yếu.

Về phía ta, luôn giữ vững và mở rộng thế chủ động, hình thành vòng vây xung quanh các căn cứ, thị xã, đẩy mạnh đấu tranh ở các đô thị. Trên mặt trận ngoại giao, chúng ta đạt được nhiều thành tựu, đẩy Mỹ - ngụy vào thế ngày càng cô lập. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, quân và dân miền Nam đã đánh thắng một bước cuộc “Chiến tranh cục bộ” với nỗ lực quân sự cao nhất của đế quốc Mỹ, đẩy chúng vào thế “tiến thoái lưỡng nan”. Trên cơ sở đánh giá cụ thể so sánh lực lượng lúc đó, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương nhận định thời cơ chiến lược lớn đã xuất hiện. Sau khi phân tích tình hình ta và địch trên chiến trường, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dự đoán những âm mưu, thủ đoạn của đế quốc Mỹ trong thời gian tới và khẳng định: “… trên cơ sở nắm vững phương châm đánh lâu dài, cần phải động viên và tập trung lực lượng của cả nước, cố gắng cao độ, đập tan âm mưu của địch, giành thắng lợi quyết định trong thời gian tương đối ngắn; đồng thời tích cực chuẩn bị sẵn sàng đánh thắng địch trong trường hợp chiến tranh kéo dài hoặc mở rộng ra cả nước”¹. Đồng thời nhận định: chúng ta đã có cơ sở để tiến lên giành thắng lợi quyết định ở miền Nam. Tháng 12 - 1967, Bộ Chính trị họp dưới sự chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đưa ra chủ trương chiến lược và quyết định mở cuộc Tổng công kích và Tổng khởi nghĩa nhằm giáng một đòn sấm sét vào ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ. Với tinh thần đó, Hội nghị lần thứ 14 đã ra Nghị quyết về chủ trương mở cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1968, chỉ rõ: “tập trung lực lượng quân sự và chính trị đến mức cao nhất, một cách hợp lý nhất, tiến công mãnh liệt vào những hướng chiến lược chính; kiên quyết tiến công, liên tục tiến công nhằm vào những nơi xung yếu của địch mà đánh những đòn quyết định; phải tuyệt đối giữ cho được yếu tố bất ngờ; phải biết giành thắng lợi từng giờ, từng phút và không ngừng mở rộng thắng lợi; kiên quyết chống trả và bẻ gẫy các cuộc phản công của địch và truy kích địch đến cùng để giành thắng lợi cao nhất”. Theo đó, mục tiêu chiến lược và cục diện chiến trường phải đạt tới yêu cầu là triển khai thế chủ động tiến công của ta trên quy mô chiến lược và chiến dịch ở những hướng chiến trường chủ yếu bằng cả tiến công quân sự và tiến công chính trị. Về cách đánh, Bộ Chính trị chỉ rõ cần vận dụng linh hoạt 6 cách đánh và những cách đánh mới đã xuất hiện vừa qua, kiên quyết thực hiện cho được một số trận đánh lớn có tính chất quyết chiến quan trọng.

Hai là, có chủ trương đúng đắn, hạ quyết tâm chiến lược chính xác, sáng tạo, táo bạo. Trên cơ sở chủ trương đó, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương giao cho Bộ Tổng Tham mưu nhiệm vụ chuẩn bị kế hoạch chiến lược Đông Xuân 1967-1968, đề ra phương án có những trận đánh tiêu diệt lớn với những chỉ tiêu cụ thể về diệt sinh lực địch, giải phóng dân, đẩy mạnh đấu tranh đô thị, phá tuyển cử của địch. Với phương án này, ta sử dụng lực lượng quân sự là chính nhằm đánh tiêu diệt lớn, đồng thời đẩy mạnh đấu tranh chính trị và binh vận, từng bước giành quyền làm chủ ở các đô thị và vùng xung quanh. Sau thời gian nghiên cứu, bàn bạc, trao đổi với các các đồng chí lãnh đạo và chỉ huy các chiến trường, các địa phương, Bộ Chính trị quyết định: kết hợp hai đòn tổng tiến công và nổi dậy, tiêu diệt và làm tan rã một bộ phận quan trọng lực lượng quân sự Mỹ - ngụy, đánh đổ ngụy quyền các cấp, làm thay đổi so sánh lực lượng có lợi cho ta.

