Tham nhũng, tiêu cực là căn bệnh xã hội nguy hiểm, không chỉ làm cản trở sự phát triển của đất nước, làm giảm lòng tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội mà nguy hiểm hơn, còn là mầm mống của “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, dẫn tới làm suy yếu bộ máy của Đảng và Nhà nước, đe dọa trực tiếp đến sự tồn vong của chế độ XHCN. Cho nên, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là vấn đề cấp bách.

Tham nhũng, tiêu cực (TN,TC) là hành vi của người lạm dụng chức vụ, quyền hạn, hoặc cố ý làm trái pháp luật để phục vụ cho lợi ích cá nhân. Các nghiên cứu về TN,TC ở các nước trên thế giới và Việt Nam cho thấy, TN,TC là hiện tượng xã hội gắn với sự xuất hiện chế độ tư hữu, sự hình thành giai cấp và sự ra đời, phát triển của bộ máy nhà nước và các quyền lực công cộng khác. TN,TC tồn tại ở mọi chế độ với những mức độ khác nhau, gây ra nhiều hệ lụy phức tạp trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, tìm ra được “phương thuốc đặc trị”, hiệu quả căn bệnh trầm kha này đang là vấn đề không đơn giản đối với các quốc gia. 

Những hệ lụy từ TN,TC tác động xấu đối với nhiều lĩnh vực của đời sống đất nước, cả về chính trị, kinh tế, xã hội, kỷ cương, kỷ luật,… dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Về chính trị, TN,TC là trở lực lớn đối với quá trình đổi mới đất nước, làm xói mòn lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ XHCN. TN,TC nếu không sớm loại trừ sẽ gây nguy hại về nhiều mặt, như:  làm hư hỏng đội ngũ cán bộ; làm cho bộ máy nhà nước ngày càng trở nên quan liêu, xa dân, xuống cấp và hoạt động kém hiệu lực. Ở một phương diện khác, TN,TC có thể dẫn đến khủng hoảng chính trị, trực tiếp đe dọa đến sự tồn vong của chế độ hiện hành. Về kinh tế, nó gây thiệt hại lớn đến tài sản của Nhà nước, tiền của, thời gian, công sức của nhân dân; làm chậm nhịp độ phát triển nền kinh tế. Đồng thời, phá vỡ chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; hạn chế các nhà đầu tư thâm nhập thị trường; làm suy giảm uy tín, năng lực cạnh tranh; trực tiếp tác động xấu đến các chính sách an sinh xã hội; làm cạn nguồn đầu tư nội địa, gây trở ngại cho hoạt động kinh tế vĩ mô, kìm hãm hoạt động của các ngành kinh tế vi mô. Về xã hội, TN,TC làm tha hóa nhân cách con người, xói mòn các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc. Tình trạng chạy theo lợi ích vật chất, vì đồng tiền sẵn sàng chà đạp lên luân thường, đạo lý, đe dọa sự phát triển bền vững của đất nước, hủy hoại các dịch vụ công, gây nên những bức xúc trong đời sống xã hội. Đồng thời, làm méo mó, lệch chuẩn các quy tắc, nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức; gây tê liệt hệ thống hành pháp, mất đoàn kết nội bộ và đó sẽ là cơ hội cho kẻ thù lợi dụng chống phá. Về kỷ cương, kỷ luật, TN,TC làm rối loạn kỷ cương, phép nước, gây đảo lộn các quan hệ xã hội, làm giảm niềm tin của nhân dân vào công lý, lẽ phải và lối sống có tình nghĩa. Thậm chí, nếu không ngăn chặn triệt để, đối tượng TN,TC có thể còn liên kết với các tội phạm khác, đặc biệt là tội phạm có tổ chức, tội phạm kinh tế, tội phạm tẩy rửa tiền làm đảo lộn xã hội, xâm hại nền tảng đạo đức và công lý cũng như sự phát triển toàn diện của con người. Hiện nay, nhiều vụ án TN,TC, trong đó có cả trọng án có quy mô lớn được phát hiện, điều tra, xử lý cho thấy xuất hiện xu hướng liên kết, hình thành tổ chức phạm tội trong các khu vực, lĩnh vực kinh tế, có yếu tố nước ngoài với tính chất ngày càng tinh vi, phức tạp.

