Đối ngoại quốc phòng Việt Nam là bộ phận quan trọng của nền ngoại giao Nhà nước Việt Nam. Mục tiêu của đối ngoại quốc phòng Việt Nam là thiết lập và phát triển quan hệ về quốc phòng với tất cả các nước trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau nhằm góp phần vào công cuộc củng cố quốc phòng, an ninh, xây dựng lực lượng vũ trang, giữ vững môi trường hòa bình, tạo điều kiện thuận lợi cho công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Đối ngoại quốc phòng là bộ phận, kênh đối ngoại quan trọng; tổng thể các hoạt động, biện pháp hòa bình nhằm thực hiện đường lối, chính sách đối ngoại, chính sách quốc phòng trong quan hệ với các nước, các tổ chức quốc tế, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tham gia gìn giữ hòa bình, ổn định của khu vực và trên thế giới. Đối ngoại quốc phòng không phải là công tác đối ngoại đơn thuần của Bộ Quốc phòng, của quân đội mà bao gồm các hoạt động đối ngoại trong lĩnh vực quốc phòng với các nước, các tổ chức quốc tế, liên quan đến độc lập, chủ quyền, lợi ích quốc gia-dân tộc của Việt Nam và an ninh, hòa bình của khu vực, thế giới; đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Chính phủ, trực tiếp, thường xuyên là Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng.

Đại tướng Ngô Xuân Lịch phát biểu tại Hội nghị đánh giá 05 năm triển khai Nghị quyết 806-NQ/QUTW về “Hội nhập quốc tế và đối ngoại về quốc phòng đến năm 2020 và những năm tiếp theo”

Trong hơn 30 năm đổi mới đất nước, cùng với hoạt động đối ngoại của Đảng, ngoại giao của Nhà nước, ngoại giao nhân dân, hoạt động đối ngoại quốc phòng không ngừng được đẩy mạnh theo hướng phát triển sâu, rộng cả về phạm vi và mức độ hợp tác với các quốc gia, các tổ chức, định chế quốc tế, góp phần từng bước đưa quốc phòng Việt Nam hội nhập thế giới.

Với tinh thần đó, quán triệt sâu sắc đường lối, nguyên tắc, quan điểm, phương châm chỉ đạo, chính sách đối ngoại và chủ trương chủ động, tích cực hội nhập quốc tế của Đảng, Nhà nước, trực tiếp là Nghị quyết số 22-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa XI) về hội nhập quốc tế, Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, quân đội đã tiếp tục triển khai đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công tác đối ngoại quốc phòng; tăng cường hội nhập quốc tế về quốc phòng, qua đó đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Nội dung, hình thức quan hệ, hợp tác quốc phòng được mở rộng trên nhiều lĩnh vực, với nhiều đối tác, trong đó có những nội dung mang tính đột phá, đóng góp hiệu quả vào công cuộc phát triển kinh tế-xã hội, giữ vững an ninh quốc gia, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, nâng cao vị thế của Việt Nam ở khu vực và trên thế giới, nâng cao tiềm lực và sức mạnh của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Những năm vừa qua, bằng kết quả hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quốc phòng, đối ngoại quốc phòng đã có vị trí quan trọng trong quan hệ, hợp tác với các nước, các tổ chức quốc tế, phản ánh chân thực chính sách quốc phòng hòa bình của Việt Nam, thu hút được sự quan tâm, ủng hộ của cộng đồng quốc tế đối với các lợi ích chính đáng của Việt Nam, qua đó có nhiều đóng góp vào việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ nhân dân, bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa. 

Bên cạnh đó, cũng chính từ việc thúc đẩy đối ngoại quốc phòng sâu rộng, chúng ta đã tranh thủ được nhiều hơn các nguồn lực từ bên ngoài để từng bước hiện đại hóa vũ khí, trang bị kỹ thuật, nâng cao trình độ, khả năng tác chiến của quân đội và sức mạnh quốc phòng của đất nước. Đặc biệt, đối ngoại quốc phòng Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào việc xây dựng, củng cố lòng tin giữa các nước, góp phần duy trì môi trường hòa bình, ổn định trong khu vực và trên thế giới. Đó là những thành tựu hết sức quan trọng, khẳng định bước trưởng thành mới của Quân đội ta trên mặt trận đối ngoại. 