Để thực hiện thắng lợi mục tiêu trên, chúng ta lựa chọn hướng công kích và khởi nghĩa chủ yếu nhằm vào các thành thị mà trọng điểm là Sài Gòn, Đà Nẵng, Huế. Thành thị là sào huyệt đầu não, trung tâm chỉ huy, nơi dự trữ nhiều trang bị kỹ thuật, hạ tầng cơ sở của không quân, hải quân, phương tiện thông tin, giao thông vận tải của địch. Ở đây, ta sử dụng lực lượng quân sự tinh nhuệ (đặc công, biệt động), kết hợp mũi tiến công của lực lượng xung kích với những cuộc nổi dậy của quần chúng tại chỗ và vùng nông thôn kế cận, phối hợp quân sự và chính trị, thành thị và nông thôn. Không gian tiến công bao trùm toàn miền, tiến hành đồng loạt trên quy mô rộng lớn chưa từng có. Thời gian tiến công được chọn đúng giữa đêm giao thừa Tết Nguyên Đán – thời điểm mà địch không ngờ tới. Đây quả thật là một quyết tâm chiến lược chính xác, sáng tạo, táo bạo.

Như vậy, việc lựa chọn hướng tiến công, đòn đánh quyết định, cách đánh tối ưu, … đã làm cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 là đòn tiến công chiến lược chưa từng có tính đến thời điểm đó của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Nó thực sự là một sáng tạo, độc đáo trong tư duy chiến lược của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh, một mẫu mực về nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh cách mạng.

Ba là, chỉ đạo kịp thời, chính xác, kết hợp chặt chẽ giữa tiến công và nổi dậy để giành thắng lợi. Đêm 30 rạng ngày 31- 01 - 1968 - đêm giao thừa Tết Mậu Thân, quân dân miền Nam đồng loạt tổng tiến công và nổi dậy trên toàn miền, đánh vào 4 thành phố, 37 thị xã, hàng trăm thị trấn. Bốn bộ tư lệnh quân đoàn, hầu hết các bộ tư lệnh sư đoàn, sân bay và cơ sở hậu cần của địch bị đánh. Trong đó có những trận gây chấn động lớn trong giới cầm quyền Mỹ và có tiếng vang mạnh mẽ trên thế giới, như: trận đánh vào tòa Đại sứ Mỹ, Dinh Độc lập, Bộ Tổng Tham mưu ngụy, Đài Phát thanh Sài Gòn và 25 ngày đêm làm chủ thành phố Huế, v.v. Phối hợp với cuộc tiến công vào đô thị của các lực lượng vũ trang, nhân dân đồng bằng Nam Bộ đã nổi dậy, làm tan rã phần lớn bộ máy chính quyền thôn, xã, vùng, hậu phương, căn cứ của địch. Trong lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước cho đến lúc đó, chưa có cuộc ra quân nào có quy mô lớn và khí thế cao như cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Trong khi lực lượng Mỹ - ngụy và chư hầu còn đông tới trên 1 triệu 20 vạn tên, nắm trong tay những phương tiện chiến tranh hiện đại khổng lồ, đứng chân trên những căn cứ phòng thủ vững chắc, thì quân dân miền Nam đã tiến công vào tận hang ổ của chúng, giành được thắng lợi chưa từng có. Sức mạnh, thời gian, không gian, cường độ và mức phối hợp của cuộc tiến công làm cho sự bất ngờ càng tăng thêm, đó là kết quả của một quá trình tạo thế, tạo lực công phu, chu đáo, có tính toán và chuẩn bị về mọi mặt.