Nguy hiểm hơn, TN,TC dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá”. Chiến lược “Diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch là một nguy cơ đối với Đảng ta, nhưng đó là nguy cơ từ bên ngoài tấn công vào nội bộ Đảng, Nhà nước. Với TN,TC, đó là quá trình diễn ra từ bên trong. Đây là kẻ thù nội sinh rất nguy hiểm, bởi nó liên quan đến CB,ĐV có chức vụ, quyền hạn, trực tiếp gây nên những bức xúc, hoài nghi trong nội bộ Đảng và các tầng lớp nhân dân. Sự kết hợp giữa yếu tố bên ngoài và nhân tố bên trong sẽ gây sự rối loạn xã hội, làm cho Đảng suy yếu dần và cuối cùng dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tự đánh mất vai trò lãnh đạo đối với Nhà nước và xã hội. Và như vậy, chúng ta sẽ rơi vào cái “bẫy” chiến lược “Diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch; tạo điều kiện cho chúng thực hiện mưu đồ “không đánh mà thắng”.

Nhận thức đầy đủ tính nghiêm trọng và sự nguy hại của TN,TC, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra và thực hiện nhiều chủ trương, giải pháp tích cực để phòng, chống và bước đầu đã đạt được kết quả khả quan, góp phần tích cực vào ngăn chặn tệ nạn nguy hiểm này. Riêng 6 tháng đầu năm 2014, trên cơ sở kết quả của 7 đoàn kiểm tra, giám sát việc thanh tra vụ việc, khởi tố điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng, Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng Trung ương đã quyết định bổ sung 45 vụ án, 23 vụ việc tham nhũng nghiêm trọng, phức tạp vào diện Ban Chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo; Ban Nội chính Trung ương theo dõi, đôn đốc và các tỉnh ủy, thành ủy chỉ đạo xử lý. Ngành Thanh tra đã triển khai 3.576 cuộc thanh tra hành chính và 77.940 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành. Qua đó, phát hiện vi phạm về kinh tế 10.173 tỷ đồng; 1.020 ha đất; kiến nghị thu hồi cho ngân sách nhà nước 4.857 tỷ đồng và 357,8 ha đất; xử lý vi phạm hành chính gần 1.547 tỷ đồng; kiến nghị xử lý kỷ luật hành chính 513 tập thể và 1.006 cá nhân; chuyển cơ quan điều tra xử lý 24 vụ việc và 36 người. Đồng thời, phát hiện 23 vụ, 32 đối tượng có hành vi liên quan đến tham nhũng với số tiền 68,5 tỷ đồng; đã thu 46,7 tỷ đồng[1], v.v.

Mặc dù có sự vào cuộc rất quyết liệt của cả hệ thống chính trị và đạt được kết quả quan trọng trong phòng, chống TN,TC, những tệ nạn này vẫn diễn biến phức tạp, gây nhức nhối trong xã hội. Để góp phần ngăn chặn nạn TN,TC, cần tập trung vào các giải pháp sau:

Thứ nhất, tăng cường công tác giáo dục, quản lý đội ngũ CB,ĐV, trước hết với những người nắm giữ các chức vụ cao, cương vị lãnh đạo, quản lý trong bộ máy nhà nước, những người công tác ở các lĩnh vực nhạy cảm dễ xuất hiện hành vi TN,TC. Công tác giáo dục, quản lý đội ngũ CB,ĐV là công tác xây dựng con người, đặc biệt là người đứng đầu,  giữ trọng trách lãnh đạo, quản lý trong bộ máy công quyền nhà nước. Thực chất đây là biện pháp phòng ngừa TN,TC từ xa; gắn “xây với chống”, “lấy xây để chống”, lấy phòng là chính và làm tốt phòng ngừa sẽ ít phải chống và chống sẽ hiệu quả. Quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước và của toàn xã hội là đấu tranh với tệ TN,TC. Và, để biến quyết tâm đó thành hiện thực thì trước hết phải tăng cường công tác giáo dục, định hướng tư tưởng, nhất là giáo dục, quản lý đội ngũ CB,ĐV, tạo sự đồng thuận trong xã hội, sự thống nhất trong nội bộ tổ chức Đảng, Nhà nước. Sức nặng, sự thành công của giáo dục, quản lý nằm ở khả năng, phẩm chất, nhân cách, đạo đức, uy tín của người đứng đầu. Nếu họ không có đủ phẩm chất, năng lực, không thực sự là tấm gương cho người khác học tập, noi theo thì dù cố gắng đến mấy, thuyết giảng hay đến đâu thì hiệu quả vẫn không cao. Thực tiễn cho thấy, dù hệ thống các văn bản, quy phạm pháp luật có được hoàn thiện, các giải pháp phòng, chống TN,TC khả thi, nhưng nếu không phát huy, khơi dậy lòng tự giác, tự trọng trong mỗi con người thì cũng trở thành vô nghĩa. Bởi vậy, việc giáo dục nâng cao ý thức tự giác, trách nhiệm là vấn đề đặt lên hàng đầu; trên cơ sở đó, điều chỉnh nhận thức, hành vi trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ, nhất là của người đứng đầu. Đi đôi với công tác giáo dục phải tăng cường công tác quản lý hành chính, rèn luyện đạo đức, tác phong, lối sống trong sạch, liêm khiết của mỗi CB,ĐV; hướng cho họ vào môi trường làm việc thân thiện, với tinh thần “dĩ công vi thượng”, sẵn sàng hy sinh quyền lợi cá nhân vì lợi ích tập thể. Đồng thời, phát huy vai trò của tổ chức đảng và công tác kiểm tra, giám sát của nhân dân, hoạt động của các phương tiện thông tin đại chúng trong việc tuyên truyền, phát hiện, cảnh báo, răn đe để hạn chế tệ nạn TN,TC.