Những thành tựu nói trên đã và đang tạo cơ sở mới, khả năng mới cho công tác đối ngoại quốc phòng trong những năm tới. Đó là tiền đề rất quan trọng để Quân đội ta tiếp tục triển khai toàn diện công tác đối ngoại trên cả bình diện song phương và đa phương.

Thực tiễn khẳng định, đối ngoại quốc phòng là một thành tố quan trọng của đối ngoại quốc gia, với những đặc trưng: Một là, vừa hợp tác vừa đấu tranh để bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh, lợi ích quốc gia-dân tộc; hai là, góp phần bảo vệ hòa bình, tạo môi trường thuận lợi, tranh thủ điều kiện quốc tế để xây dựng, phát triển đất nước; ba là góp phần nâng cao vai trò, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế; bốn là tranh thủ điều kiện từ bên ngoài để xây dựng quân đội. Trong nền ngoại giao toàn diện Việt Nam, đối ngoại quốc phòng là một trong các trụ cột. Để đối ngoại quốc phòng thật sự trở thành “kế sách bảo vệ Tổ quốc từ xa bằng biện pháp hòa bình”, chúng ta cần làm tốt các nhiệm vụ, giải pháp sau đây:

Trước hết, cần nhận thức đúng đắn về mối quan hệ giữa thực lực đất nước và đối ngoại, xây dựng sức mạnh tổng hợp, tạo nền tảng vững chắc để thực hiện kế sách bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa bằng biện pháp hòa bình. Đối ngoại phải có nghệ thuật, nhưng không phải chủ yếu dựa vào tài khéo léo trong giao thiệp, mà còn bao gồm cả thực lực của đất nước. Trong thời đại hội nhập quốc tế, thực lực đất nước còn bao gồm cả vị thế, uy tín quốc tế, thể hiện qua các quan hệ song phương, đa phương và sự đóng góp của Việt Nam cho các hoạt động, tổ chức quốc tế vì hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển. Để tạo sức mạnh cho đối ngoại nói chung, đối ngoại quốc phòng nói riêng thực hiện kế sách bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, cần tiến hành đồng bộ, hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp nhằm bảo đảm: “Đảng vững, nước giàu, dân yên, quân mạnh, thêm bạn bớt thù”.

Thực hiện linh hoạt, sáng tạo, có hiệu quả các nguyên tắc, phương châm đối ngoại trong điều kiện mới. Quán triệt và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh “Dĩ bất biến ứng vạn biến”; mà cái bất biến là lợi ích quốc gia, dân tộc, độc lập, tự chủ, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ, để ứng phó với diễn biến phức tạp, khó lường của tình hình và quan hệ quốc tế.

Vừa hợp tác vừa đấu tranh, lấy hợp tác làm nền tảng, đấu tranh bằng biện pháp phi vũ trang là chủ yếu. Hợp tác khai thác, phát huy cao nhất mặt đồng thuận, tạo cơ sở để xây dựng lòng tin, thực hiện “cùng thắng, cùng có lợi”, hạn chế, hóa giải mâu thuẫn, đối đầu. Đấu tranh phi vũ trang nhằm thực hiện mục tiêu đề ra, kiềm chế không để bùng phát thành xung đột vũ trang, chiến tranh.

Đối ngoại quốc phòng cũng phải tích cực góp phần xây dựng quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Thông qua các hoạt động hợp tác, đối ngoại quốc phòng phải góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, của Tổ quốc, tiếp thu các kiến thức quân sự hiện đại của thế giới. Để đạt được mục đích này, chúng ta không chỉ đơn thuần gửi cán bộ đi đào tạo ở nước ngoài để tiếp thu kiến thức khoa học, kỹ thuật quân sự hiện đại mà phải thông qua thực tiễn hoạt động hợp tác quốc phòng để bồi dưỡng, rèn luyện đội ngũ cán bộ. Mặt khác, thông qua thương mại quốc phòng và các cơ chế hợp tác công nghiệp quốc phòng, cần tranh thủ các nguồn lực về vốn, khoa học-công nghệ, trình độ quản lý tiên tiến… để trang bị cho quân đội các loại vũ khí, khí tài ngày càng hiện đại, phù hợp với điều kiện và nghệ thuật quân sự Việt Nam, làm cho đất nước ngày càng tự chủ về khoa học, kỹ thuật quân sự, đáp ứng yêu cầu xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh toàn diện.