Cuộc Tổng tiến công và nổi dây Tết Mậu Thân 1968 là một đòn giáng mạnh vào chính quyền Mỹ - ngụy, buộc chúng phải từ bỏ ảo tưởng để đối đầu với thực tế rằng, lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ, quân đội Mỹ hoàn toàn có thể bị đánh bại trong một cuộc chiến tranh. Kẻ sợ chiến tranh kéo dài là Mỹ, chứ không phải là ta! Thế trận chiến tranh nhân dân cho phép ta có thể đánh địch ở cả những nơi mà chúng cho là “bất khả xâm phạm”. Quyền chủ động trên chiến trường, sử dụng nhân tố thời gian và không gian là thuộc về ta. Chúng ta có thể đánh lâu dài và đánh mạnh, càng đánh càng mạnh; càng mạnh, càng thắng; nơi nào muốn đánh đều đánh được, lúc nào muốn đánh đều đánh được. Đòn tiến công đó đã gây kinh hoàng cho cả nước Mỹ. Trên hầu hết các bang nước Mỹ rộ lên những cuộc biểu tình chống chiến tranh ở Việt Nam. Nhiều người trong chính giới Mỹ đòi xét lại chính sách của Mỹ đối với cuộc chiến này. Trong nội bộ các cố vấn thân cận của Tổng thống Mỹ diễn ra sự chia rẽ gay gắt. Tổng thống L.Giôn-xơn đã phải triệu tập một cuộc họp “những người am hiểu nhất”. Sau hai phiên tranh luận kéo dài, phần đông tán thành chấm dứt leo thang chiến tranh ra miền Bắc Việt Nam và có những biện pháp đi đến tách ra khỏi cuộc chiến tranh này.

Ngày 31-3-1968, L.Giôn-xơn thông báo quyết định đơn phương ngừng ném bom miền Bắc từ vĩ tuyến 20 trở ra, buộc phải ngồi vào bàn đàm phán với ta tại Pa-ri và tuyên bố không ra tranh cử tổng thống nhiệm kỳ hai. Có thể coi đó là sự thừa nhận công khai sự phá sản của chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của Mỹ. Và rõ ràng là ý chí xâm lược của giới cầm quyền Mỹ đã bị lung lay. Nhưng Mỹ vẫn có ý đồ xảo quyệt, rút quân mà thực chất là vẫn ở lại, chuyển sang thi hành chiến lược “phi Mỹ hóa” rồi “Việt Nam hóa chiến tranh”. Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, ta còn tổ chức mấy đợt tiến công nữa vào các thành thị, bỏ lỏng các vùng nông thôn, trong khi địch tiến hành “bình định cấp tốc” giành dân, nên ta cũng đã gặp khó khăn trong một thời gian.

Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 đã giành được thắng lợi to lớn, toàn diện, có ý nghĩa chiến lược quan trọng, tạo ra sự thay đổi đột biến trong cục diện chiến tranh. Địch đã bị hãm vào thế đi xuống về chiến lược trên toàn bộ chiến trường, phải chuyển sang chiến lược phòng ngự; so sánh lực lượng theo hướng chuyển biến tích cực, có lợi cho ta. Đánh giá kết quả Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 15 (từ 28 đến 31-8-1968) khẳng định: ta đã mở ra cục diện mới của chiến tranh, tạo ra thế chiến lược mới, lực lượng mới, khả năng mới, v.v. Ta đang ở thế thắng, thế mạnh và có đủ lực lượng để thực hiện quyết tâm đánh thắng Mỹ trong bất kỳ tình huống nào”. Đây là một nhận định chiến lược đúng đắn và sáng tạo của Đảng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc ta.

Đại tá, PGS, TS. TRẦN NAM CHUÂN
_______________

1 - ĐCSVN - Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 28, Nxb CTQG, H. 2003, tr. 173-174.