Thứ hai, tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, sự điều hành của chính quyền các cấp đối với nạn TN,TC. Các cấp phải coi đây là một trong những trọng tâm lãnh đạo của cấp ủy, nội dung sinh hoạt hằng tháng của chi bộ, cơ quan, tổ chức; lấy kết quả chống TN,TC làm cơ sở để đánh giá năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng, hiệu lực điều hành, quản lý của chính quyền và phẩm chất, năng lực, trách nhiệm của người đứng đầu. Cấp ủy, chính quyền các cấp làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục để CB,ĐV và nhân dân hiểu đúng và thực hiện nghiêm chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về chống TN,TC; nắm vững thực trạng đang diễn ra hiện nay và đề cao tinh thần trách nhiệm, ý thức tự giác trong thực hiện nhiệm vụ này. Trong lãnh đạo, chỉ đạo phải kiên trì, kiên quyết, liên tục, sâu sát cơ sở; phát hiện, xử lý kịp thời những nhận thức và hành động không đúng trong phòng, chống TN,TC; phát huy vai trò  của ban Phòng, chống tham nhũng các cấp trong việc phát hiện, xử lý và định hướng dư luận xã hội. Đồng thời, thực hiện nghiêm túc việc khắc phục khuyết điểm sau kiểm điểm, tự phê bình và phê bình theo Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về xây dựng Đảng, gắn với tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 03-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa XI) và Quy định về những điều đảng viên không được làm bằng những giải pháp thiết thực, hiệu quả; đưa việc phòng, chống TN,TC trở thành ý thức thường trực, nhiệm vụ thường xuyên của mỗi tổ chức đảng và CB,ĐV.

Thứ ba, tiếp tục bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội đảm bảo đủ sức răn đe, nghiêm trị các hành vi TN,TC. Dưới góc độ quản lý nhà nước, hiện nay, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách về công tác phòng, chống TN,TC ở nước ta đang có sự bổ sung, nhưng nhìn chung còn thiếu đồng bộ, trên một số lĩnh vực còn sơ hở, chưa theo kịp sự phát triển mạnh mẽ của đất nước trong thời kỳ đổi mới. Bởi vậy, trong thời gian tới cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật làm căn cứ pháp lý để giáo dục, răn đe, xử lý các hành vi TN,TC. Đồng thời, cần có chế tài đủ mạnh cả về hình sự lẫn kinh tế đối với hành vi TN,TC và những người đứng đầu cơ quan, tổ chức để xảy ra TN,TC; kiên quyết loại bỏ khỏi bộ máy nhà nước những cán bộ, công chức TN,TC, lợi dụng chức vụ, quyền hạn để làm giàu bất chính, làm thất thoát tài sản của Nhà nước, tổ chức, hoặc để người thân lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình nhằm trục lợi dù người đó là ai, ở cương vị nào. Cùng với đó, cần tập trung đẩy mạnh cải cách hành chính, rà soát, điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện các quy định của pháp luật, nhằm khắc phục những sơ hở, thiếu sót, bảo đảm công khai, minh bạch trong quản lý kinh tế - xã hội; quản lý có hiệu quả các khoản chi theo đúng dự toán đã cấp; kiểm soát chặt chẽ chi đầu tư xây dựng cơ bản,... Trên cơ sở quy định chung, các cấp, các ngành cần cụ thể hóa các quy định về phòng, chống TN,TC cho phù hợp với đặc điểm, tình hình của cấp mình; duy trì chặt chẽ, thành nền nếp thường xuyên, tránh mọi biểu hiện buông lỏng, thiếu công tác kiểm tra, giám sát trong quản lý tài sản công.