Để hoàn thành tốt các nhiệm vụ nêu trên, chúng ta cần chú trọng nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại quốc phòng, tiếp tục đưa các mối quan hệ quốc tế về quốc phòng đi vào chiều sâu. Việc nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại quốc phòng đòi hỏi phải nâng cao toàn diện chất lượng công tác nắm tình hình, tham mưu và năng lực thực hiện; trong đó, chất lượng công tác tham mưu chiến lược đối ngoại trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc, trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân giữ vai trò then chốt. Trong công tác tham mưu và tổ chức thực hiện, phải có sự phối hợp chặt chẽ, thống nhất giữa cơ quan chuyên trách, như: Cục Đối ngoại, Cục Gìn giữ hòa bình Việt Nam, Viện Quan hệ quốc tế về quốc phòng… với các cơ quan, đơn vị liên quan; giữa cơ quan tham mưu với cơ quan, đơn vị tổ chức thực hiện, tránh chồng chéo, trùng lặp.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại quốc phòng, các cấp, các ngành, nhất là lãnh đạo, chỉ huy các cơ quan, đơn vị trong quân đội cần nhận thức đúng về vai trò của công tác đối ngoại quốc phòng trong thời kỳ đẩy mạnh hội nhập quốc tế và sự kết hợp giữa công tác đối ngoại với công tác quốc phòng, quân sự là thành tố không thể thiếu trong sức mạnh quốc phòng của đất nước. Chúng ta cần đấu tranh với nhận thức cho rằng, công tác đối ngoại chỉ mang tính chất lễ tân, nên khi tiến hành chỉ chú trọng hình thức, không chú trọng hiệu quả đối với quốc phòng, an ninh của đất nước cũng như việc thực hiện nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị mình. Trong công tác nắm tình hình, phải nâng cao khả năng nắm bắt thông tin, nhất là thông tin dự báo chiến lược về tình hình thế giới và khu vực có liên quan đến quốc phòng Việt Nam. Để nắm chắc tình hình, phải tăng cường công tác phối hợp giữa các ngành, các cấp; giữa nắm và nâng cao khả năng phân tích, xử lý thông tin.

Nâng cao khả năng thực hiện các hoạt động đối ngoại quốc phòng của lực lượng chuyên trách cũng như của các cá nhân, đơn vị có liên quan đến hoạt động đối ngoại của quân đội là vấn đề then chốt trong việc nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại quốc phòng thời gian tới. Huy động rộng rãi các lực lượng tham gia đối ngoại quốc phòng. Lấy lực lượng chuyên trách của Bộ Quốc phòng làm nòng cốt, phối hợp chặt chẽ với các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương và nhân dân, tiến hành hoạt động đối ngoại bằng các hình thức, biện pháp phù hợp, sáng tạo. Trong giao lưu quốc phòng hữu nghị biên giới, lực lượng Bộ đội Biên phòng, quân khu cần kết hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền, các ngành và nhân dân địa phương để bảo đảm cho các hoạt động diễn ra an toàn, thiết thực, hiệu quả. Trong nội bộ quân đội, phát huy vai trò của các cơ quan chuyên trách, đồng thời bồi dưỡng về ngoại ngữ, chuyên môn, để mỗi cán bộ, chiến sĩ trực tiếp làm nhiệm vụ trên tuyến biên giới, biển, đảo tham gia hoạt động đối ngoại, trở thành những sứ giả, đại diện cho hình ảnh của đất nước, quân đội đối với bạn bè quốc tế.

