Vào đầu những năm 40 của thế kỷ XIX, phong trào đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại giai cấp tư sản đã có bước phát triển mạnh mẽ, nhưng vẫn còn mang tính tự phát. Trong bối cảnh đó, C. Mác đã xuất hiện và sáng tạo ra hệ tư tưởng cách mạng, khoa học, tiến bộ, trở thành vũ khí lý luận giúp cho phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân từ tự phát trở thành tự giác và giành thắng lợi, giải phóng xã hội loài người. Di sản tư tưởng đó vẫn còn nguyên giá trị và sức sống trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay.

C. Mác đã kế thừa và hoàn chỉnh một cách thiên tài ba trào lưu tư tưởng chủ yếu của thế kỷ XIX, đó là: triết học cổ điển Đức, kinh tế chính trị học cổ điển Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp. Từ đó, Ông xây dựng nên phép biện chứng duy vật trong nghiên cứu về lịch sử phát triển của thế giới. Theo C. Mác, thế giới bao gồm vô số sự vật và hiện tượng muôn hình muôn vẻ, tồn tại một cách khách quan, liên hệ, ràng buộc lẫn nhau, luôn vận động và biến đổi, theo những quy luật khách quan. Quan niệm đó đã đập tan mọi thứ triết học duy tâm, siêu hình, coi thế giới là do thần linh sáng tạo ra, vĩnh viễn không thay đổi. Đồng thời khẳng định, nguồn gốc của sự vận động, biến đổi là sự đấu tranh và giải quyết mâu thuẫn ngay trong bản thân sự vật và làm cho sự vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời. Cái mới ra đời là tất yếu vì nó phù hợp với quy luật phát triển. Nhận thức con người là sự phản ánh sáng tạo đối với các sự vật và hiện tượng khách quan trên thế giới. Nhờ phương pháp nhận thức khoa học và thông qua thực tiễn hoạt động mà con người có thể hiểu biết và cải tạo thế giới. Đó là một quá trình từ không biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều; khả năng nhận thức của con người là vô tận. Vận dụng triết học duy vật biện chứng vào việc xem xét xã hội, C. Mác đã sáng lập ra chủ nghĩa duy vật lịch sử, vạch ra quy luật phát triển của xã hội loài người. Theo đó, lịch sử loài người trước hết là lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội. Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định sinh hoạt chính trị, tinh thần của xã hội. Lịch sử loài người trước hết là lịch sử phát triển của những phương thức sản xuất kế tiếp nhau. Quần chúng nhân dân là động lực phát triển của lịch sử.

Cùng với đó, C. Mác đã tìm ra quy luật vận động phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa của xã hội tư bản. Một trong những phát hiện vĩ đại của C. Mác, là việc phát hiện ra quy luật giá trị thặng dư. Đồng thời, chỉ rõ mâu thuẫn cơ bản của xã hội tư bản là mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất ngày càng xã hội hóa cao với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất; mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân với giai cấp tư sản; đấu tranh giai cấp là động lực phát triển xã hội. C. Mác chứng minh về mặt lý luận rằng, giai cấp vô sản nhất thiết phải đấu tranh chống giai cấp tư sản và nhất định giai cấp vô sản sẽ chiến thắng, chủ nghĩa xã hội nhất định sẽ thay thế chủ nghĩa tư bản.