Thứ tư, phát huy vai trò của người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương trong phòng, chống TN,TC. Thực tiễn chỉ ra rằng, ở đâu người đứng đầu có tinh thần trách nhiệm cao, gương mẫu, sâu sát trong công tác quản lý, kiên quyết với những sai phạm, thì ở đó, việc phòng, chống TN,TC được thực hiện tốt và ngược lại. Bởi vậy, phát huy vai trò của người đứng đầu đối với nhiệm vụ này là vấn đề cấp thiết hiện nay. Tuy nhiên, chúng ta thấy, hầu hết các vụ TN,TC được phát hiện đều là những cán bộ có chức, có quyền, trong đó có nhiều người đứng đầu các cơ quan, doanh nghiệp. Do đó, việc phòng, chống TN,TC phải bắt đầu từ người đứng đầu. Có như vậy, mới cảnh tỉnh, răn đe, giáo dục được cấp dưới và ngăn chặn được tham nhũng từ nội bộ. Để làm được điều đó, người đứng đầu phải quán triệt và nắm vững các chỉ thị, nghị quyết, quy định của trên về phòng, chống TN,TC; tổ chức quán triệt, thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả trên lĩnh vực quản lý. Bản thân người đứng đầu phải thực sự gương mẫu, đi đầu trong thực hiện các quy định, pháp luật hiện hành; thực hiện nói đi đôi với làm; chặt chẽ, đúng nguyên tắc trong quản lý kinh tế; trong sạch, giản dị trong cuộc sống. Các cấp ủy cần coi đây là tiêu chuẩn đánh giá năng lực, đạo đức, lối sống của người đứng đầu; phê bình, xử lý nghiêm khắc những người thiếu gương mẫu, vi phạm các chế độ quy định và có hành vi TN,TC.

Thứ năm, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; xây dựng chế độ tiền lương, phụ cấp hợp lý, có cơ chế, chính sách nhằm phát huy sức mạnh của toàn dân, của hệ thống chính trị trong đấu tranh phòng, chống TN,TC. Các cấp phải phát huy vai trò kiểm tra, giám sát của các tổ chức đảng, công tác thanh tra của các ngành chức năng để phát hiện và ngăn chặn kịp thời hành vi TN,TC. Trong quá trình thực hiện phải gắn kiểm tra, giám sát thường xuyên, toàn diện với kiểm tra, giám sát chuyên đề, có trọng tâm, trọng điểm, bám sát các quy chế, quy định về phòng, chống TN,TC để có cơ sở kết luận được chính xác. Đồng thời, có cơ chế, chế tài bảo đảm cho việc giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có hiệu lực trên thực tế; tiếp tục hoàn thiện và nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan chức năng về phòng, chống TN,TC; hoàn thiện cơ chế phối hợp công tác, tạo môi trường lành mạnh, bảo đảm cho nhiệm vụ phòng, chống TN,TC đạt hiệu quả. Cùng với đó, cần tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chế độ tiền lương hợp lý, nâng cao mức sống của người lao động. Chúng ta đều biết, lương và phụ cấp là những khoản thu chính, nguồn sống chính của cán bộ, công chức. Tuy nhiên trên thực tế, chính sách lương, phụ cấp của ta còn bộc lộ nhiều bất cập và không nên xem nhẹ sự liên quan của nhân tố này với TN,TC. Để góp phần phòng, chống TN,TC có hiệu quả, trước hết cần quan tâm đến mức sống của cán bộ, công chức, viên chức, phấn đấu để họ chủ yếu sống bằng lương và có mức thu nhập tương đương mức thu nhập khá trong xã hội. Có chế độ đãi ngộ tương xứng, đi kèm trách nhiệm rõ ràng đối với cán bộ, công chức trong các cơ quan, đơn vị làm công tác phòng, chống TN,TC.

Phòng, chống TN, TC là nhiệm vụ cấp bách và lâu dài, liên quan đến nhiều lĩnh vực, nhiều đối tượng, cương vị xã hội khác nhau, do đó phải có quyết tâm cao, lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt những giải pháp đồng bộ, phù hợp mới đạt kết quả mong muốn.

TS. ĐỖ VĂN NGOAN