Phát triển các mối quan hệ quốc phòng theo chiều sâu cũng là một nội dung quan trọng để nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại quốc phòng. Cần kết hợp chặt chẽ giữa hợp tác song phương và hợp tác đa phương trong một chiến lược, kế hoạch thống nhất, nhằm phát huy các ưu điểm của các loại hình hợp tác, tạo ra các cơ chế hợp tác thích hợp để nâng cao thế và lực của đối ngoại quốc phòng Việt Nam nói riêng, thế và lực của nền quốc phòng toàn dân nói chung. Đẩy mạnh đối ngoại quốc phòng song phương đưa quan hệ quốc phòng với các đối tác đi vào chiều sâu, thực chất, ổn định và bền vững, góp phần tạo sự đồng thuận trong quan hệ đa phương ở khu vực, thế giới. Đẩy mạnh đối ngoại quốc phòng đa phương góp phần tạo vị thế, vai trò cao hơn cho Việt Nam trong định hình, dẫn dắt một số vấn đề chung của khu vực, thể hiện trách nhiệm đối với an ninh, hòa bình, ổn định của thế giới; hỗ trợ giải quyết vướng mắc trong quan hệ song phương. Tích cực tham gia Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN (ADMM), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+); tham gia ngày càng sâu hơn vào các diễn đàn của Liên hợp quốc, Liên minh châu Âu (EU) và diễn đàn quốc phòng, an ninh khu vực, liên khu vực; tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc với mức độ cao hơn, quy mô phân đội quân y, công binh… Đặc biệt, chủ động xây dựng ý tưởng, đề án, kế hoạch tổ chức các hội nghị quốc phòng, quân sự trong năm Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN (2020), qua đó một lần nữa khẳng định năng lực, tiếng nói, vị thế của Việt Nam trong việc hiện thực hóa các cơ chế hợp tác quốc phòng và các cấu trúc an ninh khu vực đã định hình. 

Phát huy và nâng cao hiệu quả đối ngoại quốc phòng biên giới; tăng cường quan hệ với các nước láng giềng Trung Quốc, Lào, Campuchia. Trên cơ sở tuyên bố chung giữa lãnh đạo cấp cao hai nước và văn kiện “Tầm nhìn chiến lược quốc phòng Việt Nam-Trung Quốc năm 2017”, đẩy mạnh công tác đối ngoại quốc phòng bằng nhiều nội dung, hình thức phong phú, thiết thực, hiệu quả. Trong đó, giao lưu quốc phòng hữu nghị biên giới là đặc thù, điểm sáng. Từ giao lưu quốc phòng hữu nghị biên giới trên bộ với Trung Quốc, cần tổng kết, phát huy, mở rộng ra với Lào, Campuchia và một số nước ASEAN. Đối với những tranh chấp chủ quyền biển, đảo, trên cơ sở thỏa thuận chính trị, lợi ích chiến lược chung, lâu dài, luật pháp quốc tế, quy tắc ứng xử của khu vực, duy trì đối thoại, hợp tác, xây dựng cơ chế kiểm soát, ngăn ngừa xung đột, kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia, không để bùng phát thành xung đột vũ trang.

Có thể khẳng định, trong hơn 30 năm đổi mới đất nước, hoạt động đối ngoại quốc phòng luôn kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của Quân đội nhân dân Việt Nam. Đối ngoại quốc phòng đã thực sự trở thành một mặt trận ngoại giao quan trọng, góp phần tạo thế vững chắc cho hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước, xây dựng vành đai an ninh, duy trì môi trường hòa bình, ổn định, tạo điều kiện quốc tế thuận lợi cho đất nước phát triển trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Đối ngoại quốc phòng đã góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và an ninh quốc gia; đồng thời có những đóng góp quan trọng vào công cuộc xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn kết chặt chẽ với thế trận an ninh nhân dân; thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị của quân đội, nâng cao uy tín và vị thế của đất nước, của quân đội trên trường quốc tế.

Sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ rất cao; đòi hỏi phải tiếp tục vận dụng, phát huy truyền thống, đổi mới tư duy, hành động, quyết tâm thực hiện thắng lợi quan điểm, phương châm của Đảng về bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa bằng biện pháp hòa bình; ý kiến chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Quán triệt sâu sắc đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ của Đảng; đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại quốc phòng, góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc và xây dựng quân đội ngày một vững mạnh”¹.

Trong thời kỳ phát triển mới của đất nước, công tác đối ngoại quốc phòng cần tiếp tục quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước, bám sát sự chỉ đạo của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, chủ động, tích cực phát triển hợp tác quốc phòng đồng bộ, toàn diện, có chiều sâu, lấy hiệu quả làm thước đo thực hiện nhiệm vụ phục vụ đắc lực cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Đại tướng NGÔ XUÂN LỊCH, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng

1 - Bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Quân chính năm 2017.