Với hai phát kiến khoa học vĩ đại là chủ nghĩa duy vật lịch sử và học thuyết giá trị thặng dư, C. Mác đã đặt nền móng cho chủ nghĩa xã hội khoa học, xác định rõ vai trò lịch sử thế giới của giai cấp công nhân là người xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa thay thế xã hội tư bản. Để làm được điều đó, theo C. Mác, trước hết là giai cấp công nhân phải tự mình vùng lên đánh đổ chế độ tư bản chủ nghĩa; phải đoàn kết chung quanh mình tất cả những người lao động. Cuộc đấu tranh đó phải đi tới lập nên nhà nước chuyên chính vô sản và dùng nó làm công cụ để xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Chủ nghĩa Mác là ngọn đèn pha soi sáng con đường cách mạng cho giai cấp vô sản và nhân dân lao động toàn thế giới; giải đáp các vấn đề mà loài người tiên tiến nêu lên nhưng chưa giải đáp được. V.I. Lê-nin khẳng định: “Học thuyết của Mác là học thuyết vạn năng vì nó là một học thuyết chính xác. Nó là một học thuyết hoàn bị và chặt chẽ; nó cung cấp cho người ta một thế giới quan hoàn chỉnh, không thỏa hiệp với bất cứ một sự mê tín nào, một thế lực phản động nào, một hành vi nào bảo vệ sự áp bức của giai cấp tư sản”¹. Về vấn đề này, C. Mác và Ph. Ăng-ghen thường nói, học thuyết của hai ông không phải là giáo điều mà là kim chỉ nam cho hành động. Là người kế tục sự nghiệp của C. Mác, Ph. Ăng-ghen trong thời đại đế quốc chủ nghĩa, cách mạng vô sản, V.I. Lê-nin đã phát triển, làm cho chủ nghĩa Mác ngày càng hoàn thiện, trở thành đỉnh cao của trí tuệ loài người bởi tính khoa học và tính cách mạng triệt để của nó; là khoa học về những quy luật phát triển của tự nhiên và xã hội, về cách mạng của quần chúng bị áp bức, bóc lột, về thắng lợi của chủ nghĩa xã hội và xây dựng xã hội cộng sản chủ nghĩa.

Đối với cách mạng Việt Nam, cũng không nằm ngoài quy luật phát triển của xã hội loài người. Vào những năm đầu của thế kỷ XX, khi dân tộc Việt Nam đang sống dưới chế độ thực dân, phong kiến, đã có nhiều phong trào, cuộc đấu tranh giành độc lập, nhưng đều thất bại, vì thiếu đường lối đúng đắn. Đi tìm con đường cứu nước, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - người cách mạng Việt Nam đầu tiên nhìn thấy ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin soi tỏ con đường giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp. Có chủ nghĩa Mác - Lê-nin, giai cấp công nhân và nhân dân Việt Nam mới tìm được con đường đi tới độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa Mác – Lê-nin kết hợp với phong trào công nhân và phong trào yêu nước dẫn tới việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, tạo ra một bước ngoặt vĩ đại của lịch sử cách mạng Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Cách mạng Tháng Tám thành công, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á; cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ của nhân dân ta đã giành thắng lợi; công cuộc đổi mới đất nước đã giành được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Di sản tư tưởng của C. Mác được Đảng ta vận dụng sáng tạo trong sự nghiệp đổi mới, trở thành giá trị và sức sống để làm nên thắng lợi.

Trước hết, phải làm tốt công tác xây dựng Đảng cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức. Theo quan điểm của C. Mác, giai cấp công nhân muốn hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình phải có lực lượng tiên phong tổ chức và lãnh đạo, đó là Đảng Cộng sản. Thực tiễn cách mạng thế giới và Việt Nam đã khẳng định điều đó. Đảng Cộng sản Việt Nam là Đảng của giai cấp công nhân và dân tộc Việt Nam; lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Để lãnh đạo sự nghiệp đổi mới thành công, Đảng phải luôn được đổi mới và chỉnh đốn để hoàn thiện mình; có đường lối lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo; lấy chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động; các tổ chức của Đảng được xây dựng chặt chẽ, thống nhất, tuân thủ nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Cán bộ, đảng viên của Đảng phải là công bộc của dân, “dĩ công vi thượng”, không quan liêu, tham nhũng, lãng phí, không có những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, chấp hành nghiêm Quy định về những điều đảng viên không được làm; đề cao tinh thần đoàn kết, thống nhất, gắn bó mật thiết với nhân dân. Đảng phải thường xuyên nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, làm phong phú thêm tư duy lãnh đạo phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ mới; tránh giáo điều, bảo thủ, trì trệ, duy ý chí.

Hai là, luôn kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong quá trình đổi mới. Theo quy luật phát triển, xã hội loài người tất yếu sẽ đi đến chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. C. Mác đã khẳng định điều đó. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng cũng đã khẳng định: “Trong quá trình đổi mới phải kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh”², “Đổi mới không phải từ bỏ mục tiêu chủ nghĩa xã hội mà làm cho chủ nghĩa xã hội được nhận thức đúng đắn hơn và được xây dựng có hiệu quả hơn. Đổi mới không phải xa rời mà là nhận thức đúng, vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lấy đó làm nền tảng tư tưởng của Đảng và kim chỉ nam cho hành động cách mạng”³. Quán triệt tinh thần đó, trong nhận thức và hành động, lời nói và việc làm phải luôn kiên định mục tiêu con đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn; kiên quyết đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch và các phần tử cơ hội, xét lại muốn nước ta từ bỏ chủ nghĩa xã hội, phát triển theo con đường tư bản chủ nghĩa, xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng, thực hiện “đa nguyên, đa đảng”, “phi chính trị hóa” lực lượng vũ trang.

Ba là, đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đảng ta đã khẳng định, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà nước ta xây dựng là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Ðảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Để xây dựng được nền kinh tế đó, phải thiết lập được quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế; trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế. Đề cao vai trò của doanh nghiệp nhà nước với tư cách là vị trí then chốt và là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước. Các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác, cạnh tranh cùng phát triển theo pháp luật; khuyến khích làm giàu hợp pháp. Thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và phân phối thông qua hệ thống an sinh xã hội, phúc lợi xã hội. Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế; tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh; sử dụng các công cụ, chính sách và các nguồn lực của Nhà nước để định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh và bảo vệ tài nguyên, môi trường; phát triển các lĩnh vực văn hoá, xã hội. Đề cao vai trò của thị trường và đó là nhân tố đóng vai trò chủ yếu trong huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực; là động lực chủ yếu để giải phóng sức sản xuất; các nguồn lực nhà nước được phân bổ theo chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phù hợp với cơ chế thị trường.

Bốn là, phát huy sức mạnh của quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo sức mạnh tổng hợp thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới. Khi đề cập đến vai trò của quần chúng nhân dân, C. Mác đã khẳng định: Quần chúng nhân dân là động lực phát triển của lịch sử. Thấm nhuần tư tưởng đó trong lãnh đạo sự nghiệp đổi mới, Đảng ta hết sức coi trọng vai trò của quần chúng nhân dân lao động; coi đó vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp đổi mới. Để làm được điều đó, vấn đề quan trọng là phải xây dựng Đảng ta thật sự trong sạch, vững mạnh, Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, quyết sách của cấp ủy, chính quyền các cấp phải xuất phát từ quyền lợi, nguyện vọng chính đáng của người dân, đẩy mạnh quá trình dân chủ hóa, thực hiện nghiêm Quy chế Dân chủ ở cơ sở, đảm bảo dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Giải quyết tốt vấn đề dân tộc, tôn giáo, phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc; chăm lo bảo đảm tốt đời sống vật chất, tinh thần và tâm tư, nguyện vọng của người dân.

Di sản tư tưởng của C. Mác mãi mãi soi sáng con đường đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên thế giới và trong sự nghiệp đổi mới của đất nước ta dưới sự lãnh đạo của Đảng. Những năm gần đây, chủ nghĩa xã hội tạm thời lâm vào thoái trào; các thế lực thù địch ra sức phê phán, xuyên tạc chủ nghĩa Mác – Lê-nin và những người sáng lập, nhưng những nhân tố của chủ nghĩa xã hội vẫn đang nảy sinh và phát triển ngay trong lòng nhiều nước tư bản. Dù con đường đi có khác nhau, lâu dài, trải qua những bước thăng trầm, nhưng lịch sử nhân loại tất yếu dẫn tới chủ nghĩa cộng sản như lý luận của C. Mác đã chỉ ra.

Đại tá, TS. ĐỖ HỒNG LÂM

_________________

1 - Lê-nin - Toàn tập, Tập 23, Nxb Tiến bộ, M. 1980, tr. 50.

2 - ĐCSVN - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, H. 2007, tr. 19.

3 - Sđd, tr. 70.